Чи алай аямдин кар алай СМИ-рин (телеканалрин, са бя­зи газетринни жур­налрин) къалурунризни абуру раижзавай крариз — аламатриз къимет гайитIа, акI жеда хьи, чи обществода саки вирибур са пай буьркьуьбур, муькуьбурни акьулдикай кимибур я. Общество вич ни кьиле тухузвайди ятIа, гьам аламат я.

Мумкин я, буьркьуьбуру — кимибур, кимибуру — буьркьуьбур идара ийизва. Яшамиш жезва вирибур! Акьул гьинал алатIа, экв гьинал илатIа тийижиз, гьа са тегьерда чпин югъ няни ийизвайбур…

И фикирар — веревирдер зал илитI­завай  асул каналрикай сад “ТВ-3” я. Ам саки кьиляй-кьилиз “Буьркьуьди” ва “Вили ядайди” (“Вилин хат гвайди”) прог­раммайрикай ибарат я. “Буьркьуьдални”, “Вилин хат гвайдални”  алукьзавайбур, яни куьмек кIанз къвезвайбур хизан арадал текъвезвай, агьвал ви­лик тухуз тежезвай, уьмуьрдин чIулав зумулрай (уламрай) сакIани экъечIиз тежезвай факъирар я. Асул гьисабдай яшар 20-40-дав агакьнавай  жегьилар.

Суал къвезва: и яшарин инсанар гьа­къикъи уьмуьрдин вири сирерай кьил акъудиз, хизан кутаз, сада-сад хуьз, гужлу, бахтлу ийиз, общество вич хуьзвай кьилин дестекар тушни? Ри­кIел хкин: инкъилабдин лап ялавлу женгчийрин яшар асул гьисабдай 18-25 тир. Уллубий Буйнакский, Исмаил Абдурагьманов, Аркадий Гайдар, Шорс, Юсуф Герейханов, Гьажибег Гьажибегов, Алибег Фатахов — мегер гьакьван еке яшарив агакьнавайбур тирни?

Бес гила вуч хьанва? 50 йис хьайила хизан кутаз алахъзавайбурухъ а бахт жедатIа? Чи телеканалриз яб гайи­тIа, ахьтин аламатар хьунни мумкин я. КIан­завайди гьар са  хуьре, шегьерда са буьркьуь къари, я  тахьайтIа, птикар кхьидай, вилин хат гвай са аяндар луту хьун я. Аялар тежезвайбуруз — аялар, сакIани араяр туькIуьн тийизвайбуруз — мягькем кIанивал, агьвал арадал текъвезвайбуруз — агьвал, бахтсузбуруз — бу­лахрин яд хьиз авахьзавай  бахтар, кесибриз — берекатар, мад маса аламатарни хьун мумкин я. Вири гъалатI хьайитIани, и буьркьуьбурни аяндарар садрани гъалатI жедайбур туш. “Пай ганва ксариз лап винедай!”… Ихьтин кьетIен “пай” ганвайбур чи хуьрерани, шегьеррани гзаф хьанва. Чпивни агъзур жуьре “патентар”, “дипломар” гва…

Акьуллу кимибур виринра гъалатI жезва: хизанда, магьледа, хуьре, къуллугъдал… Ибурун кьисмет ни гьикI гьял­за­ватIа экуьбурукай садазни чидач. Буьркьуьбуруз — эхь, чида! Аквазва  гьатта, ву­чиз инсан бедбахт жезвайди ятIа… жагъурда.

Вич-вичелай фикирдал къвезва: икьван алакьунар (хизанар туькIуьр хъийиз хьун, азарар алудун, жинерар  хкудун, квахьайбур жагъур хъувун, та­кIанбур кIа­нарун…) и са буьркьуьдахъ ва я са хат гвайдахъ хьайила, чи илимдин институтрикайни, академийрикайни, дарманрикайни, духтуррикайни вуч­завайди я  хвена? Агьалияр яша­йиш­дин рекьяй хуьнин, къанун-къайдадин, марифатдинни шариатдин къурулушрикай вучзавайди я хвена?

Буьркьуьбурун, аяндаррин, запабарни птикар гвайбурун, суьгьуьрчийрин патав куьмек кIанз физвай сад кьванни я чиновник, я депутат, я олигарх, я абурун папарни рушар  къалурзавач эхир? Ибур икьван сагъламбур, къудратлубур, мягькембур, чеб-чпиз кьиле физвайбур хьана, миллионралди факъирар акьван масадалай аслубур, ажузбур, чпивай чеб хуьз тежезвайбур, дармандинни духтурди “куьмек тийизвайбур”  вучиз хьанатIа?

Белки, буьркьуьбурунни аяндаррин, запабринни птикрин, вилин хтарин ва маса аламатрин къуллугъар арадал гъизвайбур, хуьзвайбур, вири къада­гъай­рикай хкуднавайбур гьа пул гвай “сагъбурни” варлубур ятIа? И пад гьи­кьван ажуз, агъуз хьайитIа, а пад гьа­кьван къуватлу, баркаван жезватIа?..

Амма… За кьатIузвайвал, общество са емиш, майва, лугьун чна ич, анар, аф­ни хьиз я. Адан са пад ктIай усалди ятIа, яргъал-мукьвал муькуь падни ктIидайди, пуч жедайди аннамиш вучиз ийиз­вач­тIа?

Кимибурни буьркьуьбур гзаф авай чкада акьуллубурни экуьбур гзаф жеда жал? Са тIур загъади са челег вирт агъу­ламишда лугьузва. КьацIай са данади нехир кьацIурда, чкIай са абдалди вири хуьр виляй вегьеда лугьузва. Чахъ хьанвай буьркьуьбурни кимибур садни кьвед яз амач эхир! ИкI тирди къалурзава вири каналрай, вири мумкин тир рекьерай…

Бес чна чун гьикI хуьдайди я ихьтин завалдикай? Идаз дарман авайди тушни?

Урусрин классик, духтур ва писатель А.П.Чехова вичин вахтунда (ХIХ асирдин эхирар) Урусат санлай азарханадин 6-нумрадин палатадив ге­къиг­най. Ана авайбур вири акьулдиз кьерибур, чпивай чеб идара тежезвайбур тир.

ХХI асирда чун мадни гьа азарханадиз ахватна жал? Дуьньядал элкъвенвай тIугъвалди а кар субут тавунани туш. Парабуру азардиз акси рапар ягъуникай кьил къакъудзава. Физвач гьакъикъи духтуррин патав. Пуларни га­на, гьинавай  лутуйривай тапан чарар, справкаяр, птикарни запабар къачузва. Хуьз жезвач садавайни азарди кьунвайбур…

Инсандин бейни квадарзавай, хизанар чIурзавай, дустарилай душманар пара ийизай “азаррикай” зун гьеле рахазвач. Абурал санлай “социаль­ный” тIвар ала.

Хейлин маса лап залан азарарни ава: онкологиядин, рикIинни дамаррин, дур­кIунринни руфунрин, сараринни вилерин ва икI мадни. Физвач парабур герек куьмекар кIанз духтуррин патав. Куьз ла­гьай­тIа, саки вири къуллугъар пулдихъ хьанва. Бязибуру, пул гайила­ни, сагъарзавач…

Ингье вучиз “буьркьуьбурувайни” “кимибурувай”, “аяндарривайни” “суьгьуьрчийривай” “куьмек” тIалаб­за­ватIа…

И кар бес чи обществодин кьилин сагьибриз, лугьудайвал, шагь-дамарар гъилевайбуруз аквазвач жал?

Са бязибуру, чпиз а дуьньядани “женнет” жагъуриз кIанибуру, “сувабар” къазанмишиз, кесиб-куьсуьбриз гагь-гагь садакьа — игьсанни гуз аквада. Сиф­те къа­къудна, ахпа  пайзавайди. ТIугъвал­дин вахтунда гъил ачухайбуруз, гьакъи­къи ватандашриз виринра сагърай лу­гьуз­ва. Бес лутуйриз?..

Мердали  Жалилов,

литературадин отделдин редактор