Алатай гьафтеда чи уьлкведа жемиятди Дидейрин югъ къейдна. Гзаф чкайра сувариз талукь мярекатарни тешкилна. Чи государствода дидейрив гьуьрметдивди, къайгъударвилелди эгечIзава. Абуруз уьмуьр кьиле тухуз, аялар хуьз, яшайишдин маса месэлаяр гьялиз куьмекар, кьезилвилер гузва. Гьавиляй уьлкведа неинки хизандин къайгъуда авай, веледар ватанпересвилин, ахлакьдин, марифатдин жигьетдай тербияламишзавай, гьакI халкьдин майишатдин гзаф хилера бегьерлувилелди, гьакъисагъвилелди, агалкьунралди зегьмет чIугвазвай дидеярни ава. Ахьтинбурукай сад Мегьарамдхуьруьн райондин Бут-Къазмайрин хуьруьн юкьван школадин математикадин муаллим Агьмедова Къизилгуьл Эмиргьемзаевна я. И йикъара муаллимдин 47 йисан баркаллу зегьмет «Россиядин Федерациядин образованидин хилен гьуьрметлу работник» лагьай гьуьрметлу тIвар гуналди къейдна.
Къизилгуьл Кьурагь райондин Кьуьчхуьррин хуьре муаллим, Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчи, инвалид Жабраилов Эмиргьемзедин хизанда дидедиз хьана. Фашистрин Германиядал къачур гъалибвилик вичин пайни кутур кьуьчхуьрви, коммунист, набутвилизни килиг тавуна, колхозда кIвалахдив эгечIна. Зегьмет чIугунихъ галаз сад хьиз ада Орджоникидзедин педагогвилин институтдин тарихдин факультетдани кIелна. Гуьгъуьнлай школада муаллимвиле, са шумуд йисуз директорвиле кIвалахна. Уьмуьрдин юлдаш Пакизатахъ галаз вад велед уьмуьрдин рекьел акъудна.
Хуьруьн 8 йисан школа куьтягьай руша кIелунар Кьурагьрин школа-интернатда давамарна. А вахтунда директор хьайи Эмин Къурбанова рикIел хкайвал, Къизилгуьл лап хъсандиз кIелзавай, школада тешкилзавай серенжемра хушвилелди иштиракзавай чешнелу ученикрикай сад тир. Эмиргьемзе буба тарихдин муаллим тиртIани, Къизилгуьла математика хкяна ва ам Дагъустандин педагогвилин институтдик экечIна. Студентвилин уьмуьр башламиш хьана. Лекцияр, семинарар, конспектар, зачетар, экзаменар, меркездин школайра тежрибадин тарсар… Вад йис акваз-такваз акъатна. Жегьил муаллим Мегьарамдхуьруьн райондин ЦIийихуьруьн юкьван школада кIвалахал кьабулна. Уьмуьрдин юлдаш, филолог, ухулви Явер Агьмедов Бут-Къазмайрал яшамиш жезвай. Кьуд йисуз Къизилгуьла къунши хуьруьз физ, кIвалахна. 1990-йисалай ада Бут-Къазмайрин хуьруьн аялриз математикадин тарсар гузва. Лап вини дережада аваз. Идан гьакъиндай математикадин пеше къачуна хуьре, районда, республикадин шегьерра зегьмет чIугвазвай адан виликан ученикри, гилан математикри шагьидвалзава.
Математика. Чи инсанрин бейнида гьатнавайвал, ам пара четин предмет я. Амма зал гьалтай математикри, гьа гьисабдай яз Къизилгуьл Эмиргьемзаевнадини математикада са четинвални авайди туш лугьузва.
— Математикадилай регьят предмет авайди туш, — ихтилатзава Къ.Агьмедовади. – Анжах адан бинеяр, сирер, къайдаяр 1-классдилай аялдиз дуьз ачухна ва кьиле туна кIанзава. Яни бинедилай хъсандиз чируни регьят тарсуниз элкъуьрзава. Гьелбетда, математикадихъ вичин кьетIенвилер ава. Кьилинди, математика галай-галайвал чирна кIанзавайди я. Гьа и шартIунал амал авуртIа, ахъаяй тарсар гъиле-гъил аваз чир хъувуртIа, аял кIевени гьатдач. Эгер и регьят месэлаяр фикирдай акъудайтIа, математикадай кьил акъудун четин акъвазда. Бинелу къайдаяр, сирер зигьинда гьатайла, амайбур гьикьван муракаббур хьайитIани, гьялиз жеда. Зун гъвечIи классрин муаллимар ва чIехи классдиз кам къачузвай аялар гьа и месэладин гъавурда тваз алахъзава. Заз тестикь хьанвай са кар мад ава. Математика къугъунардай жуьреда чирунихъ, аялар классдани, адалай къецени чпин хушвал аваз яратмишдай кIвалахдик кутунихъ, чпин къуватрихъ, алакьунрихъ инанмишарунихъ хъсан нетижаяр жезвайди я.
Вичин ученикриз математика кIанарун, адан кьетIенвилерай кьил акъуддайвал чирун патал муаллимди методикадин къайдайрикай, тIвар-ван авай математикрин тежрибадикай менфят къачузва. Гьа са вахтунда чирвилер лап зайиф аялрихъ галаз алава тарсар, кIвалах тухунни рикIелай ракъурзавач. Хейлин йисара классдин регьбердин везифани хиве гьатай муаллим, диде-бубайрин куьмекни галаз, аялрихъ маса тарсарайни хъсан чирвилер хьун патал алахъзава. Чирвилер артухарун патал классдин аялар экскурсийриз, музейриз, сиягьатриз тухузва. ИкI тахьайтIа, руьгьдиз кIвализ хъфейлани секинвал жагъидач. Математикадал рикI алай ученикар конкурсриз, олимпиадайриз гьазурунини хейлин вахт къакъудзава.
— Кьилинди, зи ученикар разивалдай нетижадив агакьзава, — лугьузва муаллимди. – Им зун патал кар алай месэла я. Садазни сир туш, муаллимдин кIвалах четинди я. Аялрин надинжвилер себеб яз, ам кьадакьрайни акъатзавай, ажугъ винел акьалтзавай вахтарни жезвайди я. Ихьтин вахтара рикIел рагьметлу дахдин гафар хкведа: «Инсандиз зигьин ганва, вичин гьерекатрал, гъилери хъсан, къени крар авунал, кIвачери дуьз, хийирлу рекьяй камар къачунал гуьзчивал авун патал. Эгер и гуьзчивал квадарайтIа, судурар туькьуьлбур жеда». И жигьетдай аялрин, жаванрин зигьин, къанажагъ мягькем хьанвайди туш, абур чпин кIвачери къаратикенризни акъудун, гъилери чIуру гьерекатризни рехъ гун мумкин я. Зун ученикар уьмуьрдин важиблу и месэладин гъавурдани тваз алахъзава.
Гьа и жуьреда Къизилгуьла вичин балайризни тербия гана. ЧIехи хва Тельмана Дагъустандин техуниверситет акьалтIарна ва ана кIвалахни авуна. Амма залан азарди ам багърийривай даим къакъудна. И дерт къени Агьмедоврин рикIерай акъатнавач. Эльвиради Дагъустандин педагогвилин университетдин филологиядин факультет акьалтIарна. Махачкъаладин праводинни финансрин колледж ва Стамбулда институт куьтягьай Мурад карчивилел машгъул я. Рагьметдиз фейи Тельманан хва Муслимаз Къизилгуьл муаллимди неинки бадевал, гьакI дидевални авуна. Ада Дагъустандин педуниверситетда кIелзава.
Хейлин яшариз акъатнавай муаллимди вичин уьмуьрдин кар давамарзава. Вини дережада аваз тарсарни гузва, хуьруьн ва къуншийрилай къвезвай аялар ОГЭ-диз, ЕГЭ-диз гьазурзава.
Нариман Ибрагьимов
