Гьеле пис-хъсан чир тахьанвай аял яз, Фейзудиназ  комбайнервилин пеше бегенмиш хьанвай. Амай вири таяр-туьшериз — танкистарни летчикар, садаз -инженер, муькуьдаз — муаллим, пуд лагьайдаз киномеханик жез кIанзавай. Фейзудиназ лагьайтIа, вичин бубадин пеше — комбайнервал виридалайни хъсанди хьиз аквазвай. Са сеферда ам бубадиз нисинин тIуьн — чими хуьрек гваз патав гвай никIиз фенай. Буба, гьуьле сирнавзавай гимидин хьиз, комбайнидин штурвалдихъ акъвазна, къуьлуьн никIе къекъвезвай. Де вуна гьикI дамахдач  ихьтин бубадал ва адан пешедал?!

Амма Фейзудинакай агроном хьана. Гилийрин школада кIелунар акьалтIарайла, ам Мегьарамдхуьруьн райондин “Ленинский” совхозди пеше чириз Воронеждин хуьруьн майишатдин техникумдиз рекье туна.

КIелзавай вири йисара Фейзудин лап хъсан студентрин жергеда хьанай: виниз тир къиметар аваз кIелзавай ва общественный уьмуьрда активнидаказ иштиракзавай. Зегьметдал рикI алай жегьил дагъустанви техникумдин директорди амайбуруз чешне яз къалурдай.

КIелунар акьалтIарна, диплом къачуна, Дагъустандиз хъфиз кIвачин жезвай вахтунда директорди Фейзудиназ вичин патав эверна.

— Техникумда вуна, Ибрагьимов, хъсан чирвилер къачунва, — лагьана директорди. — Хъсан жедай, эгер са йисуз хьайитIани, вуна патав гвай совхозда жуван пешедай кIвалах­найтIа. Ана агрономарни кIанзава. Чирвилерни ви мягькем жедай, Урусатдин багъманчийри кIвалахзавай гьални аквадай, цIийи технологиярни. Ви гележег патал хъсан я.

Гьа икI, жегьил агроном  Фейзудин  Ибра­гьимов  вичи техникумда кIелай чкайра кIва­лахал акъвазна. Им Совет гьукумат чкIай, чаз гьакьван гуьзел аквазвай уьмуьрдин къайдаяр масакIа жезвай девир тир.  Амма къа­риблухда Фейзудин яргъалди акъвазнач. Виринра совхозар, хуьруьн майишатдин карханаяр, гьатта виниз тир менфятлувилелди кIва­лахзавайбурни, чукIурзавай. Фейзудиназ акI тир хьи, вичиз хайи ерийри, бубайрин накь­вари эвер хъийизва. 1994- йисуз ам хуьруьз хтана, совхоздин чкадал цIийиз тешкилнавай колхоздик экечIна. ИкIни кьиле фенач: колхоз чукIурна, чилер хуьруьн жемятдиз пай­на. Ф.Ибрагьимовал са гектар чил гьалт­на­. Гьа и гектардилай ада, хизанни галаз кIва­лахиз, вичин майишатдин бине кутаз эгечIна.

Хуьруьн майишатдин гьи хиле кIвалах­да­тIа, яргъалди фикирар ийиз, планар чIугун герек къвезвачир. Ибур виликдайни бубайри емишар цаз хьайи чкаяр тир. Инин гьавадинни накьвадин шартIар лап кутугайбур я. Багъманчивал. Анжах багъманчивал. Емишрин сортар лагьайтIа, чкадин шартIарихъ галаз кьадайвал, цIийибуралди дегишарун герек я. ЦIийи сортар, цIийи къайдадин багълар.

Эвелни-эвел жегьил агрономди къулай чкадал туькIвей къелемлух кутуна. Аниз герек гьар са майвадин жуьреба-жуьре сортарин материалар, Краснодардин крайдай маса къачуна, гъана. Абур виниз тир еридинбур хьана: гатфарихъ акуна хьи, къелемрикай хкатунар авач. Амма а йисуз рикIелай те­фидай маса кар хьанай.

Са йис вилик акатрай лагьана, тади гьалда са 300 къелем акIурдай чка гьазурна, вичиз таниш касдивай «фад бегьердал къведай» цIийи сортарин ичин къелемарни акIурна. Абурухъ чешнелу гелкъуьн тешкилна. Гьа им рикIелай тефидай кар хьана. Къелемрикай чIехи тарарни хьана. Емиш гъанач. Гуьгьуьлар чIур хьана жегьил багъманчидин.

— Бада фейи зегьмет инсандиз, гьелбетда, гьайиф къведа, — рикIел хкизва Фейзудин Ибрагьимова. — Инал заз жуван харжияр, зегьметар туш гьайиф къвезвайбур. Гьайиф къвезвайди а къелемар арадал гъайи багъманчи я. Жува кутур къелемдикай бегьерсуз тар хьун рикIиз къайи, такIан жедай — гунагь кар хьиз я. Багъманчидин тариф адав гвай багъди ийида, адан дамах багъда авай тарарив жеда. Багъдин буба багъманчи я, гьавайда лугьузвайди туш.

Багъманчидин рикI динж жедай бегьерлу багъ хьун патал хъсан сортарин хъсан къелемарни хьана кIандайди виридаз чида. Ахпа — агротехникадихъ галаз кьазвай гелкъуьн тешкилун. Амма и кардал вирида амал ийизвач. Нетижани хъсанди жедач эхир. Фей­зудин Ибрагьимова вичин чешнедалди къалурзава хьи, Кьиблепатан Дагъустандин гьавадинни накь­вадин шартIара фадлай вичин тариф акъатнавай Краснодардин крайда къачузвай хьтин емишрин девлетлу ва виниз­ тир еридин бегье­рар битмишариз жезва. Имни чи инсанриз кесибвиляй экъечIуниз куьмекдай са рехъ я. Анжах рикI гваз зегьмет чIугуна кIанда.

Фейзудин Рамазанович зегьметдал рикI алай инсан я. Гьавиляй сабурлувилелди кIва­лахзавай адахъ агалкьунарни жезва. Алай вахтунда ада багъ кутунвай чка, ишлемиш тийиз, гадарна, там акьалтнавай колхоздин багъ тир. КIачIичIлухди кьунвай а чка садазни­ бегенмишзавачир. Гила тамаш, гьикьван гуьзел хьанватIа. Багъдин гьар са нямет битмишарзава. Четинвилерни эхна, дарвилерни — къастунал кIевивална: тарифуниз лайихлу, багъманчиди дамахдай бегьер­лу багъ кутуна. Дарвилерай экъечIна, мублагьвилихъ еримишзава. Четинвилер? Хуьруьн майишатда абур гьамиша жезвайбур я. Сабурлу инсанди четинвилерикай багьна-себеб кьадач.

— 90-йисара зун Краснодардин крайдин багълар авай гьал, тежриба чириз фенай,- ихтилатзава Фейзудин Рамазановича.- Ки­лиг­дай, чешне къачудай затI анай акунач. Абу­­рун багъларни, чибур хьиз, кьуразвай. Ам­­ма краснодарвийри цIийи сортарин, цIийи къайдайрин багълар кутунин планар туькIуьр­завай. Емишрин цIийи сортар за гьа чIавуз чириз эгечIнай. 2006-йисуз зун мад сеферда Краснодардин, Кабардино-Балкариядин майишатриз мугьман хьана. Жуван вилерихъ чIалахъ тежез амукьна. Анра мад санани авачир хьтин, темягь фидай гуьрчег, бегьерлу багълар хьанвай.

— Гила куьне гекъига, — давамарзава ихтилат Ф. Ибрагьимова, — Кабардино-Балкарияда гьар са гектар багъларай 30 тонндилай артух сечме ичер кIватIзава, Дагъустанда — 4 тонн… Идан “сир” чаз виридаз малум я: емишрин цIийи сортар, абур битмишарунин гилан аямдин технологияр ишлемишун. Кьилинди — акIурзавай къелемар виниз тир еридинбур хьана кIанда. Идалайни гъейри, багъ, иллаки бегьер дигмиш жезвай варцара, азаррикайни зиянлу гьашаратрикай хвена кIанзава. И кардизни чи багъманчийри бес кьадар фикир гузвач. Эгер чна са 4-5 сеферда дарманар ягъайтIа, хъсан я. Кабардада са йисуз 30 сеферда дарманар язава. Емишарни квак квачир хъсан ирибур жезва.

Кьилдин карчивилел машгъул Фейзудин Ибрагьимован къелемлухдихъ галай багъда бул бегьерар битмишарзава. Ада абур мекерайра, выставкайра эцигзава, цIийи сортар, багълар кутунин цIийи къайдаяр пропаганда ийизва. Адаз гьар садахъ бегьерлу багъ, берекат  хьана кIанзава.

Фейзудин Рамазановича вичин уьмуьрдин юлдаш Минара Къейсединовнадихъ (гаф кватай чкадал лугьун: абур кьведни РД-дин хуьруьн майишатдин лайихлу работникар я) галаз санал, герек атайла, паталай куь­мек тIа­ла­биз — хъсанвилиз хъсанвал хъийиз­, 15 гектар цIийи багълар кутунва: ичер, чуьхверар, хутар ва хейлин маса емишрин жуьре­яр. Къелемлухда авай майвайрин тIва­рар кьун­илай авачирбурун тIварар кьун асант жеда. Ан­жах са ичерин сортар 60 жуьре битмишарзава.

Гила бегьердал атанвай жегьил багълар я. Алатай йисуз Ибрагьимоври 40 тонн хутар ва 60 тонн ичер маса гана. Йисалай-суз бе­гьерлувал гзаф хьун и багълариз хас кьетIен­вал я. Бегьерлувилин рекордар эцигдай девирарни яргъал алач.

Къелемлух асул гьисабдай  жуван майишатдин игьтияжар патал туькIуьрнавайди тир. Акуна хьи, ина чIехи авунвай алай аямдин сортарин къелемар уьлкведин машгьур къелемчивилин майишатринбурулай гьич са куьналдини усал туш. Къиметар лагьай­тIа, Фейзудина эцигнавайбур хейлин ужузбур хьана. Гьа икI, къелемлухдин тIвар-ван ви­ри районда, ахпа республикада акъатна. Гила анай республикадилай къеце яшамиш жезвай багъманчийрини къелемар тухузва. Вири сортар сертифицироватнавайбур я. Ана яр-емишдин къе­лемрихъ галаз цуьк ийидай кул-кусрин, куьче­яр, гьаятар безетмишдай, йиса­н кьиляй-кьилиз къацуз амукьдай тарарин къелемар чIехи ийизва. Ина къизилгуьлерин дев­летлу коллекция кIватI хьанва: 300 сорт. Къелемлухдин тIвар 2019-йисуз  “Вирироссиядин Гьуьрметдин ктаб” федеральный реестрда кхьенва. Багъманчивал вилик тухунин карда Фейзудин Ибрагьимован лайихлувилер РФ-дин хуьруьн майишатдин министрди Чухсагъулдин чар кхьиналди къейднава. Хуьруьн майи­шатда къазанмишзавай агалкьунрай адаз “Россиядин регионрин къизилдин фондунин медаль” ганва. Алатай йисуз Мегьарамдхуьруьн райондай тир багъманчиди Москвада кьиле фейи “Человек года” Вирироссиядин конкурсда Дагъустандин векил яз иштиракна ва гъалибвал къазанмишна.

Фейзудин Рамазановични Минара Къейсединовна вад аялдин диде-буба я. Зегьметдин тербия Ибрагьимоврин хизанда эвелимжи месэлайрикай сад яз гьисабзава. Фейзудин Рамазанович инанмиш тирвал, зегьметдал рикI алаз чIехи жезвай аялдик уьмуьрди вичи бинедилай хъсан хесетар кутада, адакай­ обществодиз герек къилихрин инсан же­да. КIвалин-къан иеси хьайила, чара кас жувал хъуьруьрдач, жемятдин вилик уьзягъ жеда.

Вичин майишатдин дердияр гьикьван къа­лин ятIани, Ф. Ибрагьимова обществодин крарани иштиракзава. Ам хуьруьн собранидин депутат, райондин “Союз-Чернобыль” тешкилатдин председатель я. Фейзудин Рамазано­вича герек хьайидаз гьамиша куьмек гуда.

Ибрагьимовривай чпин веледрал дамах ийиз жеда. Гьеле школада чIехи классра кIел­завайла, абуру диде-бубадиз куьмекар гузва­, гьардахъ чпин (тIем акакьдай), азият тагана, кьилиз акъуддай везифаяр ава. Тарсарни хъсандиз чириз агакьзава. ЧIехи руш Алина, медакадемия куьтягьна, вичин хизандихъ га-лаз Ставрополда яшамиш жезва. Маржинади, ДГУ акьалтIарна, бубадихъ галаз кIва­лах­­зава. Ада университетда экономикадин рекьяй къачур чирвилер къе бубадин къвердавай чIехи ва мягькем жезвай майишатда бакара къвезва.

Майишатдин техника чIехи хва Къаитмазан хиве  ава. Ада, бубадихъ галаз кIвалахни ийиз, Аграрный университетдин механикадин факультетда чирвилерни къачузва. Техникадалди са акьван девлетлу туш. Кьве гъвечIи трактордикай сад цIийиди я, хейлин агрегатар куьгьнебурукай, чпи цIийикIа туькIуьр хъувуна, кардик кутунва.

ЦIуд лагьай классда авай Иринади хъсандиз кIелни ийизва, кIвале дидедиз вири куьмекарни гузва. Виридалайни гъвечIи Мугьам­мед ирид лагьай классдиз физва. Адаз багъда вичин участок ава. Бубади хциз багъманчивилин илим чирзава.

Зегьметчи гъилер сагърай. Къуй бул хьурай гьар са нямет!

Абдулафис  Исмаилов