Лезги алимрин алай аямдин къефледа  икьван чIехи дережайрин яржар алай масад аватIа заз чидач.  Зи гъиле адакай кхьенвай пуд документ (шагьадатнама) ава: сад — ви­чи, кьвед лагьайди — илимрин кандидат, лезги чIалан деринра гьахьиз алахъай методист,  Дагъустандин НИИШ-дин хайи чIаларин сектордин чIехи къуллугъчи хьайи Гьахъверди Рамалданова, пуд лагьайдини — ДГУ-дин филологиядин факультетдин урус чIалан кафедрадин доцент, илимрин кандидат Георгий Сивридиди кхьенвайбур.

Заз лагьайтIа,  Герман  Ибрагьимович Агьмедов  илимрин доктор, профессор, чи газетдин еке дустарикай сад хьайи Агьмедуллагь Гуьлмегьамедован гафарай чидай. Гуьгъуьнлай ачух хьайивал, Герман чаз, жегьилриз, гьакьван истеклу муаллим, шаир ва  гьикаятчи яз рикIивай хуш инсан, Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчи Ибрагьим Агьмедованни гьахьтин ветеран, 10 аялдин диде, Мегьарамдхуьре яшамиш жезвай чIехи диде Сабет Агьмедовадин хва я кьван! Вични алай вахтунда Германияда яшамиш жезва, ана, Кемниц шегьердин Техуниверситетда Европадин халкьарин аялриз урус чIал чирзава.

Европадиз чун, россиявияр, гьикьван “хуш” ятIа, къенин йикъара чи гзаф телеканалрай, интернетдай, маса чешмейрай тIи­мил аквазвач. Амма чи  хци, Мегьарамдхуьряй фенвай лезгиди а “дустарин” аялриз Пушкинанни Лермонтован, Достоевскийдинни Толстоян, Чехованни Горькийдин чIал чирзава! Ихьтин “жавабди”, за кьатIузвайвал, мур­кIарни цIурурда!

Гаф кватай чкадал лугьун: а яргъара, чи хци, урус чIал хьиз, лезги чIални машгьурзава. ГьикI хьи, вири чIаларин алакъаяр тайинардайла, ада лезги чIалавни абур гьекъигзава. Герман Агьмедова немс чIалаз М.Горькийдин “Диде”  роман, винидихъ тIварар кьунвай классикрин хейлин эсерар, гьакI лезги чIалайни лап вижевай шиирарни гьикаяяр таржума авуна, ктабар яз акъуднава. Яни Са­мурдилай Одердал кьван яргъи ва къулай муьгъ эцигнава. Дявеяр патал ваъ, сад-садан гъавурда акьун паталди.

И йикъара ихьтин алимдин, муаллимдин, аламатдин таржумачидин 60 йис тамам хьанва. Де ам гьикI тебрикдач ва адакай гьикI кхьидач?! Адан алакьунриз Георгий Николаевич Сивридиди ихьтин къимет ганва: “Герман Ибрагьимович Агьмедовакай заз саки вири чидайди хьиз тир. Амма адал алай кьван чIехи гьуьрметдин тIварар акурла, зи гьейранвилихъ сергьят амукьнач… Вест-Ост институтдин профессор (Берлин, ФРГ); Технический университетдин профессор (Кемниц, ФРГ); РАЕН-дин член-корреспондент (Моск­ва, РФ); Естест­вознанидай Европадин Академиядин Гьуьр­метлу член; “ЧIал. Гафар. Культура” журналдин редакционный советдин член ва  икI мадни. Ам “Коммуникативный анализ языков различного строя: лингвистический аспект” илимдин махсус школа­дин бине кутурбурукай сад яз гьисабзава!”.

Инал гъанвай школадин тIвар ажайибди я: “Жуьреба-жуьре къурулушрин чIаларин ала­къадин (сада-сад ачухарунин) анализ: лингвистикадин тереф”. И гафарай чаз чIехи алим-филолог асул гьисабдай гьихьтин важиблу месэлайрал машгъул ятIа, са кьадардин раиж жезва.

Дугъриданни, дуьньядал гьикьван халкьар алатIа, гьакьван чIаларни  ала. Абурун алакъа гьихьтинди я? ГьикI сад-садан гъавурда акьада? Са чIал маса чIалаз элкъуьрдайла, гьихьтин такьатар, гафар, дурумлу иба­раяр, къурулушар герек я?

Винелай ибур кьуру гафар хьиз я. Гьакъи­къатда… Им и кьил, а кьил авачир, гьакьван муракаб къаришмайрани алакъайра авай, датIана чан алай океан  хьиз я. Анай кьил акъудун патал инсандихъ гьихьтин кьатIунар, зигьин, руьгьдинни рикIин сабур ва  зегьмет герек ятIа лугьун четин я.

Герман Ибрагьимовичан ахтармишунрин жуьреба-жуьревиликай, абурун метлебдикай марагълу келимаяр вичин вахтунда бажарагълу алим ва чIалан методист хьайи Гьахъверди Рамалданова лагьанва: “… ам илимда гьамиша цIийи рекьерихъ, цIийи ахтармишунрихъ къекъвезва. Гьавиляй адан илимдин интересар жуьреба-жуьре я. Идан гьакъиндай ада илимдин конференцийрал кIелай  докладрин темайри ачухдиз шагьид­валзава: “Дагъустанвийрин интонация ахтармишунин фонологиядин метод (Голландия, Лейдене шегьер, 1996-й.), урус ва лезги чIаларин бинедаллаз кхьей “Суалда малум туширди къалурунин такьатар” (Париж, 1997-йис), “Урус чIал, литература ва культу­ра асиррин сергьятрал” (Пекин, 1998-й.) ва масабур”.

Аквазвайвал, Герман Ибрагьимович Агьмедов алай аямда неинки Урусатдин, гьакI вири дуьньядин тIвар-ван авай алимрин-филологрин вилик жергейра вичин лайихлу  чка кьунвай арифдаррикай сад я.

Дугъриданни, винидихъни лагьанвайвал, инсанар гзаф чIаларалди рахазва. Амма абур вири гьа са Чилел, яни са кIвале яшамиш жезва. Бес ихьтин хизанда агьалияр чеб-чпив гьикI рахада? ГьикI хуьда и жуьреба-жуьревал ва садвал? ЧIалар  квахьайтIа, халкьарни квахьзава эхир?..

Ихьтин суалар гзаф я. Г.И.Агьмедов гьа су­­алра къекъвезва, жавабар жагъуриз алахъ­­­зава. Адан докторвилин диссертация урус чIаланни лезги чIалан рахунрин кьетIен­вилериз, предложенийрин жуьрейриз талукьарнавай. Гь.Рамалданова къейднавайвал, чи чIалан  зурба алим М.М.Гьажиевалай кьулухъ лезги чIалан синтаксисдин месэлаяр и дережада ахтармишай маса кас авач.

Мадни къейднава: “Диссертацияда ахтармишнавай месэлаяр зурба метлеб авайбур я. Ингье абурукай бязибур: простой предложенияр чара авунин месэлаяр, къурулушдиз килигна предложенийрин жуьреяр, манадиз килигна предложенийрин жуьреяр, предложение ва чIалан везифаяр, предложение маналу паяриз пай хьун, мураддиз килигна предложенийрин жуьреяр, предложенидин интонация, манадин ударение…

Ибур вири чи школадани чирна кIанзавай месэлаяр тушни бес! Гьавиляй алимдин ахтармишунрихъ неинки теориядин, гьакI практикадин (методикадин) жигьетдайни еке метлеб ава…

Алим Герман Агьмедова «Коммуникативные типы высказываний в лезгинском языке (в сопоставлении с русским)» кьил гана, еке ктаб чапдай акъуднава. Адалай кьулухъ, къецепатан уьлквейрин студентриз урус чIал чирунихъ галаз алакъалу яз, ихьтин куьмекчи ктабар, пособияр, рахунрин таржумаяр мадни арадал гъанва.

Жуьреба-жуьре къурулушрин чIаларин алакъайриз талукь илимдин макъалаяр Германияда, Голландияда, Францияда, Испанияда, Польшада, Словакияда, Китайда, Ав­ст­рияда, масанра чапдай акъудна. Им ла­гьай­ гаф я хьи, алимди урус ва лезги чIаларин ра­хунрин, сада-садав информация агакьарунин тежриба (типар) дуьньядин маса чIала­ризни хас тирди субутнава. И жигьетдай адахъ вичин хсуси методика, тежриба хьанва. Гьавиляй профессор Герман Агьмедоваз хейлин къецепатан уьлквейрин вузра, колледжра тарсар гуз, лекцияр кIелиз теклифар къвезва. ИкI ада хейлин йисара Австрияда, Польшада, Китайда, Испанияда, Словакияда, масанра вичин методикадай (урус ва  чка­дин чIалар гекъигунин, рахунин) лекцияр кIелна, тарсар гана.

2002-йисалай инихъ ада Германияда, Кемниц шегьерда, Технический университетда  студентриз урус чIалай тарсар гузва. Гьа са чIавуз хайи лезги чIални немсериз, Европадин маса халкьарин векилризни чирзава.  РикIел хуьн: вири ахтармишунрин бинеда авайди, винидихъни лагьанвайвал, урус ва лезги чIаларин коммуникативный типар (алакъа хуьнин, информация агакьарун жуьреяр) тайинарунин методика я. И жигьетдай вири чIаларихъ сад хьтин тешпигьвал ава. Лезги чIални а чIаларилай кесиб туш, уьмуьр­дин вири терефра адахъ бес кьадар коммуникативный такьатар ава. И тегьерда хайи чIалан дережа хуьнай за адаз Европада Лезгистандин посол (дипломат) лугьудай.

Вичи кIвалахзавай вуздай рекье хтунвай чарче къейднавайвал, Г.И.Агьмедова гзаф йисара Россиядин фирмайрихъ галаз ала­къа­да авай Германиядин карханайрин къуллугъчийриз сад-садахъ галаз рахунин, ала­къа хуьнин рекьяй мастер-классар тухвана, тухузва.

Алай вахтунда ам интернетдин соцсетра кардик квай аялриз урус чIал къецепатан чIал хьиз чирзавай муаллимрин (вири дуьньядай 5000 кас) дестедин администратор (тарсар тешкилзавайди) я…

Тарифдай крар мадни гъиз жедай. Амма и сеферда, газетдин макъала яз,  авунвай суьгьбет акъвазарзава. Са алава: Г.И.Агьмедов 1962-йисан 18-январдиз Мегьарамдхуьре дидедиз хьана. 1984-йисуз яру дипломдалди ДГУ-дин филологиядин факультет акьалтIарна.

Адан илимдин руководитель чи тIвар-ван авай алим, филологиядин илимрин доктор, профессор А.Г.Гуьлмегьамедов тир. Илимдиз икьван еке итиж авунин асул “себебкаррикайни” сад вичи чи чIалаз гьакьван чIехи ва жуьреба-жуьре словарар багъишнавай лингвист (чIаларин сагьиб) Агьмедуллагь Гуьлмегьамедович хьайидал шак  алач.

Чна чи чIехи алимдиз — арифдардиз, дуьньядин гзаф чIаларин сагьибдиз 60 йисан юбилей рикIин сидкьидай мубаракзава:

Лезги чIалан нур чукIуриз дуьньядиз,

Лув це, чи хва, лекьрен саягъ захадиз!

Балугъ гьуьле, вун чIалара — сад я хьи!

Алакьунрал алем чIехи шад я хьи!..

Мердали  Жалилов,

РФ-дин ва РД-дин культурадин

лайихлу работник