И веревирдер кхьиниз зун эхиримжи вахтунда чи телеканалрай, интернетдай, бязи газетрайни чун, чи тарих, бубайрин гъалибвилер гьакьван “гзаф кIанзавай” ксари, гагь-гагь тамам къурулушри, государствойрин кьилери, дипломатри тешкилзавай къалурунри, ийизвай бязи ихтилатри, газетрай кIелай макъалайри мажбурна.
Дугъриданни, дяве куьтягь хьана, 75 йис алатнава. Дяведа ЧIехи Гъалибвал къачур несилар саки вири рагьметдиз фенва. Дяведин сенгеррал, дзотрал, хандакIрал фадлай векь ахкьалтнава. Амма дяве ни башламишайди я, вуж тахсирлу я, вуж гъалиб хьайиди я, ни чи бедбахтвилерай жаваб гун лазим я ва икI мадни маса суалар арадал вегьезва.
Асул пай къванерни чи, россиявийрин, салаз гадарзава. Гуя инихъ я акьуллу къайгъударар, я чпин тарих чидай, адан таъсиб, къадир авай иесияр авайди туш.
Тек са чи Президентди вичин вахтунда (ЧIехи Гъалибвилин юбилейдилай вилик) тарихдин гьакъикъат чIурзавай бишибузукьриз (чинани, къецепатани) гайи жавабар, тарих чирун патал вилик эцигай теклифар гьисаба кьун тавуртIа, ахьтин фикир жезва хьи, гьа тарих чIурзавайбур гьахъ я. Ватандин ЧIехи дяведа ЧIехи Гъалибвал, дугъриданни, гьакIан кьуру чкадал, вични “герек авачиз” авур чIехи къурбандрин гьисабдай хьайи кар тир. Дяведикни кьил са гьи ятIа Гитлера, нацистри, фашистри ваъ, “ивидихъ къаних”, яру ранг пайдах хьиз хкажай коммунистри (большевикри), абурун вождь И.Сталина кутурди я. (?)
Яру Кьушунди (Советрин Армияди) Европадин халкьар азад ваъ, чапхунчивилелди вичиз муьтIуьгъарайди я. Вири бедбахтвилер, гьатта миллионралди са тахсирни квачир инсанар чандивай авур концлагерар кардик кутурбурни гьа “азиатар” — вагьшияр — урусар тир кьван… (?)
Ихьтин ихтилатар са гьихьтин ятIа ахмакьри, куьчебасанри, наркоманрини алкоголикри ийизвайтIа, низ акьван къайгъу тир. Европарламент хьтин ва маса къурулушри нацистрин Германияни коммунистрин Советрин Союз (гила Россия) са гафар тир лугьуни, Гитлерни Сталин са цIарцIел эцигзавай къарарар кьабулуни, Польша, Латвия, Литва, Эстония, Украина хьтин государствойрин (чеб Советрин Союз себеб яз картадал аламукьай) лидерри Россиядивай са гьихьтин ятIа гьахъар — буржар вахчуз кIан хьуни и уьлквейрин чилерал гьабур хуьн патал чпин чанар гайи агъзурралди чи аскеррин сурар чукIуриз, чиркинариз, памятникар руг-ругиз къалуруни квекай лугьузва?.. Ибурухъ ихьтин “викIегьвал” гьинай, гьикI хьайиди ятIа? Ни абур икьван къизмишарзава?.. Гьайиф, мад сеферда гьайиф…
Амма ихьтин крар къе ваъ, фадлай, гьеле СССР хьтин государство чукIур тавунмаз, башламишайди са бубат хьайитIани тарихдин гъавурда авай ксариз чида. Чебни са гьина ятIа, яргъара ваъ, чи уьлкведа башламиш хьанай. Чи гьакьван “гьахъвилихъ рикI кайи” лидерри къурмишнай.
И.Сталинан тIвар вири дережайра кьацIурна, ада туькIуьрай социализм тек са касдиз къуллугъзавай чIуруди тир лугьуз, Н.Хрущев хьтин башибузукьриз рехъ гайила, СССР хьтин государстводин къурулуш чукIурун регьят кар тирди вири дуьньядиз раижнай. Гьикьван памятникар (И.Сталинан, В.Ленинан, Ф.Дзержинскийдин) чукIурна, шегьеррилай, хуьрерилай, куьчейрилай тIварар алудна?.. Са Махачкъала къачуртIани, гьакI я…
Адалай кьулухъ (чи обществодин политический къурулушра партиядин ва гьукумдин вини мертебайра) кьиле фейи саки вири крари чун къенин нетижайрал гъайиди гила са бязи камаллу политикри, писателри, тарихдин алимри хиве кьазва. Дуьз меслятарни къалурзава. Амма, гьайиф, абуруз ачухдаказ аксивалзавайбурун кьадар гзаф я. Абурун жергейра чпин гъиле еке девлетар гьатна, къецепатан махсус центрайрин пулари кьилер элкъуьрнавай бязи олигархарни, политикарни, депутатарни, журналистарни, писателарни, артистарни, инсандин “ихтиярар хуьзва” лугьузвайбурни — гзаф хьанва. Ибурув махсус газетар, телеканалар, центраяр, школаяр вуганва…
Чпихъ я тежриба, я тайин тир чирвилер, я вилик эцигнавай тайин тир пак мурадар (къастар) авачир абдалриз гьа терсина фикирар дуьзбур яз аквазва. Сивер ахъайна, чи гзаф вузрин студентри Ватандин ЧIехи дяве Советри башламишайди я лугьузва. Власов игит тир, Карбышев гьакIан къурбанд тир лугьузва.
Ингье и йикъара “Рекьин тийир полк” гьерекат тешкилдайлани, интернетда са гьихьтин ятIа хаинри чи рагьметлу игит бубайринни дидейрин шикилрин винелай Гитлеран шикил, нацистрин хашар эцигна, дуьньядиз къалурзавай…
Чи са хейлин базаррал гьа чи карчийри чпин карханайра цванвай, винел нацистрин хашар, эмблемаяр алай перемар, курткаяр, шалварар маса гузва. Къачузва, алукIзава чи кьилерик затIни квачир абдалри… Нацистрин походриз, митингриз, концертриз, ктабриз, кинойриз еке дикъет гузва…
Ватандашвал, игитвал, россиявидин таъсиб гьиниз физва? Россиявияр са урусар яни бес? Урусриз синих ягъун (русофобия) им вири россиявийриз синих ягъун тирди гьич рикIелни гъизвач.
Ихьтин несилди Польшада чи аскеррин сурар чукIуруниз, Черняховский хьтин генералдин памятник руг-ругна кIурарик вегьиниз, Прагада Коневан памятник алудуниз, Украинада Жуков хьтин полководецдин суьрсетдиз кIур гуниз, мад ва мад усалвилериз гьикI килигдай?
Тарихдиз дуьз къимет тагайла, гьар са кардив, тарихдин гьар са вакъиадив (Ватандин ЧIехи дяведа чи вири халкьари садвилелди къазанмишай игитвилер чир тавурла) мукъаятвилелди, къадирлувилелди эгечI тавурла, чи себийри, Игитрин аллеядиз фена, Игитрин портретар къазунда, эбеди цIай туьхуьриз алахъда… Ибур — Махачкъалада жезвай крар?..
Б.Ельцин хьтин “патриотди” Гъалибвилин пайдах мад къалур тахвунин буйругъ ганай. Гьихьтин къуватлу армия руьгьдай, виляй-гъиляй вегьена, офицерар катдай, ислягь вахтунда армияда къуллугъ авуникай кьил къакъуддай чкадал гъанай. Ихьтин крарик кьил кутурдини масад ваъ, пелел тагъма алай, СССР-дин сад лагьай ва эхиримжи «президент» тIвар къачур, Рейганаз вич са шляпадихъ маса гайи М.Горбачев тушни?..
Россиядикай уьлкведикай хьиз рахазмачир. Адан тIвар виридалайни усалди яз кьазвай, я хъуьрезвай адал…
Аллагьдиз шукур, Россия чкIанач. ЧукIурнач адан асирра имтигьанрай санал экъечIай халкьари! Шахтеррини цан цазвайбуру, багъ-сал кутазвайбуру, хеб-мал хуьзвайбуру, рекьер, кIвалер эцигзавайбуру, мектебра тарс гузвайбуру, инсанар азаррикай сагъарзавайбуру ам хвенай! Чиновникрини депутатри анжах чпин хсуси игьтияжар туькIуьриз хьайиди садазни сир туш. Вири девирра икI хьайиди я. Ватан шаламарни шинелар алайбуру хвена! Гьабурун къадир чир хьайи, гьабурун тереф хвейи пачагьрихъ агалкьунарни хьана.
В.В.Путина кьунвайди гьа и рехъ, халисан россиявийрин рехъ, Россия хуьзвайбурунди я! Ам къуватлу лидер тирди чир хьайивалди, адакай тийизвайди амач. ЧIехи Гъалибвал россиявийривай къакъудиз алахънава. ЧIехи Гъалибвилин метлеб, къадир, адан сагьибар чир хьайитIа, несилар таъсиблу, къуватлу, чеб хуьдайбур жеда. И кардихъай чи вири “дустариз” кичIе я. Абуру вири къуватар гьам чи къецепата, гьам къенепатани кардик кутаз алахънава…
Алахънава, гьелелиг алакьзавач! Идеологиядин кар къуватлу тавуртIа, гьакъакъи тарих хъендикай хкудна, чир тавуртIа, хаинриз хаинар, игитриз игитар лугьун тавуртIа, чи къвезмай несилар душманри фад магълубда.
Им я лап хаталу кар. Садрани рехъ гуз тежерди…
Ихьтин гьалдикай, гьакъикъатдикай чи гьар са камаллу касди, тербиядинни чирвилер гунин крар гъилевайбуру нетижа хкудун ва дуьз рехъ хкягъун лазим я. Ихьтин нетижадин передача журналист Стас Натанзонани 14-майдиз “Россия-24” каналдай тешкилнавай. Аферин адаз ва ихьтин къалурунар тешкилзавай вирибуруз!..
Мердали Жалилов,
литературадин отделдин редактор
