Гьуьрметлу аялар!
Диде-бубайрин вилин эквер, чи гележег! Ингье 2022-йисни тарихдиз фена. Квекай са кьадарбуру хайи дидед чIалал акъатзавай багъри газет кIелзава, редакциядихъ галаз алакъа хуьзва, чаз гъвечIи-гъвечIи макъалаяр, шиирар рекье твазва. И жигьетдай иллаки Хив райондин Фригърин мектебдин аялри чпин активвал къалурзава. Аферин, баркалла!
Ингье вилик цIийи — 2023-йис ква. Къуй ада квез шадвилер, рикIел аламукьдай хьтин хъсан крар гъурай. Квехъ мягькем сагъвал, диде-буба шадардай агалкьунар хьурай. Квекай гьикьван гзафбуру газет кIелиз, жуван къелемни ахтармишиз, чаз кхьиз, редакциядихъ галаз алакъа хуьз хьайитIа, гьакьван хъсан я. Алахъа, чалишмиш хьухь, хъсандиз кIела. Квез ЦIийи йис мубаракрай, гьуьрметлу балаяр!
__________________________________
Илимдин экуь гъед
Чи мектебда гьар йисуз чIаланни эдебиятдин гьафте тухун адет хьанва. И гьафтеда муаллимри хайи чIалай ачух тарсар, алимринни шаиррин яратмишунриз бахшнавай гьар жуьредин мярекатар тешкилзава. Ихьтин кIвалахри аялриз хайи чIал кIанарзава, абурун чирвилер артухарзава. 4-декабрдилай и гьафте кьиле фена. Муаллимри аялрихъ галаз гьар жуьредин кIвалахар тухузва.
Виридалайни кар алай мярекат 10-декабрдиз шад гьалара кьиле фена. Ам алим-лингвист, фольклорист, чIаланни литературадин хилерик кьетIен пай кутур зурба арифдар, писатель Мегьамед Мегьамедович Гьажиеван 125 йисан юбилейдиз бахшнавайди тир. Адан крар, ирс жегьил несилар патал акьалтI тийидай руьгьдин чешнени я, чешмени.
И мярекат лезги чIалан муаллим Р.Гьажиевади тешкилна ва кьилени тухвана. Ана аялри ва муаллимри иштиракна. Р.Гьажиевади Мегьамед Гьажиева тунвай девлетлу ирсиникай ихтилатна.
Алимдин зегьметдин нетижа ва бегьерлувал къалурун патал ада туькIуьрай гафарганрин тIварар кьун бес я. Урус чIаланни лезги чIалан словарь (1950-йис, 35000 гаф). Ам М.Гьажиева кьилди, са куьмекни галачиз, кхьена. “Ихьтин кIвалах анжах ганнибалрилай алакьда”, — лагьана къейднай А.Бабкина (Илимрин академиядин чIехи къуллугъчи, лексиколог). И словардикай зани менфят къачузва.
Алимдин баркаллу тIвар несилрин рикIера эбеди яз амукьун патал Мегьарамдхуьруьн 1-нумрадин юкьван школадиз РД-дин Министррин Советдин къарардалди (№131) 1992-йисан 16-июндиз М.Гьажиеван тIвар гана. Хуьруьн са куьчени адан тIварунихъ янава.
Мярекатдал рахай райондин методкабинетдин къуллугъчи С.Энверовнади М.Гьажиеван таржумачивилин кIвалахдикайни суьгьбетна. Къейд ийин хьи, алимди А.С. Пушкинан, И.С. Тургеневан, Л.Н. Толстоян, А.П. Чехован ва масабурун эсерар лезги чIалаз элкъуьрнай. Гуьгъуьнлай мектебда кIелзавай аялри чIехи алимдиз бахшнавай (Гь.Уьзденован, Къ.Рамазанован, Ж.Мурадалиеван, И.Гьуьсейнован) ва алимди вичи кхьенвай шиирар хуралай кIелна. М.Гьажиеван чIаларни асантдиз гъавурда акьадайбур я:
Пилте-пилте жив къвазва,
Ацукьзава къаварал.
Гьич са гъедни аквазмач,
Цифер ала цаварал.
(“Кьуьд” шиирдай).
М.Гьажиев зи улу-бубайрикай я. Ада вичин уьмуьр хайи чIалаз, илимдиз, халкьдин медениятдиз бахшна. Адан ирс чи гьар садан къанажагъда, ракъинин нур хьиз, чим гуз амукьдайдахъ зун инанмиш я. За жуван улу-бубадин пак тIварцIел дамахзава ва ам гьамишалугъ рикIе хуьда.
М.Гьасанбегов, 11-классдин ученик
___________________________________________________________________
ЧIалал ашукьди
Шикилдай аквазвайбур Каспийск шегьердин 1-нумрадин юкьван мектебда лезги чIалан тарсар гузвай муаллим Марина Жафарова (ам Мегьарамдхуьруьн райондин ЦIелегуьнрин хуьряй я) ва адан ученица Саида Исакьова я.
Саидади мектебда 5-классда кIелзава. Адан буба — Кьурагь, диде СтIал Сулейманан райондай я. Шегьерда яшамиш жезватIани, Саидадиз, хуьруьн аялдиз хьиз, лап хъсандиз лезги чIал чизва. Лагьана кIанда, шегьерда авай гзаф хизанри веледриз хайи чIал чируниз артух фикир гузвач. Исакьоврин хизан лагьайтIа, ахьтинбурукай туш.
Саидади, мектебда хъсандиз кIелунилай гъейри, вичин муаллимдихъ галаз санал Каспийск ва Махачкъала шегьерра кьиле физвай лезги халкьдин мярекатрани иштиракзава. Мисал яз, мукьвара ам республикадин милли ктабханада Кьуьчхуьр Саидан, Гьажибег Гьажибегован юбилейриз талукьарнавай межлисриз атана, лезги чIалал хъсандиз шиирарни кIелна.
И йикъара Саида вичин муаллим Марина Жафаровани галаз “Лезги газетдин” редакциядиз мугьман хьанвай. Кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимова абур редакциядин кIвалахдихъ галаз танишарна, хайи чIалал акъатзавай газетдин тарихдикай суьгьбетарна. Гуьруьшдин эхирдай Саидадиз лезги чIалал акъатнавай са жерге ктабарни гана. Абурун арада Ямин гьажи Мегьамедова гьазурнавай “Пак Къуръан ва адан манайрин таржума лезги чIалал” ктабни авай. И юкъуз редакцияда мугьманда авай алим Низами Абдулгьамидова (тахаллус — Мансур Куьреви) Саидадизни адан муаллимдиз “Етим Эмин: цIувай куз тахьай цIарар…” ктабни багъишна.
Чи мурад Марина Жафаровадихъ — кIвалахдин, Саида Исакьовадихъ кIелунрин рекье мадни еке агалкьунар хьун я!
Чи мухбир
_________________________________________________________________
Луизадин алакьунар
И йикъара Кьасумхуьрел муниципальный программадай школьникрин арада шикилар чIугунай “Жегьилар наркотикриз акси я” лишандик кваз конкурс кьиле фена. Ана Чуьхверхуьруьн юкьван школада 11-классда кIелзавай Луиза Алисултановади (шикилда) 1-чка кьуна. Ам райондин образованидин управленидин Гьуьрметдин грамотадиз, 5000 манатдин кьадарда аваз пулунин пишкешдиз лайихлу хьана.
Луизади вилик йисарани гьам шикилар чIугунай, гьамни лезги ва урус чIаларай, математикадай ва маса предметрай райондин школьникрин арада тешкилай конкурсра, олимпиадайра кIвенкIвечи чкаяр кьурди я. И рекьерай адахъ са шумуд грамотани ава.
Л.Алисултановади школада, 1-классдилай эгечIна, вири тарсарай анжах “5” къиметар аваз кIелзава. Адан шикил “Абур школадин дамах я” доскада аваз 8 йис я.
Хъсандиз кIелунилай гъейри, Луизади школадин общественный уьмуьрдани активвилелди иштиракзава. ИкI, ам школада кардик квай КВН клубдин, художественный самодеятельностдин иштиракчи я.
— Луиза неинки чи классдин, гьакI санлай школадин дамахни я, — лугьузва 11-классдин руководитель Къазихан Амаханова. — Лап хъсандиз кIелзавай ва ахлакь авай руш тир Луизади классда тарсарай агакь тийизвай аялризни куьмекар гузва. Ам гьар са карда чешне я.
Школа акьалтIарайла, Л.Алисултановадихъ Дагъустандин педуниверситетдин художественно-графический факультетдик экечIдай ва гележегда ИЗО-дин муаллим жедай къаст ава.
Вун ви рикIе авай мураддив агакьрай, Луиза.
Хазран Кьасумов
__________________________________________________________
Фригърин цIирер
Кумани?
Ван кутунва къе Донбассдин чилерик,
Ишлемишиз “багъишзавай” яракьар.
Шадвалзава гьа и кардал нацистри,
КIус акурла, ийиз тур чеб алакьар.
Вердишнава къувни ягъиз тапаррин,
Малкамутрин вагьшивилер кутуна,
Алахънава къирмиш ийиз инсанар,
Кьуьзуь кас, паб, аял лугьун тавуна.
Бандерадин несилди гьич авунва
Чна санал берекат тIуьр суфрани.
Къе хабар кьаз кIанзава заз абрувай:
“Квек намусдин зерре кьванни кумани?!”.
Рамиля Алиева, 8-кл.
______________________________________
Къарагъ, буба
Геж ийимир, гъиле яракь яхъ, буба,
Герек хьанва вун къе хайи Ватандиз.
На къалурун лазим я ви игитвал,
Чир хьурай ви гьунарлувал душмандиз.
Ягьсуз хьанва Бандерадин нацистар,
Тикрарзавай фашистрин няс къилихар.
Акъатнава инсанвилин шикилдай,
ГьакIни ийиз чеб ивидихъ къанихар.
Накь саналлай стхаяр тир. Амма къе
Элкъуьрнава чеб НАТО-дин лукIариз.
Чир хъжезмач абуруз дуст, миресни,
Фикирдаваз вири тамам кукIвариз.
Уьлкве гьинва Украина лугьудай?
Буйругърин цIу цIурурзава мум хьтин.
Амач инсан хайи чилел рикI алай,
Вилерикай физва уьмуьр гум хьтин.
Къарагъ, буба, къудгъун хьанва агъзурар,
Гьулдандикай гьазурнавай къалхан хьиз.
ЧIехи жеда чунни, яшдиз акъатда,
Ахпа жеда чунни хайи Ватан хуьз.
Самира Жамалова, 10-кл.
___________________________________
Донбасс
Донбасс! Донбасс!
Вал хернава
Руьгьсуз хьанвай “архади”.
Вун Ватан я
Адалатлу синифдин,
Аявалай
Виш йисара стхади.
Донбасс! Донбасс!
Хтанва вун къулав ви,
Гзаф йисар
Хайидавай къакъатай.
Гьиссзава за
Ви мурадар, ви иви,
Ви чимивал
Зи паргъадив агатай.
Тагьир Тагъибегов, 10-кл.
__________________________________
ГалчIур жемир
Украина, вун
Кьунва цифери.
Рагъ амач ваз,
Негьнава вун
МичIи йифери.
Куьз хьанва вун
И тегьерда
Са типIрез ухшар?
РикIел хкваш
Бахтлу яз тIуьр
Уьмуьрдин яшар.
Гуьллуь вахтар
Квадармир ви,
РикIе тваз чукIул.
Вун сифтедай
Къизил къуш тир,
Къе жезва галчIур.
Багьадин Гьабибуллаев, 6-кл.
_____________________________________
Вил ала зи
Ша чи кIвализ,
Зи Донбассдин аялар,
Геж тавуна,
Тийиз маса хиялар.
Гьазурнава
За квез зи рикI
Къулай я кIвал,
Жеч куьн гъарикI.
Чи хуьре квез
Жеда гьуьрмет,
Игитрихъ кьван
Багьа къимет.
Куьн атунал
Ала зи вил,
Ачух рикIел
Эцигна гъил.
Ачух я квез
Мектебдин рак,
Ашкъи, гьевес
Кутадай чак.
Ислам Ашурагъаев, 2-кл.
