Къубу
(Аялар патал гьикая)
Гуьнедай винелди уьндуьшкаяр гьал хъийизвай Садрудиз ТIалиб акуна. Гьамиша хьиз, къвалал Вердини алай. Фицакьра мектебдин гьаятда футбол къугъвадайла, ТIиша чIихер ийиз хьана. Гадаяр кукIунриз акъатна, ТIалиба Садру кIаник кутуна, далудал ацукьна, адан гъил тIар жедайвал кьулухъди алчударна:
— Шехьдач хьи, Сиш? «Дад, агъа» лагь!
— Шехьдач, ТIиш! Лугьудач! Квахь зи винелай!
ТIиша Садрудин къуьнел илисна, гададин чин яру хьана. Хъуткьунарна къарагъна, Садруди ТIалибал вегьена, амма Вердидини гадайри абур къакъудна.
— За вун шехьдатIа лагьанай, шехьнач. Маладец! – лагьана ТIиша.
— Шехьиз, зун вун туш!
— Зун? Зун, мишердалди атIуз хьайитIани, шехьдайди туш! — лагьана ТIалиба.
Гьанлай кьулухъ абур сад-садал гьалт хъувунвачир.
Мукьув агакьайла, ТIалиба, са затIни тахьайди хьиз, гъил яргъи авуна. Садруди гадайрин салам кьуна.
— Куьн гьиниз я?
— Шайдайрин гектардиз. Ша чахъ галаз. Аник памидурар кумалда…
Гадайрин гъилера капрондин ичIи бедреяр авай.
— Квез памидурар авачни кьван?
— Шайдайри дарманар язавайди туш. Михьи памидурар тIуьрла, дидедиз агъургъан къвезвач, — лагьана ТIалиба.
— ЯтIа, уьндуьшкаяр хъияна, вар агална, зунни къведа. Дахни диде Дербентдиз мехъерик фенва.
— Мариш галаз къвез тахьуй, къубудиз яд атанва, – лагьана ТIалиба.
— Ам бадейрин кIвале тунва. Зунни няниз аниз физвайди я, — лагьана Садруди.
Са арадилай гадайри пудани куьчедин кьиле авай хурукай агъуз вегьена. Гуьнедин кIаняй рагъул яд авай къубу авахьзавайди я, Шайдайрин гектар къубудин а пата ава. Къубу са акьван гьяркьуьди туш, итимдивай, хкадарна, адалай элячIиз жеда. Бязи чкайрилай и къубудал я чукьван, я тахта вегьена, кIвач эцигдай «муькъвер» авунва. Амма рувар кьакьан, цик зарб квай дерин къубудин патарив фин хуьруьн дидейри аялриз къадагъа авунвайди я.
Сивив кьван ацIана, къубудай яд ван кьилеллаз авахьзавай.
— Циз килигайтIа, кьил элкъведа, гадаяр. Циз килигмир! — лагьана, чIехида хьиз тагькимарна ТIалиба.
— ВацI туш кьван, вацIай экъечIдайла, кьил элкъведайди я, — лагьана Садруди. — Заз акурди я, зун дахдихъ галаз, фарелар кьаз, вини хуьруьз хъфенвай.
— ВацI тахьана, им вуч я? — лагьана Вердиди.
Къубудал вегьенвай яцIу тахтадал кIвач эцигна, муькуь кIвач цавай гадарна, Талиба а патаз хкадарна. Адан гуьгъуьналлаз Вердидини гьакI авуна.
Садруди, «сад, кьвед, пуд!» лагьана, тахтадал кам вегьена, къубудин рувал хкадарайла, адан гъиле авай бедре, цавай фена, а пата акъвазнавай ТIалибан пелехъ галукьна.
— А-а-й! Сиш, кьехва, на вучна! — ТIалиба кьве капашни тIар хьайи чкадал эцигна.
— Кьасухдай туш кьван… — тахсир кваз лагьана Садруди. — Къала, дамардин пеш жагъурна эцигин — дакIвадач… Бадеди гьакI ийидайди я…
ТIалиба чуькьни авунач, хъел кваз, Вердини галаз памидуррин хуьлериз гьахьна.
Кьурай кьенерик кумай сад-кьве памидур кIватIна, бедреяр ацIудалди рагъ винидихъ хъфена. Гадаяр салай экъечIна, къубудин къерехдал хтана. ТIалибан пелен юкь, кIерец хьиз акъатна, дакIунваз акурла, Садрудик хъуьруьн акатна.
Эвела къубудин и патаз памидурар авай бедрени гваз ТIалиб экъечIна, адан гуьгъуьналлаз Вердини. Верди элячIнамазди, ТIалиба къубудал алай тахта вичелди чIугуна, а патал эцигна.
— Гила хъуьруьхъ, Сиш! Гила вун шехьда! — лагьана ТIалиба.
— Шехьдач, ТIиш! Аквада ваз шехьдатIа! — лагьана Садруди.- Хъивегь тахта!
— Хъша, Верди! — лагьана ТIалиба.
— ТIиш, эхциг тахта чкадал! — гьарайна Садруди.
— Шехьа, «дад, агъа» лагь, ахпа эхцигда.
Садруди памидурар къубудиз ичIирна, бедре хъфизвай гадайрин гуьгъуьниз ахъайна.
— Вуна Сиш сала тадани? — лагьана Вердиди.
— Бедреяр хутахна хтана, тахта хъивегьда чна, — лагьана ТIалиба. — Са тIимил кичIе хьурай.
ТIалиб памидурар гваз кIвализ хтайла, дахди лагьана:
— Фена, имиди тухвай дамкрат хкваш, ТIалиб. Пака зун машиндал алахъда.
ТIалиб ял кьуна акъвазна.
— Хкведалди югъ мичIи жеда, — лагьана ТIалиба. — За, пакамахъ фад къарагъна, гваз хкведа, дах.
Дахдиз хъел атана:
— МичIи хьурай ман, куьчейра эквер ава. Вач!
Чукуриз-чукуриз, имидбурун кIвализ фена, ТIалиба дамкрат гваз хтайла, югъ мичIи жез-тежез авай. Дамкрат дезгедал эцигна, цIай кваз гьаятдай экъечIзавай ТIалиб акурла, дахди адан гуьгъуьниз гьарайна:
— Вун гьиниз я?
— Вердидин патав. Исятда хкведа зун!
— Акъваз, вуч хьанатIа, заз лагь кван!
Вичи авур кIвалахди кичI кутунвай ТIалибан рикIи тахъа-тахъ ийизвай, далудиз гьекь акъатнавай.
— Чахъ Садруни галайди тир… Ам Шайдайрин сала ама. За къубудал вегьенвай тахта алудна. Ахпа хъфена эхциг хъийида лагьана…
Дахди гададин кьамухъ явашдиз лапIаш геляна:
— Ша кван, къалура алай чка!
Гъилин фанардал рехъ экуь ийиз, дахни ТIалиб къубудал агакьайла, вилиз затI аквазмачир. Тахтани, юлдашрин гуьгъуьниз ахъаяй Садрудин бедрени алайвал аламай, амма къубудин а пата тур Садру амачир.
— Садру! Садру! — эверна дахди. Са ван-сесни акъатнач.
ТIалибаз кичIе хьана: гьинавачтIани, Садру я къубуди тухвана, я вагьши гьайванди тIуьна.
— Сиш, вун гьинва? — туьтуьна шел акIана, эверна ТIалиба. Ам дахдиз ван тежедайвал шехьиз гатIунна. «Дамкрат хкиз феначиртIа, агакьдайди тир…», — фикирзавай ада.
И арада къубудин вини паталай са гьинай ятIани цавай хьиз Садрудин ван акъатна:
— Зун инава, ТIиш!
Садру, къубудин къерехдал экъечIнавай шуьмягъдин еке куларин са хилел алкIана, цин винел куьрс хьанвай. Гададин заланвилик чам гайи хел къубудин а патаз агакь тавурвиляй, гададивай я кьулухъди хъфена эвичIиз, я и патаз хкадариз хьанвачир. Фанардин экуьнал сагъ-саламат яз амай Садру акурла, ТIалибан шел кьурана. Дахди фена тахта хкана, Садру куьрс хьанвай чкадал къубудал вегьена. Ахпа и «муькъвел» кIвач эцигна, цава хилел алай гада кьуна, и патаз акъудна.
Хъфидай рекье ТIалибан дахди лагьана:
— Ваз кичIе хьаначирни, Садрудин?
— Ваъ, — лагьана Садруди — Заз чизвай ТIалиб хкведайди.
ТIалиб киснавай. Адан рикI чкадал хтанвай, амма ада вич и къубудин къерехда шехьайди Садрудиз садрани хиве кьадач.
Пакизат Фатуллаева
_____________________________________
МискIалар
Тамун гьайванрикай
Вич тамарин пачагь я,
ИцIи як нез, къачагъ я.
Галукьайла адан ван,
Катда гьарниз гьар гьайван,
ТIварни вичин я …
Аквада ам тамарани чуьллера,
Зиян гузва ара атIуз хуьрера.
Хипек тадач ада чка кIас тавур,
ТIварни вичин халис къачагъ …
Адан са пад гьарам, са пад я гьалал,
Садавайни амалдалд гъиз жеч чIалал.
Ничхир гьат тавурла, ам лап гъарикI я,
ТIварни вичин амалдар тир са … я.
Жагъун тавурла чуьллерай са затI,
Демекар, кьурар ийида барбатI.
Яхун хьана, чIар фейила, гачал я,
ТIварни вичин беябурчи … я.
Гзаф неда ада мегъвер,
Чил чухвада, ийиз кьуьгъвер.
Ярхарда тарар кIубан,
ТIварни вичин я …
Вич векь недай гьайван я,
Шикил ягъиз масан я.
Гуьрчегвилел гьейран я,
ТIварни вичин … я.
Сулейман Пашаев
______________________________________
Аялрин мецелай
Ругуд йиса авай руш къуншидал алай вичин дуст рушан патав фена. КIвалин иесиди рушариз къенфетар гана. КIвале кьепIина пуд варз хьанвай аял туна диде къецел экъечIна. КIвализ хтайла, адаз акуна хьи, кьепIина авай аял, вилер къава акIана нефес акъат тийиз ава. Тади гьалда килигайтIа, аялдин сиве къенфет ава. Дидеди, сиве тIуб туна, къенфет акъуд хъувуна, рушаз туьгьметариз гатIунна.
— Ам таза аял я. Вуна вучиз адан сиве къенфет туна? Адавай гьеле ахьтин шейэр нез жезвайди туш.
— Хала, за сарар къалура лагьайла, ада сив ахъайна. Шад хьайи зани адаз зав гвай къенфет гана.
М.Магьамдалиева
_______________________________________
Фиригърин цIирер
Зи хайи чил
Зи хайи чил,
Вун зи чIал я.
ГьикI кьан за вун
Кирида.
ГьакI тирвиляй
Гьуьрметзава
Ваз зи халкьди
Вирида.
Алахъда
Зи вахакай
Духтур хьанва.
За, шофер яз,
КIвалахда.
Къуллугъ ийиз
Хайи халкьдиз
Зун рикIивай
Алахъда.
Дидедиз
Азиз диде, ви кьеб сагърай,
Кьве патахъни ян гайи
Зи япара ава лайлай,
Руьгьда — чIалаз чан гайи.
На гана заз ви жегьилвал,
Кутуна зак хиялар.
Къалурнач на чаз сефилвал,
Бахтлу я ви аялар.
Езиддин цIур
Украина кIараб хьанва
Яд нахайри жакьвазвай,
Россиядихъ «чахъ» лагьанва
Сабурлу яз аквазвай.
Нини хьанва Зеленский,
Еб гилигна къугъвадай.
Бейни амач адахъ вичин,
Ктад хьанвай кьарадай.
Къатадзава «яхъ!» лагьайла,
Ягь цIурурдай кьарада.
КIус кIанз, йиф-югъ ийизва цIур,
Гун вил алаз чарада.
Саид Селимов, 6-кл.
___________________________
Самур
Самур, вун зи рикIева,
Багьа къизил балугъ хьиз.
Гьуьлуьхъ физва ериш ви,
Тамамзавай къуллугъ хьиз.
Ви лепеда цIай ава,
Дагъда цавар рахайла.
Акъваздай вахт куьз авач,
Зун ви патав атайла?
Лезги чилин ярж я вун,
ГьакIни руьгьдин дамах я.
Каспий гьуьлуьн гьай я вун,
Гьавиляйни уях я.
Чуьхвердин тариф
Ихьтин чуьхвер акур туш заз,
Дад я пара ширинди.
Гьина битмиш хьанатIа ам,
КьатIанач зи зигьинди.
Ам женнетдин багъдай тиртIа,
Гьакьван гуьрчег аквазвай.
Налугьуди адан къеняй
Зав малаик рахазвай.
КIас ягъайла, цIрана ам,
Гьакьван таза, савал тир.
Хьанач завай. Базардаллай
Вири къачун хиял тир.
Зарият Алимирзоева, 7-кл.
