Алай девирда дамарра ивидин гьерекат хкаж жезвай инсанрин (гипертоникар) кьадар къвердавай гзаф жезва. И кардихъ вичин се­бебарни ава. Месела, ирсина и уьзуьр аваз хьунилай, яшарилай, ички ишлемишунилай, юзун-гьерекат тIимил тирвиляй, гьакIни гзаф маса крарилай аслу я.

Дарманрихъ, хийир хьиз, зарарни авайди фикирда кьуналди, гзафбур халкьдин медицинадикай менфят къачуз алахъзава. Дамарра ивидин гьерекат патал неинки и кардиз куьмекдай продуктар ишлемишун, гьакI­ни ам комплекснидаказ сагъарунни лазим я. Спортдал машгъул хьуни, контрастный душ кьабулуни, йикъа 9 сятда кьван тамам ахвар авуни, калий, магний витаминар, клетчатка гзаф квай продуктар ишлемишуни, ксудалди вилик михьи гьавадал сейр авуни, бедендин заланвал кьезиларуни ам агъуз авудуниз екез куьмек гуда.

Нервийрин къурулуш къайдадик хьунихъни еке метлеб ава. Уьмуьрда жезвай стрессрин гьалари нервияр къайдадикай хкудзава, абуру пис таъсирзава. Нетижада дамарра ивидин гьерекат хкаж жезва. Идахъ галаз алакъалу яз чаз агъадихъ галай меслятар гуз кIанзава. ИкI, дамарра ивидин гьерекат йигин жезвай инсанри ширинлухар (тортар, пироженияр, мороженое, къенфетар, ше­кер), уькIуь, гумадал кьурурнавай (копченый) шейэр, гьайванрин гъерияр, куьк як, ягълу гзаф квай шурпаяр, маргарин, ички, ко­фе, туьнт чай ва гьакIни йикъа 5 граммдилай артух кьел ишлемишна виже къведач.

Дамарра ивидин гьерекат агъузардай продуктар — гречкадин чIахар, харар, пахлаяр, духовкада чкалар аламаз чранвай картуфар (абурук калий гзаф ква), буран, афнияр, кабачокар, истивут, помидорар, газарар, сельдерей, шпинат, чугъундур, петрушка ишлемишун гзаф хийирлу я. Пахлайрин жинсинин набататри дамарар холестериндикай хуьда. НекIедин ягълу тIимил квай продуктри (шуради, некIеди, къатухди) бедендик квай кьелер хкудуниз куьмекзава. Емишрикай бананар, ичер, шефтелар, хутар, гатун хали, къарпуз ва гьакIни некьияр, лимон жикIияр, чIух­лумпIар, клюква дамарра ивидин гьерекат  агъуз авудун патал гзаф хийирлу я. Мадни витамин Е, С, фолиевая кислота, калий, магний, Омега-3 кислота квай кфетлу тIуь­нихъни еке метлеб ава.

Витамин С, Е, фолиевая кислота чIулав  цIирицIрик (смородина), истивутдик, кивидик, оливкайрик, шпинатдик, петрушкадик, бадамдик, жикIийрик, шурадик, пурнийрик иллаки гзаф ква. Калий ва магний — кишмишрик, кьурай машмашрик, шпинатдик, сельдерейрик, пахлайрик.

Омега-3 кислотадалди балугъар — скумб­рия, сельд, лосось, зейтундин гъери, кIерец­дин хвехвер иллаки девлетлу я.

Яру чугъундур.  И майвади дамарра авай ивидин лахтаяр цIурурзава, дамарар михьи  ийизва, ивидин гьерекат агъузарзава. Чу­гъун­дурдин шире гьазурна са шумуд сятда тада. Ахпа адаз яд (сад хьтин паяр) яна, са истиканда авайди са шумуд патал пайна, гьа са юкъуз хъвада.

Клюквади  (чIухлумпIар хьтин емишар) дамарра ивидин гьерекат, ифин агъузарда, кьилин тIал секинарда, хуквадинни ратарин кIва­лах хъсанарда. Мадни, клюквади ивидин лап шуькIуь дамарар (капиллярар) мягькемарда.

Лимон  дамарра ивидин гьерекат агъузардай продуктрик акатзава. Ада рикIин кIвалах къайдадик кутазва, иммунитет хкажзава. Гьар юкъуз лимондин са пад ишлеми­шай­тIа, дамарра ивидин гьерекат къайдадик кутуниз куьмекда.

Серг.  Адак кальций, фосфор, калий, цур (медь), витамин В1, марганец, селен ква. Серг гзаф азаррин дарман я. Дамарра ивидин гьерекат къайдадик  кутун патал 3-5 вацра гьар юкъуз са силих серг ишлемишун меслят къалурзава. Серки ивидин бляшкаяр чеб чпик кукIуниз манийвал гузва, кIеви хьанвай кIусар (тромбар) цIурурзава.

Гьазурайди — Надият  Велиева