Советрин Союз чкIайдалай гуьгъуьниз агьа­лийрин дуланажагъдин дережа са кьадар йисара агъуз ават­на, азарлу аялар сагъа­рун па­тал къулай­ шартIарни авачир. Хазвай би­цIек­рин кьадарни тIимил тир. Нети­жада Россиядин агьалийрин кьадарни тIимил жез башламишна. Гьавиляй уьлкведин президентди дидевилин капитал кардик кутун дуьшуьшдин кар тушир. И карди вичин нетижаярни гана. Алай вахтунда Россиядин Президентди ва чи республикадин кьиле авайбуру гележегдин несил сагъламди яз чIехи хьун патал къулай шар­тIар авай цIийи больницаяр, поликлиникаяр, санаторияр  кардик кутунва. Амма къенин зи суьгьбет гьеле Советрин девирда кардик квай Махачкъала шегьердин аялрин 1-нумрадин муниципальный больницадикай я. Ам Гагаринан тIварунихъ га­лай куьчеда пуд мертебадин дараматда ава. Больницадин гьаятдиз гьахьайла, ана авай сиришта акурла, зун гьейран хьана амукьна. Чил къацу махпур хьиз авай, ана къа­цу кул-кусар, цуьквер, елкадин тарар цанва. Жуьреба-жуьре рангарин ширер янавай скамейкаяр эцигнава. Мукьуфдивди, кар чиз, гуьрчегдиз туь­кIуьрнава. Зун са легьзеда и гьаятдин гуьрчег­вилиз килигиз акъвазна. Дараматдин къенез гьахьайла, ина къужахда бицIекар авай диде­йри, гагь са, гагь ма­са кабинетдиз гьахьиз­, ая­лар сагъламардай процедураяр кьабулзавай. Зун кьилин духтурдин кабинетдиз фена. Столдихъ цIве­лериз рех янавай, чина мергьяматлувилинни берекатдин нур авай итим ацукьнавай — С.С. Аба­каров­. За адавай са шу­муд суалдиз жаваб гун тIа­лабна.

• Супиян Сайпудинович, сифтени-сифте заз куьне больницадин тарихдикай куьрелди суьгьбетнайтIа кIанзавай.

— Махачкъалада кардик квайди Малыгинан куьчеда авай аялрин 1-нумрадин са гъве­чIи больница тир. Къвердавай гзаф жезвай шегьерэгьлийрин игьтияжриз адавай жаваб гуз жезвачир. Гьавиляй 1974-йисуз кьвед ла­гьай больница ачухун кьетIнай, — башламишна ада вичин ихтилат. — КIвалах­дин сифте йи­сара духтуррал четинвилер тIимил ацалтзавачир. Больницадихъ бес кьадар дарманар, аялрин сагъламвал ахтармишдай тадаракар авачир. ЯтIани  абуру чпин вири чирвилер, къуватар бицIекар сагъаруниз серфзавай. Больницадин кьилин духтурвиле Перевозчикова Людмила Васильевна тайинарнай. Лугьун лазим я хьи, ам аялрал рикI алай, работникривай кIеви истемишунардай, дерин чирвилер авай хъсан пешекар хьиз, кар алакьдай руководителни тир. Больница патал ада хъсан гьазурвал авай, тежрибалу пешекарар хкядай.

• Больницада аялрин гьихьтин азарар сагъарзава?

— Нефесдин (бронхит, стIалжем), хуквадинни ратарин (гастритар), дуркIунрин (пиелонифрит, нифрит) агъургъандин ва маса уьзуьрар сагъарзава.

• Азарлу аялрин кьадар гзаф яни?

— Гьайиф хьи, эхиримжи вахтара абурун кьадар гзаф хьанва. Йиса чна 3500-дав агакьна аялриз куьмекзава. Алай вахтунда больницада 120 аял сагъарзава­.

• Абур азарлу хьунин себеб вуч я?

— Себебар гзаф ава. Месела, аялдин беден зайиф яз хьайитIа, адан иммунитет агъуз­ аватзава. Ахьтин аялдик жуьреба-жуьре уьзуьрарни фад-фад акатда. ГьакIни экологиядин гьалар пис хьунилай, недай-хъвадай шейэрилай, аялдин михьивал хуьн тавунилай, профилактикадин серенжемрал амал тавунилайни аслу я. Алай вахтунда аялриз графикдин къайдада  азарриз акси рапар язава. Нетижада аялар са бязи уьзуьррик­ азарлу жезвач. ХьайитIани, азар кьезилдиз алатзава. Гьайиф хьи, гзаф диде-бубайри а рапар ягъиз тазвач. Им еке ягъалмишвал я. Абуру аялар чпи хаталувилик кутазва.

• Винидихъ тIвар кьунвай азарар акат тавун патал вуч авун лазим я?

— Сифтени-сифте аялдин беден мягькемарна кIанда. Дидедин хурун нек гунихъ еке метлеб ава. Бес кьадар хурун нек гайи аялдин иммунитет, беден мягькем жеда. Амма гзаф дуьшуьшра жегьил дидейри чпин аялар, гьа сифте вацралай башламишна, туьквенрай гузвай тIебии тушир тIуьнрик кутазва. Нетижада, иливариз тежез, руфуна тIал гьатна, аял секинсуз жеда. Аялриз гузвай продуктар ери авайбур, хъвадай яд ругурди хьун, яр-емиш хъсандиз чуьхвена гун, диета хуьн важиблу я. Азардин сифте лишанар ма­лум хьанмазди, духтурдин патав фена, дуьз диагноз эцигна, азардин вилик пад кьуна кIанда.

Мадни са ихьтин месэладикай лугьун. Эхиримжи вахтара аялар жуьреба-жуьре дарманрилай, химиядин шейэрилай агъуламиш жезвай дуьшуьшарни тIимил туш. И карда диде-бубайрин тахсир екеди я, гьикI ла­гьайтIа, гзаф вахтара абуру дарманар, химия­дин шейэр аялрин гъил агакьдай чкайрал тазва, абурал гуьзчивал тухузвач.

• Больницада квевай аялриз гьихьтин шартIар яратмишиз хьанва?

— Алай вахтунда больницада аялрин сагъламвал ахтармишдай ва абур сагъардай вири жуьредин шартIар тешкилнава. Больницада 135 койкадин чкаяр ава. Ина вад отделение кардик ква. Кьилди къачуртIа, хурухъ галай аялрин, пульмонологиядин, чIехи яшарин аялрин, реанимациядин, реабилитациядин ва йикъан стационар. Реанимациядин отделенида кIевиз азарлу аялрин гьал хъсанарна, ахпа абур сагъарун давамарун патал лазим тир отделенидиз рекье твазва. Реабилитациядин отделенида массаждин, физиотерапиядин, иглотерапиядин кабинетар ава. Фитотерапиядин отделенида аялриз жуьреба-жуьре хъчарикай гьалимаяр гьазурна гузва. Ина гьакIни УЗИ-дин, рентгенкабинетар, лаборатория кардик ква. Са гафуналди, больница алай аямдин цIийи тадаракралди таъминарнава. Мукьвара чна рентгендин, УЗИ-дин цIийи аппаратар, гьакIни вичин къимет 3 миллион манат тир фиброгастроскоп гъун гуьзлемишзава.

Кьилинди, ина вири рекьерай чпин пешеяр хъсандиз чидай пешекарри кIвалахзава. Невропатологди, лордухтурди, педиатрри, гинекологди, стоматологди аялрин сагъламвал вири терефрихъай ахтармишзава ва лазим тир серенжемар кьабулзава. Чна аялар пулсуздаказ сагъарзава. Йикъа ругуд сеферда кфетлу тIуьнар гузва. Больница лап багьа дар­ман­ралди таъмин я. Аялар алай аямдин цIийи дар­манралди сагъарзава. Ина, кьиле Алаудин­ Мегьамедович Алискандиев аваз, педиатриядин кафедра кардик ква. Анин доцентди ва ассистентди дидейриз консультацияр гузва. И чIавалди больница шегьердин аялрин больница тиртIа, гила адаз аялрин клиникадин больница лугьузва. Ина кафедрадихъ галаз санал цIийи ахтармишунар кьиле тухузва.

• Больницадиз аялар кьабулунин къайда гьихьтинди я?

— КIевиз азарлу аялар чна гъиле-гъилди кьабулзава. Яргъалди азарлу аялар кьабу-лун­­ патал участокдин духтурдин направление, ивидин ва цварадин анализар герек жеда.

• Аялар больницадай сагъ хъхьана хъфизва лугьуз жедани?

— Нефесдин азарар чна тамамвилелди са­гъарзава. Амма ратаринни хуквадин хронический азарар квайбур, сагъарунин курс кьабулна, участокдин духтурдин гуьзчивилик жезва.

• ­Аялар кьейи дуьшуьшар авани?

— Бязи вахтара диде-бубайри кIевиз азарлу аялар кар кардай фейила, чавай куьмек гуз техжезмайла, гъизва. Ихьтин вахтара, гьелбетда, аялар кьейи дуьшуьшарни хьана­.

• Аялар гзафни-гзаф гьихьтин азаррик азарлу жезва?

— Мекьивилелай жезвай нефесдин (бронхит, стIалжем), хуквадинни ратарин, агъургъандин ва жуьреба-жуьре маса азаррик аялриз иллаки тади гузва, азарлу жезва.

• Куьне аялриз ийизвай къуллугърилай диде-бубаяр рази яни?

— Гьелбетда. Заз абурувай садрани наразивилин, шикаятдин ван хьанач. Хъсан ва пис терефар къейддай ктабда абуру разивилин гзаф келимаяр кхьизва.

• Квез пулдин такьатрин куьмекар ни гузва?

— ФОМС-ди чпелай алакьдай вири жуьредин куьмекар гузва. Абуру чи игьтияжриз садрани ваъ лугьузвач. Гъиле-гъил аваз та­хьай­тIани, чи истемишунар тамамарзава.

• КIвалахзавайбурукай мадни вуч лугьуз жеда?

— Чи коллективда 46 духтурди ва виш медсестради зегьмет чIугвазва. Абурукай гзафбур кьилин категория авайбур, РД-дин лайихлу духтурар, РД-дин здравоохраненидин отличникар я. Абур дерин чирвилер, еке тежриба авайбур, чпин везифайрив намуслувилелди эгечIзавайбур, жавабдарвал гьиссзавайбур я. Кьилин духтур яз, зун абурун кIва­лах­дилай гзаф рази я. Чи духтур­ри гьар вад йисалай Москвада, Санкт-Пе­тер­бургда, Волгоградда ва Дагмедакадемияда чпин пешекарвилин дережа хкажзава. Духтурар тир Патимат Мегьамедовна Али­евади, Мегьамедова Заира Балабеговнади, Бибанова Зайну Абакаровнади, Шуайбова Патимат Абдулгъа­фуровнади, больницадин чIехи медсестра Алиева Зухра Абдулмежидовнади, отде­ле­ни­­дин кьилин медсестра Ханова Ра­зи­ят Гьажибубаевнади аялрин сагъламвал мягь­ке­марун патал намуслувилелди зегьмет чIуг­вазва.

• Кьилин духтур яз, квел кIвалахда гьихьтин четинвилер гьалтзава?

— Лугьудай хьтин еке четинвилер авач. Ам­ма аялриз вини дережадин куьмек гун па­тал махсус койкаяр бес жезвач. Гележегда чна гьабурни жедайдак умуд кутазва.

Суьгьбет куьтягь  хьайидалай гуь­гъуьниз чун аялар къаткиз-къарагъзавай палатайриз, сагъламардай процедураяр кьабулзавай кабинетриз килигна. Дугъриданни, ина гьар са шей чпин чкадал алай. Палатайра гзаф михьи ва экуь тир. Дегьлиздин пенжерар цуькверивди безетмишнавай. Виридалайни кьилинди, ина михьивилиз гзаф фикир гузвайди аквазвай.

Гьуьрметлу Супиян Сайпудинович, бицIекрин сагъламвилин къаравулда галатун тийижиз акъвазнавай квехъни сагъламвал, кIвалахда еке агалкьунар, хизандани хушбахтлувал хьун чи мурад я.

Куьруь къейд.

Супиян Сайпудинович Абакаров 1954-йисуз Чарода райондин Мугурух хуьре дидедиз хьана. Ана школа куьтягьайдалай гуьгъуьниз Дагъустандин мединститутдик экечIна. 1978-йисуз вуз агалкьунар аваз акьал­тIар­на. 1979-1981-йисара Байконурда военный духтур­ яз кIвалахна. Гуьгъуьнлай республикадин аялрин клини­кадин больницада, 1987-йисалай республикадин  аялрин­ гзаф хилерин клиникадин больницада отделенидин заведующий, 1991-йисуз шегьердин 1-нумрадин больницада, 2007-2012-йисара республикадин центральный клиникадин больницадин кьилин духтур, 2012-йисалай 2015-йисалди РД-дин здравоохраненидин министерст­вода отделдин начальник яз кIвалахна. 2015-йисалай аял­рин 1-нумрадин муниципальный больницадин кьилин духтурдин везифаяр  тамамарзава..

Супиян Сайпудинович РД-дин лайихлу, кьилин категориядин духтур я. Адаз международный Красный Крестдин патай медалар, РД-дин здравоохраненидин хейлин грамотаяр ганва.

Надият Велиева