Веревирдер
Бахтуникайни бахтсузвиликай гзаф лагьанва, кхьенва. Бязи вахтара садаз бахт тир кар, гьал, агалкьун масадаз вичин бахтсузвал, яни вири хъсанвилер, мумкинвилер вичивай къакъатайди хьиз жеда. Къунши къуншидал, стха стхадал пехил хьунин, сада садаз фур атIунин асул себебни гьа пехилвал, яни бахтунинни бахтсузвилин гъавурда гьарма сад вичин саягъда акьун тирдал шак алач.
Месела, садаз вичин яц къуншидин яцралай гъвечIи яз, къуватсуз яз аквада. Им а касди вичин бахтсузвал яз гьисабда, къуншидин яцраз инад кьаз алахъда. Яц лугьудай факъирдиз вичин гуьгъуьна пехил хьанвай гъуьлягъ авайди садрани чир жедач.
Бес тIебиатдиз вучда? Сада, емишар тIимил гъизва лугьуз, вичин багъдиз якIв яда… Масад, вичин ник, сал хъсанди туш лугьуз, масанал чка кьаз алахъда…
Сатирик Жамидинан са басняда къаргъа, вичин муг чиркин я лугьуз, билбилдин муг кьаз алахъзава. Чиркинди, муг тушиз, вич тирди рикIелни гъизвач… Бахтуникай зани са шумуд эсер кхьена. “Гачалан бахт” эсерда (“Къенин югъ”, Махачкъала, ДКИ, 1992) къенин аямди инсанрин кьилер (фикирар) гьикьван чеб-чпелай алуднаватIа, гьакъикъатдай аквазвай мисалралди къалурнава.
Нефсинал зарпанд алачирбуру чеб вири шартIара бахтсузбур, вири Гачалар чпел пехилбур яз гьисабун гила адетдиз элкъвенвайди садазни сир туш. Артухлама, бязи ампайри чеб хайи Ватанни кIан хьуниз, тарифдиз, яшамиш хьуниз лайихлуди яз гьисабзавач. Тарашиз жеда, тарифиз — ваъ!
Аку садра, гьихьтин “бахтсузар” гила майданда, чебни, асул гьисабдай, вилик жергейра артух жезватIа… И кар чи обществода Конституциядин са бязи дегишвилер (цIийивилер) кухтунин кампания вилик гъайила, мадни ашкара хьана. “Ватандаш” гафунилай “хсусиятчи” гафуниз артух фикир гузвайбур гзаф я. Амма хсусият ина ваъ, къецепата кардик кутазва. Девлет тарашнавайбурун асул паюникай фадлай къецепатан (Америкадин, Великобританиядин, Израилдин, Германиядин, масабурун) агьалияр хьанва. Пулар (девлетар) иниз хкун патал Президентди рухсатарни са шумудра ганатIани, а кардик кьил кутурбур тIимил я.
Чиновник, депутат, президентвиле вичин кандидатура къалурзавайдини са шумуд уьлкведин гражданин хьун? Им бес «ватандаш» гафунихъ къуват амукь тавунин лишан тушни?
Ихьтин ваясузрин тереф чпи са гьихьтин ятIа “ихтиярар”, “законар” хуьзва лугьузвай дестейрин (ассоциацийрин, клубрин, центрайрин ва икI мадни) векилри иллаки ачухдаказ хуьзва.
Бязи вахтара са гьина ятIа, яргъарани ваъ, гьа патав, чпин “цIийи фикиррин эсерар” газетра, журналра твазвай, жегьилриз “тарсар” гузвайбур гьалтайла, дугъриданни,чун авайди гьи девир, гьи дуьнья, гьи Ватан я лугьуз, амукьзава.
Чи бубайрин баркаллу тарихдикай тийизвай ягьанат авач. Ихьтин гьалдиз жаваб, къимет гудай “идеологиядин” (фагьум-фикиррин тайин рекьихъ элкъуьрнавай) къурулуш чина кардик квач. “Идеология” гаф Конституциядани авач. Амма идеология авачир общество садрани хьайиди туш эхир! АкьалтIай вагьшивилин, сада-садавай кьакъудунин, сада масад магълуб авунин идеология къуватлу хьанвайди гьисаба такьунихъ вуч галатIа?
Гьа ихьтин гьалди вири манаяр (бахтунинни бахтсузвилин, гьахъунинни нагьахъвилин, савадлувилинни савадсузвилин, жуванданни чарадан, хийирдинни зияндин, дустунинни душмандин ва икI мадни) какадарзавачни? Ни гьикI чирзава а манаяр? Ни гьикI хийир хкудзава абурукай? Вужар я чина бахтлубур? Вужар я бахтсузбур?.. Ихьтин суалрай кьил акъуд тавуртIа, крар дуьз патахъ виликди фидатIа?..
* * *
Чирк вегьемир жува хъвазвай булахдиз,
Мадни герек хъжедайди рикIел хуьх.
Несилри ам хвейиди я дамахдив,
Бине кутур кьегьалдин тIвар мецел гъиз.
Булах-шуьрбет, нек я Чилин-Ватандин,
Вирибуруз гузва сад хьиз, азаддиз.
Къадир адан чида гьатта душмандиз:
Булах хуьда, хуьрер гагь-гагь барбатIиз.
Амма вучда, хва лагьайди хаин яз,
ЭкъечIайтIа инад кьаз а чешмедиз?
ГьикI лугьуда хва Ватандин замин я?
Ада халкьни вегьедачни тегьнедиз?..
Къадирсузар гьикI халкьзава, Фелек, на?
Фу нез, тфу вегьезвайбур суфрадал?
КьепIинамаз вучиз гъуьлягъ гьелекдач?
Тежедайвал ам игитдин къарада.
Вичиз игит лугьузва са варада,
Тарифариз яд-яланрин, иланрин.
Нек лугьузва агъудизни чарадан,
Жуван чешме кутаз чIулав шувандик.
Хайи чIални гумач арсуз супадив,
Салам-калам, чидач, гьи цIай, вацIай я.
Гагь-гагь гьалва лугьуз жеда цIападиз,
Куьз лагьайтIа, вич кьацIайрин кьацIай я…
Худа! На гьикI халкьда ихьтин чернелар?
Гъейрат къуьруьбур гъилик квай чIарчIелай…
28.03.2020-й.
Чахъ вири ава. Ватан, Конституция, Президент, Гьукумат, чи баркаллу тарих, къудратлу, гъейратлу, зегьметкеш халкь, чи хъсан адетар, чIалар, литератураяр, культураяр, ацукьун-къарагъунин къайдаяр…
Авачирди вуч я? Винидихъни лагьанвайвал, къайда, социальный гьахъвал, хсусиятдал, къуллугърал гьалтайла барабарвал, вири чи девлетрин къадир, метлеб, чIехивал, паквал чирзавай идеология (илим, фагьум-фикир, кIвалах) авач…
Вири мумкинвилер чпин гъилевай къатарни, са гзаф СМИ-ярни, кьабулзавай къанунарни, тухузвай “реформаярни” агьалийрин чIехи паюнивай яргъа, аксибур яз амукьзава. Бязи вахтара чиновникри абур гьакI инкар ваъ, гъавурдик кваз, халкьдив агакьарни ийизвач. ИкI тахьун лазим тир.
Мердали Жалилов,
литературадин отделдин редактор
