И веревирдер кхьиниз зун и йикъара телеканалдай (“Россия-24”) къалурай “Парламентдин сят” программада хьайи бязи рахунри мажбурна. Ихтилат алай вахтунда чи депутатри агьалийрин агьваллувал хкажуникай, ЖКХ-дин (яшайишдинни коммунальный майишат) къуллугъриз ва маса рекьериз ийизвай харжияр (къиметар) къвердавай хкаж хьуникай хуьн лазим тирдакай физвай.

ЖКХ-дин къуллугърин (халкьди ишлемишзавай электроэнергиядин, газдин, цин, маса рекьерин) къиметар хкаж хьунин асул себебрикай сад винидихъ тIвар кьунвай вири къуллу­ъар ва суьрсетар кьилдин ксарин хсусият (бизнес) хьунихъ галаз алакъалу тирди къейдна.

Дугъриданни, базардин шартIарал элячIнавай обществода иесисуз затIни амукьдач. Гьар са иесидини мал вичиз­ хийир (къазанжи) гъидайвал маса гу­да. Игьтияжар лагьайтIа, гьамиша артух я. Яшайишдин шартIар хъсанарун патал гъиле кьан тийизвай жуьредин “милли проект” амай хьиз туш. Абурун кьадарар ва тIварар гзаф я. Мадни артухардай фикирарни ава.

Гила чи уьлкве Украинада кьиле тухузвай махсус серенжемдин (СВО-дин) шартIара авайди гьисаба кьурла, бизнесчийри чпин хсусият (мал, шей, къуллугъар) кардик кутунин­ тегьерарни дегиш жезва. Амма — гьи патахъ?

Президентди вичин нубатдин Чарчени къалурнавайвал, СВО-ди ча­­вай обществодин вири къуватар (экономикадин, дяведин, руьгьдин, къуллугърин ва икI мадни) тупламишун, абурукай жезмай кьван хийирлувилелди менфят къачун, къуватар хуьн ва виликди тухун, дяведизни, ислягь уьмуьрдизни вафалувилелди (михьивилелди) къуллугъун ис­те­мишзава.

Инал суал къвезва: ийизвани гьа тегьерда къуллугъ? Государстводи бизнес, карчивал хуьн патал гзаф крар ийизвайди гьа и  мукьвара кьиле фейи Россиядин промышленникринни карчийрин Союздин чIехи форумдал — съезддални гьам Президентди, гьам анал рахай саки вирибуру лагьана. ЯтIани халкьдал, иллаки яшлубурални ялгъузбурал, адетдин инсанрин ­хизанрал (муаллимрин, духтуррин, культ­работникрин ва икI мадни) ацалтзавай четинвилер залан жезвайдини чуьнуьхзавач.

Чун рахазвай передачадани чи депутатри вирибуруз ван жедайвал лагьана. Вири хизанриз куьмек гунилай гъейри, гила СВО-да женг чIугвазвай аскеррин, ана иштиракзавай вирибурун хизанриз, иллаки телеф хьайибурун хизанриз вири жуьрейрин куьмекар гун истемишзава.

Бес хкаж жезвай къиметриз вучда? Иллаки хуьруьн майишат вилик тухун патал, эгер газдинни бензиндин, соляркадин (ГСМ-дин) къиметар бизнесчийриз кIанивал хкажайтIа, амукьдатIа хуьруьн майишатдин суьрсетрин (фан, якIун, некIедин, салан майвайрин, емишрин ва икI мадни) къиметар кесибрин гуж акакьдайвал?

Ихьтин хаталувал чи фармацевтикада, транспортда, здравоохраненида, куьрелди, яшайишдин кар алай вири хилера арадал атун мумкин я. Депутатри и месэлайриз чпин къиметар гана, хейлин законрик цIийивилер кухтун лазим тирдакай лагьана. Бязи затIарин (суьрсетрин) къиметар  государстводин къаюмвилик хьун герек тирди къейдна.

Зи веревирдер (суалар) гьинай къвезва? Вири шейэриз иеси (сагьиб) ава, къиметарни чизва, гьавиляй хсусиятчияр чеб хуьн патал гзаф рекьер (чпин ва государстводин) гъилик кутаз­ алахъзава. За кьатIузвайвал, гьакI хьун­ни лазим я. Харжзавай гьар са манатди манатдин кьил (къазанжи) хкун тавур­тIа, ахьтин кар вич рекьида, квахь­да. Экономикадин къанунар, са акьван фад ва рикIиз кIан хьайивалди я дегишариз, я муьтIуьгъариз жедайбур туш.

Амма истемишунринни мумкинвилерин (къуватрин) алакъа гьикI хуьда? Халкь (инсанар) виридалайни чIехи девлет я лугьузва. Девлет ятIа, хсуси­ят­­ни я. Уьлкведин девлет — хсусият. Ам бизнесдин хурук кутуртIа?.. Государстводи вичин хивяй халкь хуьнин везифаяр акъудайтIа?.. Промышленностдинни хуьруьн майишатдин, шегьердинни хуьруьн алакъаяр дуьз тайинариз  тахьайтIа?..

За кьатIузвайвал, и ва маса месэлайри чи обществода вири къатарик секинсузвал кутун тавуна туш. ЯтIани вирибур са тегьерда гъейратлу, карчивилин рекьяй савадлу, ниятрин рекьяй михьи тирди гьиссзавач.

Садвал авай чкада, месела, гьа са дарман гьар са аптекада чпиз кIанивал маса гудачир. Шейэрни гьакI я, къуллугъарни.

ЖКХ-дин ва гьакI маса жуьре къуллугъарни (образованидин, медицинадин, транспортдин ва икI мадни) фад-фад багьа жезва. Пенсияр, мажибар лагьайтIа, лап тIимил я хкажзавайди. Бирдан фан къиметни садлагьана хка­жайтIа, чи агьалийрин чIехи паюни вуч авун лазим я?

Гьавиляй суал къвезва: уьлкведин мал инсанрин хсусият ятIа, инсанар чеб нин хсусият я? Государстводин дев­лет я лугьузва эхир. ГьикI хуьда? Ни хуьда?..

Чун вичикай рахазвай передачада и суалар гьарда са жуьре эцигзавай. Су­алар аватIа, жавабарни хьун лазим я.

Бизнес “акьуллуди”, “гъейратлуди”, “жуван ватандиз къуллугъзавайди” хьун герек тирдакай пара рахазва. Президентдин Чарчени лагьанва. Къецепатаз къуллугъзавайдакай, ва я анай эмирар гузвайдакай чи “бизнес” жедач. И кар Европади чал илитI­навай къадагъайри ачухдиз субут­нава.

Бизнесдинни халкьдин алакъайрив  эгечIзавай тегьерра гьакъикъи дегишвилер тун вилив хуьзва. Яни бизнес халкьдинди, михьиди, гъейратлуди хьун лазим я.

“Социализмдал хъфидани чун?” — лугьунни мумкин я. Социальный государствода  социальный гьахълувилин алакъаяр Конституцияди заминламишзава. Государство халкьдинди тирди хьиз, бизнесни халкь хуьзвайди хьуни вилив хуьзвай нетижаяр арадал гъидайдал шак алач. Халкь хуьда — халкьдини хуьда государствони, бизнесни, гьам маса къуватарни. Цайиди я вахчудайди…

Мердали Жалилов