2000-йисан 21-февралдилай инихъ и югъ вири дуьньядин халкьари хайи чIаларин югъ-сувар яз къейдзава. ЧIал-Халкь-Ватан… И пуд гафни чеб-чпихъ галаз ахьтин алакъада ава хьи, сад галачиз, муькуьбурун мана тамамдиз ачухариз жедач. ЧIал аватIа, халкь ава. Халкь ятIа, адахъ Ватанни ава.
Амма девирар акI дегиш жезва хьи, чавай, хабарни авачиз, милли руьгь хуьзвай хазина — чIал квахьзава. “ЦIразва” хайи чIалал рахазвайбурун кьадар. Неинки чIехи шегьерриз акъатуникди, гьатта гьа хайи хуьрени, хайи чIалаз тегьне ягъиз, чеб асирдин чIехи “культурадин” векилрай кьазвайбур артух жезва.
Гьа и чIавуз гьукум чпин гъилевайбуруни чIалар хуьдай мягькем законар кьабулдай чкадал “квез хуш аватIа”, чира, хуьх куь чIалар лугьузва.
Зи рикIел муаллимрин са мярекатдал (2014-йис) РД-дин Халкьдин Собранидин депутат, илимрин доктор, профессор Гьамидуллагь Мегьамедович Исмаилова лагьай келимаяр хквезва: «Гьакъикъатдани, РД-дин Кьили руьгьдинни ахлакьдин тербия гунин кIвалахда чи халкьарин адетрикай, ацукьун-къарагъунин къайдайрикай, тарихдикай ва культурадикай нетижалудаказ менфят къачун лазим тирди мукьвал-мукьвал эзберзава. Амма и кар, дидед чIал тийижиз, ийиз хьун мумкин туш… Идалайни гъейри, дидед чIал — им рахунар патал ишлемишзавай такьат, учебный расписанида жергедин са предмет яз ваъ, ам милли культурадин, асиррин дерин малуматар агакьарзавай кьетIен жуьре яз гьисабна кIанда. Хайи чIал хуьн, ам чирун — им жуван милли кьетIенвал, жуваз хас тир лишан хуьн лагьай чIал я. Дидед чIалакай магьрум хьайила, несилрихъ галаз алакъаяр, садалай-садал гьалтзавай ивирар квахьда…»
Аквар гьаларай, гьа ихьтин хаталувал авайвиляй, дуьньядал гьар йисуз чеб кьадардиз тIимил тир халкьарин цIудралди чIалар жуьреба-жуьре себебралди квахьзавайвиляй, ЮНЕСКО-ди 1999-йисан 17-ноябрдиз хайи чIалар хуьнин гьакъиндай махсус къарар кьабулна ва 2000-йисан 21-февралдилай инихъ и югъ дидед чIаларин сувар яз вири дуьньяда къейдзава.
Дагъустандани и Югъ кьиле тухуниз кьетIен фикир гузва ва, чи илимдинни культурадин идарайра хьиз, вири школайрани, СМИ-рин такьатрини адан мярекатриз, тешкиллувилиз ва метлебдиз кьетIен фикир гузва.
Чи газетдизни и йикъара и суварихъ галаз алакъалу хейлин материалар къвезва. Абурукай са кьадарбур чна газетдин чинални гъизва.
Мердали Жалилов
