Халкьдин арада авай ихтилат я: «Ди­де-буба амаз велед рагьметдиз фейи югъ садазни такурай». Амма аквазва. Начагъвал, бедбахт дуьшуьш, дяведин гьерекатар себеб яз. Гитлеран фашистри чи уьлкведал или­­тIай дяведа миллионралди жегьил ча­нар телеф хьанай. Рухваяр, гъуьлер, стхаяр, бубаяр пуч хьайи дидейрин, папарин, вахарин, веледрин тIал къени секин хьанвайди туш. Мусибатдин а дяведилай гуьгъуьниз чи дидейрив 1978-1989-йисара­­ Афгъанистан Республикада кьиле фейи дяведи ясдин партал алукIиз туна. 1999-йисуз Дагъустандин мулкариз гьахьай­ яракьламиш хьанвай бандитар чукурдайлани хейлин ватанпересар телеф хьана. Дидейрин рикIер мадни чIулав хьана.

Хейлин четинвилер алудай уьлкведи абадвилихъ, мублагьвилихъ  еримишна. И кар чи дидейрини, гьар са хизандини гьиссна. Амма душманар ксанвачир. Абуру майдандиз Украинадин миллетбазар, фашистар, бандерачияр акъудна. Россиядин Федерация дяведин, ватандашар хуьнин, чапхунчи ниятрив ацIанвай мидяйрихъ галаз женг чIугунин гьалара туна. 2022-йисан февралдиз дяведин махсус серенжем кьиле тухуниз мажбурдай чкадални гъана.

СВО-да иштиракзавайбурун жергейрик цIудралди дагъустанвиярни квай: офицерар, жергедин аскерар, икьрардин бинедаллаз къуллугъзавайбур. Февралдин эхиррай, мартдин сифте йикъара Дагъустандиз сад лагьай къурбандарни хкана. Дидейриз экуь йикъар чIулав авур къурбандар. Им эхиз тежер дерт тир. Иллаки авай са хцикай магьрум хьайи дидейриз, жегьил гъуьл пуч хьана хендедадиз элкъвей дишегьлийриз. Гьар сад вичин дердини кьилди гьелекзавай.

Гьа и четин, пашман, гъарикI вахтунда дердини гьелекзавай дишегьлийрин куьмекдиз «Россиядин дидеяр» обществодин региондин отделенидин председатель Сефижат Мегьамедрасулова атана. Ада Махачкъалада «Дидейрин къуват» тIвар алай  кIватIал тешкилна ва аниз армияда къуллугъзавай ва женгера телеф хьайи кьегьалрин дидеяр, вахар, уьмуьрдин юлдашар желбна. И карда Мегьамедрасуловадиз Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликова еке куьмекна. Региондин регьберди гьа сифте йикъарилай махсус серенжемда игитвилелди телеф хьайи рухвайрин диде-бубаяр санал кIва­тIиз, гуьруьшар тешкилна. Абуруз сабурар, башсагълугъвал гана. Муниципалитетрин кьилерал махсус серенжемда иштиракзавай ва телеф хьайи кьегьалрин хизанриз яшайишдин рекьяй вири жуьредин куьмекар гун тапшурмишна. Перишан гуьруьшар ятIани, игитрин диде-бубайрив чпин рухвайриз гьукуматди ганвай шабагьар вахкузва.

И гуьруьшрикай менфят къачуна, С.Мегьамедрасуловади «Дидейрин къуват» тешкилатдин кIвалахни гегьеншарна. Адан отделенияр шегьерра ва районра ачухна. Алай вахтунда тешкилатди вичин къвалав махсус серенжемда телеф хьайи аскеррин вад вишелай виниз дидеяр, вахар, папар, мукьвабур кIватIнава. Тешкилатди са шумуд  хиляй еке кIвалах тухузва.

— Сифте нубатда чун рухвайрикай магьрум хьайи дидейриз чпин дерт, ри­кIин тIал кьезиларун патал алахъзава­, — лугьузва С.Мегьамедрасуловади. – Рес­публикадин военкоматдихъ галаз ала­къа хуьналди, гьар са къурбанддин хизан алай чка чирзава, дидейриз тешкилатдиз теклифзава, чеб тек туширди лугьузва, мукьвал-мукьвал санал гуьруьшар тешкилзава, гьарда вичин хцикай, багъридикай ихтилатзава, масабурухъ яб акалзава, сада-садаз руьгьдин къуватар, герек куьмекар гузва. Дидеяр жемиятдин кIвалахдикни кутазва. Дишегьлияр акваз-акваз ачух жезва ва абуру санал кIватI хьунин, кIвалахунин, умуми карда иштиракунин къуват гьиссзава.

Дугъриданни, «Дидейрин къуват» теш­килатдин кIвалах тешпигь авачирди я. Ада акьалтI тийидай дердинин къармахра авай дишегьлийриз дуьньядиз маса вилерай кихлигдай мумкинвал багъишунихъ галаз сад хьиз, абур жемиятдин  менфятлу, хийирлу крарални желбзава.

ИкI, «Дидейрин къуват» кIватIалдик  квайбурун куьмекдалди махсус серенжемда  игитвилелди телеф хьайи кьегьалрин биографияр авай ктаб акъудун патал гьазурнава. Къурбандар рикIел хуьнин мураддалди Ленинкент поселокда мискIин эцигзава. Махачкъаладин женгинин баркаллувилин музейда телеф хьайи аскеррин шикилрин выставка ачухна. Ихьтин выставкаяр республикадин шегьеррин, районрин музейрани ачухда, къалурда. Гьар юкъуз кIватIалдин векилри гьар са къурбанддин тIварцIихъ 70 агъзур зикир кIелзава. Аскеррин багърийриз психологиядин, юридический рекьяй куьмек гузва. Махсус серенжемдин игитрикай видеороликар гьазурзава. Муниципалитетра, хуьрера, школайра цларал игитрин шикилар алай баннерар алкIурзава. ДатIана гуьруьшар, мавлидар, ифтарар ва маса мярекатар кьиле тухузва.

«Дидейрин къуватдиз» социальный­ сетра вичин чинар (аккаунтар) ава. Те­ле­грам-каналдикай менфят къачузва. Ан­ра чи игитрикай видеороликар, абурун ши­ки­лар, архивдин делилар эцигзава. Тешкилатди тухузвай кIвалахдикай ихтилатзава, тежрибадикай суьгьбетзава. Маса регионрин тешкилатрихъ галаз алакъа хуьзва.

— Чи къайгъуяр гегьеншбур ва важиблубур я, — лугьузва «Дидейрин къуват» тешкилатдин активный векил Мегьрибан Муслимовади (адан авай са хва, лейтенант Азим 2022-йисан мартдин сифте йикъара телеф хьана). – Сифте нубатда арадал къвезвай месэлаяр гьялиз куьмек гун. Абурни сад-кьвед туш. Хва телеф хьайи хизандив талукь пул агакьзавач. Хендеда кIвалах авачиз амукьнава. Ватандин тапшуругъ тамамардайла чан гайи аскердин дережа тайинарнавач. Гъуьл амачир дишегьлидивай аялар бахчадиз туькIуьриз жезвач. Масадаз кIвалериз газ гъун четин акъвазнава. Гел галачиз квахьнавай аскерар жагъурун патал дидейри куьмек тIалабзава… Чун гьар са дидедин­, хенде­дадин дерди туькIуьриз алахъзава. Заз аквазвайвал, чун хьтин масабуруз куьмек гуналди, чна чи дерт кьезиларзава, инсанривай къерех тахьана уьмуьр давамарзава, жемиятдиз менфятлу крар ийизва.

«Дидейрин къуват» тешкилатдин векилри кьил кутуналди, республикадин шегьерра ва гзаф районра СВО-да телеф хьайибур «РикIел хуьнин багълар» кутазва. Муниципалитетра телеф хьайи аскеррин альбомар гьазурзава. Хуьрера цларал чпин кьегьалрин биографияр кхьенвай, шикилар алай баннерар алкIурзава, школаяр, куьчеяр игитрин тIварарихъ язава, аскерри кIелай школайрин, яшамиш хьайи кIвалерин цларал мемориалдин кьулар алкIурзава.

«Дидейрин къуватди» махсус серенжемда иштиракзавай кьушунриз жуь­реба-жуьре куьмекар гунин кIва­лах­ни тешкилнава. Абуруз недай суьрсетни, чим­и парталарни, аялрин патай кагъазарни рекье твазва.

«Дидейрин къуват», дугъриданни, дердини, ясди акIажарнавай дишегьлийриз чеб тек туширди ва уьмуьр давам жезвайди тестикьарзавай тешкилатдиз элкъвенва.

Нариман Ибрагьимов