(Эвел — 9-нумрада)

ГьакIани къал авай Хасавюртдин зо­нада1992-йисуз гьалар мадни четин хьанвай вахт тир. Кьасумхуьрел отделенидин начальниквиле кIвалахзавай М.Эминоваз йифиз Управленидай зенгна, лагьана хьи, «коллегиядин къарардалди вун Хасавюртдин отделдин начальниквиле тестикьарна­ва. Везифайрив тади гьалда эгечIна кIан­зава».

Хасавюртдин зонада арадал атанвай­ гьалар Юждагда авайбурув гекъигиз жедай­бур тушир. Ана криминал ачухдаказ чкадин гьукумдин къурулушриз гьахьнавай. Къуншидал алай Чечнядиз къецепатан уьл­квейрай атанвай экстремистри а шегьер­да­ чпиз гъилибанар кьунвай. Иллаки гзаф гъалаба кутазвай кар ам тир хьи, куьчейра ачухдиз къекъвезвай законсуз яракьлу дестейрикай милициядин къуллугъчийри вил къязавай.

Шегьердиз ФСБ-дин цIийи начальник атанвайдакай криминалдив лап фад хабар агакьнай ва виликамаз адахъ галаз «дуствилин алакъаяр» тайинариз алахънай. Амма къуллугъдин рекье начальникди къачур сифте камари лугьузвай: «Чи дус­тар анжах закондихъ галаз дуствал авайбур я».

Дагъустанвийрин рикIел алама жеди Чечнядин регьбер Рамзан Къадиро­ва Хасавюртдин кьиле авайбурукай викIегь­вилелди, тIварар кьуна, гуя «ам къачагъ я» лагьай гафар. Гьа йисарилай шегьерда криминалитетди «девран гьалзавай». Ягъун-кьиникьунар, инсанар чуьнуьхунар, тарашунар, къакъудунар. Зигьин кур хьанвай инсанрин.

Шегьерда ва районда арадал атанвай гьалар, куьлуь-шуьлуьярни кваз ахтармишна, вири патарихъай чирайдалай кьулухъ Максим Эминова Управле­нидин начальникдиз доклад авуна ва гьихьтин серенжемар кьабулун герек ятIа, тек­лифар гана. Эминован докладра жезвай дерин веревирдериз, менфятлу теклифриз­ килигна, регьберди гьамиша виниз тир къимет гузвай. И сефердани гьакI хьана. Мукьва­ йикъара Хасавюртда тухун планламишнавай республикадин законар хуьдай ор­ганрин координационный совещанида ФСБ-дин руководстводин векил яз иштиракун Максим Эминовал тапшурмишна. Адал рахунрин тезисар рекье туна.

Совещанидал ада лагьана хьи, «Хасавюрт вири Дагъустандиз, гьа гьисабдай, Юждагдизни чинеба яракьар чукIурзавай базадиз элкъуьрнава. Гьар киш ва гьяддин йикъара шегьердин кьилин майдандал, прокуратурадин вилик, яракьлу инсанар кIватI жезва. Законсуз яракьар гваз жегьи­лар ачухдиз куьчейра къекъвезвайла, шегьерда къайда тун патал кьетIи серенжемар герек къвезва».

Максим Эминован и гафарикай мэриядин регьбердиз хъилер атана, адал паркутар вегьез, гьакъикъи делилар инкар ийиз алахъна: «Авай крар туш. Юждагдай атана, шегьерда авай гьалар тийи­жир Эминоваз, ина къайда тваз кIанзава». Шегьердин чIехидаз жаваб яз, Эминова алава хъувуна: «Завай квез шегьердин кьилин базардал яракьар гьикI ва тайиндиз ни пайзаватIа, абурун чинар аквадайвал кхьенвай видеолент къалуриз жеда. За исятда отделдиз зенг яда, видеолент иниз гъиз тада». Хъел акатнавай «гьаким» гьасятда кисна. Мад ада куьтIни хъувунач. Видеолент гъун герек атанач. Виридаз чизвай Эминован гафар гьакъикъат тирди, амма икьван чIавалди жавабдар ксарикай гьич садани и кардикай ачухдиз лугьузвачир. КичIезвай.

Криминалдиз, гьа гьисабдай яз гьукумдиз гьахьнавай тахсиркарризни чир хьана: Эминовакай абуруз дуст жедач. Гьа йи­­къалай адаз кичIеяр гуз, гуьгъуьна къе­къвез башламишнай. Амма Хасавюртда зако­нар­ хуьдай органрин кIвалахдин мен­фятлувал хъсан хьана. Виликан йисара авур, амма ачухариз тахьай залан тахсиркарвилер ачухна, къачагъар жазадив агакьарна.

Законсуздаказ яракьар агакьарзавай, гьа гьисабдай яз секинзавай Юждагдиз абур тухузвай рехъ дуьздал акъуд­на, международный террорист Хаттаба кардик кутунвай экстремиствилин ли­тература­ акъуд­завай чапхана чукIурна. Регионда миллетрин арада чуьруькар туна, сад садал­ гьалдарунай Россияда сифте яз уголовный дело къарагъарна, тахсиркарар жавабдарвилиз чIугуна. Законар хуьдай органрин къуллугъчийрин, гьа гьисабдай яз ФСБ-дин начальникдин вичин аксина терактар гьазурзавай дуьшуьшар дуьздал акъудна. Максим Эминован уьмуьр хаталувилик акатнавай.

— Йифен сятдин садаз заз Управленидай зенгна, — рикIел хкизва Максим Рамазановича. — Хабар кьуна: «Вуна гьикI фикирзава? Чаз вун Мегьарамдхуьруьн райондин отделдин начальниквиле тайинариз­ кIанзава». Суалдиз за суалдалди жаваб гана: «Зак вуч тахсир акатнава, шегьерда­ чIехи отделда кIвалахзавайла, хуьруьн чкадиз акъуддай кьван»? «Кар ана ава хьи, икьван чIавалди секинвал хуьзвай, госу­дарстводин сергьятдал алай районда секин­суз гьалар арадал къвезва,  мадни  четин  хьунин  къурхулувал ава. Деринра гьатдалди, абурун вилик пад кьун патал чаз ви кандида­тура кутугайди яз аквазва.  Им коллегиядал кьабулнавай къарар я», — гъавурда туна зун.

Дугъриданни, районда гьалар четин жезвай. Наразивал къалурзавай жемятди, РОВД-дин дарамат элкъуьрна кьуна, милициядивай чпин истемишунар ийиз­вай. Себеб ам тир хьи, «Ростов — Баку» шегьре­ рекьел, ЛукIар хуьруьн къекъуьндал алай ГАИ-дин постунал къачагъди са работник яна кьенвай. Амма тахсиркар кьунвачир. ФСБ-дин цIийи начальникди законар хуьдай органрин къуллугъчийрихъ, жемятдихъ галаз суьгьбетар тухвана, гьакъикъат­ чирна, ахпа митингар тухузвайбур, гьина аватIани, тахсиркар  жагъурна, жавабдарвилиз чIугвадайдахъ инанмишарна.

Жемят секин хьана. Амма яшлу дин­эгьлийрин наразивилер амазмай. Абуру арзаяр ийизвай хьи, исламдин чаз адет тушир, къецепатай илитIнавай рекье авай жегьилри, Мегьарамдхуьруьн мискIин кьуна, амайбуруз ана капI ийидай мумкинвал гузвач. Са гьафтени алатнач — и месэлани гьялна. Дуьз лагьайтIа, закон векъидаказ чIурзавай дуьшуьшра къанундин къуватдикай менфят къучуниз мажбур жезвай. Вучиз лагьайтIа, мискIин кьунвайбурун жергеда Чечняда Хаттабан лагерра гьа­зурнавай пуд кас авай. ЧIурукIа тухуз, жегьилар рекьяй акъудзавайбур гьабур тир. Маса районрай атанвай, инсанрик къал кутазвай терс жегьил динэгьлияр хъфена ва абурун кьисметар хъсанбур хьанач. Чкадинбур, сад-кьвед квачиз­, дуьз рекьел хтана. Гьанлай кьулухъ Максим Рамазано­вичан ва адан гъилик кIвалах­завайбурун везифайра чIехи чка инсанар гъавурдик ­кутунин карди кьунвай. Къейд ийиз кIанзава хьи, рухвайрин гележегдин патахъай ха­жалатдик кваз, чпин веледар сагъ-саламатдиз дуьз рекьел хкунай Максим Эминован патав чухсагъул лугьуз атанай. Им адан къуллугъдиз инсанри гузвай чIехи къимет, шабагь я. Гаф кватай чкадал лугьун, Максим Рамазановичаз «Мегьарамдхуьруьн райондин гьуьрметлу гражданин» тIварни ганва.

— Наркоманиядихъ галаз чIугвазвай женг менфятлуди хьун патал 2004-йисуз РФ-да махсус къуллугъ — ФСКН тешкилна, — рикIел хкизва Максим Рамазановича. — Дагъустанда республикадин управленидин начальниквиле Азизбег Улубиевич Черкесов тайинарнай. А йикъалди ам ФСБ-дин чи Управленидин начальникдин за­меститель тир. ЦIийи федеральный къуллугъ тешкилай сифте йикъара Азизбег Улубиевича заз Дербентдиз хтун теклифнай. Амма заз къуллугъ дегишариз хуш авачир: наркоман вуч «ничхир» ятIа, шегьерда ­наркомания гьи гьалда аватIа, 80-йисарилай заз хабар авай. Куьрелди, Азизбег Улубиевича, вичиз зи куьмек герекзава, шегьердиз хтана кIанда лагьайла, завай адаз ваъ лугьуз хьанач. Вад йисан икьрар кутIунна, зун ФСБ-дай ФСКН-диз рекье туна.

Тежрибалу Максим Эминов кьиле авай, кьве шегьердизни кьве район­диз къуллугъзавай районрин уртах Дербентдин отдел кIвалахдин нетижайрай гьа сифте йисалай республикада кIвенкIвечи чкадал хьана. Дербентдиз ва инай уьлкведин маса регионриз Азербайжандай наркотикар гъизвай кьве рехъ, зегьерлу препаратар маса гузвай чIехи дестеяр кьуна.­ Хейлин йисара са кичIевални авачиз «кIва­лахзавай» чIехи наркодилер къунши рес­публикадай гъизвай 25 килограмм наркотикарни гваз кьуна. Наркодилердихъ галаз санал адан хтул, рекьера куьмек гузвай по­лициядин са къуллугъчини суддин вилик гъана.

Икьрар куьтягь жедалди 2,5 йис амаз, Управленидин начальник генерал А.Чер­кесоваз гьикьван хуш атаначтIани, полковник М.Эминов, вичиз теклифай чIехи къуллугъдални рази тахьана, отставкадиз экъечIна.

Гзаф вахт алатнач, са юкъуз Максим Рамазановичан патав Дербентдин кадет­рин корпусдин (ДКК) директор М.Мегьамедов атана ва адаз вичин заместителвиле кIва­лахал атун теклифна. «За ваз авайвал лугьун, зун галатнава, пенсиядиз физ кIвачин жезва. Жува арадал гъанвай корпусдин кьиле лайихлу инсан хьана кIанзава заз. Зи фикирда авайди вакай адан директор хьун я», — лагьанай ада.

— Мегьамед Омарович, директорвиле мадни жува кIвалах ая кIамай кьван. Амма аялрихъ галаз кIвалахун зи рикIиз хуш я, — рикIел хкизва Максим Рамазановича.

Кадетрин корпусда сифте директордин заместителвиле, ахпа директорвиле кIвалахай йисара Максим Эминован педагогвилин, тербиячивилин, насигьатчивилин чIехи бажарагъ тамамвилелди ачух хьана.

Килиг садра. Республикада кьиле тухузвай «Зарница» къугъунра Дербентдин кадет­ри ирид йисуз гъалибвал маса командайрив вуганач. СКФО-дин кадетрин конкурсра гьамиша кIвенкIвечи чкайрал хьун, Сочида, Петербургда кьиле фейи Россиядин вири конкурсра приздин чкаяр кьун. Кремлдин Дворецда ЦIийи йисан сувариз талукьарнавай кадетрин балда (кьуьлер авунин концертда) иштиракун. Вири Россиядин кадетрин яратмишунрин конкурсра гъалибвилер къазанмишун. Дербентдин кадетриз Суворован, Нахимован кIвенкIвечи училищейра кIелунар давамардай теклифар гун. Образованидин идарайра ватанпересвилин тербия гунин рекьяй 2018-йисуз тухвай вири Россиядин конкурсда I чка кьун ва образованидин идарайрин Петербургда хьайи форумдал ДКК-дин директор М.Эминова авур доклад авторитетлу алимрин жюриди лап хъсанди яз гьисабун. Гьа йисуз ДКК «Россиядин Федерациядин лап хъсан 100 школа» сиягьдик кутун. Конкурсда иштирак авур Максим Эминов «Директор года» знакдиз лайихлу хьун. Дербентдин кадет Амир Эминова (Максим Рамазановичан хтул) гьазурай видеофильм вири Россиядин кадетрин «Венок морской славы»  конкурсда гъалиб хьун.

А йисара рикIелай тефидай са ва­къиа хьана. Ингушетиядин меркез Наз­ранда СКФО-дин ва ЮФО-дин санал тухузвай «Зарницадин» акъажунар кьиле фена. Шад гьалара конкурс ачухайбур ва ­ага­лайбур Дербентдин каде­тар тир. Жюриди I чка — Ставрополдин, II чка — Чечня­дин ва III чка Дагъустандин (Дербентдин) командайриз гана. Чечнядин командади чпин наразивал къалурна: ви­ридалайни хъсан нетижаяр аваз гъалиб хьанвайбур дер­бентвияр я. I — чка абуруз гуз кIанзавачтIа, чаз ганвай II чка гьабурунди я. Амма дербентвияр и кардал рази хьанач. Конкурсдин эхиримжи серенжемдиз СКФО-да Президентдин полпред Сергей Меликов Ингушетиядин кьил Юнус-Бег Евкуровни галаз атанвай. Абур кьведни Дербентдин командадин патав атана, аялар диндирмишзава, хабарар кьазва. «Яхулар авани куь арада», — суал гана Ю-Б. Евкурова?  Яхулар авачиз хьана. «Лезгияр. Лезгияр авани», — хабар кьуна С.Меликова? «Авазва, юлдаш ге­нерал. Зун лезги я», — кадет­рин жергедай сад вилик экъечIна. Сергей Алимовича ам къужахда кьуна, адан гуьгъуьналлаз — амайбурни гьар сад. Ахпа лагьана: «Квехъ чIехи гъалибвилерни жеда. Абур вилик ква, играми аялар. Хъсандиз кIела, акьуллубур, викIегьбур, жуьрэтлу­­бур, Ватандиз  вафалубур яз чIехи хьухь». И гафари руьгь ­хкажнавай аялрин рикIелай жюридин бейкеф жедай къарар­ни алатнавай.

«Дагъустандин лайихлу муаллим» лагьай гьуьрметдин тIварцIиз лайихлу хьанвай Максим Эминоваз Россиядин государстводин, Дагъус­тандин, ведомствойрин, жемиятдин тешкилатрин гзаф шабагьар ганва. Амма виридалайни багьа шабагь адаз кьисметди гана: бахтлу хизан. Бубайрилай бубайралди абурун весийриз вафалувал хуьналди, бахт къазанмишай хизан.

Максим Рамазановичан къуллугъда агал­кьунрин, хизандин бахтлу­вилин бине, ада вичи лугьузвайвал, гьа вич хьтин вафалу бубайрин весияр хуьзвай уьмуьр­дин юлдаш хьун я.

— Гьар юкъуз, экуьнахъ фад къарагъиз кIвалахал физвай ва йифиз геж хквезвай заз хизандин дердийриз, аялриз бес кьадар фикир гудай вахт амукьзавачир, — лугьузва Максим Рамазановича, — Вири и къайгъуяр зи уьмуьрдин юлдаш  Сунадин хиве хьана. Зи «далу» мягькемди, умудлуди тирвиляй зи рикI хизандикай, аялрикай архайин хьана.

ДГУ-да эхиримжи курсуна кIелзавай студент Максимни Алискеров Буба муал­лимдин руш, медучилищедин эхиримжи­ курсунин студентка Сунадихъ галаз ди­де­-бубайрин меслятдалди таниш хьанай­. Р­и­кIяй рикIиз рехъ жагъай жегьилри 1975-йисуз мехъерарна. Бахтлу хизанда пуд хва хьана. Абур лезги халкьдин адетрин, бубайрин весийрин руьгьдаллаз тербияламишна. ЧIехи хва Муслима, Дербент шегьерда юкьван школа къизилдин медалдалди, ДГУ-дин юридический факультет яру диплом къачуналди куьтягьна, Избербашда прокурор яз кIвалахзава. ЧIехи бубадин тIвар эхцигнавай Мегьамедагъани Мурад кьветхверар я. Мегьмедагъади Кьулан СтIал-Къазмайрин юкьван школа къизилдин медалдалди, университетдин юридический факультет яру дипломдалди акьалтIарна. Алай вахтунда­ полковник Мегьарамдхуьре полициядин рай­отделдин начальник я. Лап хъсан къиметралди школа, институт куьтягьай Мурада экономикадин рекьяй пеше хкяна. Ада «Газпромдин» къурулушда кIвалахзава.

Пенсияда аваз, ял язавай Максим Рамазановичахъ 10 хтулни 3 птул ава. ЧIехи хтулри уьлкведин лап хъсан вузра, аспирантурада кIелзава. Невейрин агалкьунрал­, абуру инсанрин арада къазанмишзавай гьуьрметдал чIехи бубади дамахзава, адан кIубанвал мадни хкаж жезва.

Абдулафис  Исмаилов