Ери-бине Тагьирхуьруьн-Къазмайрилай тир Балабегов Жавидин 1938-йисуз (20 йиса авай жегьил яз) армиядиз тухвана. Карелиядиз акъатай ада финнрихъ галаз хьайи дяведа иштиракна.
И дяведай ам, хер-кьацI алачиз, амма телефвилер, гужар акуна акъатна! Жавидина 1939-йисан сентябрдиз Украинадин РагъакIидай пад азад ийидай женгера иштиракна. Къунши Польшада Гитлеран чапхунчийри инсафсуз женгер кьиле тухузвай 1940-йисни акъатна. 1941-йисан гатуз Жавидин армиядин жергейрай ахъайна. Львовдай Дербентдиз кьван билет гвай Жавидин поезддал вил алаз акъвазнавай. Амма кIвализ хтун кьисмет хьанач. Жавидин, гвардиядин сержант Дмитрий Донской яз (галай юлдашри, командирри викIегьвиляй Жавидиназ Дмитрий Донской лугьуз хьанай) Ватандин ЧIехи дяведин яцIа гьатна. Жавидинакай танкар тергдай 45 мм-дин уьлчмедин яракьдин, ахпа гьахьтин яракьрин батальондин командир хьана, 1944-йисуз ада, 76 мм-дин уьлчмедин тупунин командир яз, дяведин эхирдалди женг чIугуна.
Жавидинан викIегьвиликай адаз ганвай шабагьри шагьидвалзава: Верховный Главнокомандующий Сталинан къул алай са шумуд грамота, кьве Яру гъед орденар, “Дирибашвиляй”, “Варшава азад авунай”, “Берлин къачунай”, “Германиядал гъалиб хьунай” медалар. Адал пудра хирер хьана, эхиримжиди — Берлин къачур юкъуз.
1946-йисан февралдиз ам вичин ватандиз хтана. Ада Дербентда поезддин мастервиле, Красно-Самурский сельпода завмаг яз, Ворошилован тIварунихъ галай балугъчивилин колхозда, леспромхозда гьакъисагъвилелди кIва-лахна.
Дяведин женгерикай ада лап кьериз суьгьбетдай. Садра, гьикI ятIани, дуьшуьшдай хьиз, Балабегова вич Советрин Союздин Игитвилин тIвар гун патал къалурайдакай суьгьбетнай. Амма гьина, вучиз ятIа лагьаначир.
— Вахтар алатна. 1953-йисан гатуз зун, — рикIел хкизва адакай макъала кхьей Мурат Муратханова, — зи диде ва Жавидин Сталинградда авай зи стха Хсеназ (ада, эцигунардай инженер яз, немсери барбатIнавай Сталинградда эцигунрал кIвалахзавай) мугьман хьана. Фена чун анин базардиз. Чун, тади квачиз, базарда къекъвезвай. Садлагьана чаз эверай ван хьана: “Дмитрий! Командир!”. Элкъвена килигайтIа, чи къаншардиз юкьван буйдин, хурудал Игитдин Къизилдин гъед алай эгьли итим къвезва. “Вася, Василий! Живой?!” — адан хурудиз хкадар хьана Жавидин.
Абуру хвешила чпи чеб яргъалди ахъай тийиз шадвална. Хабарарни кьазвай “Вун гьинай? Гьина яшамиш жезва? Квел машгъул я?”
Къизилдин гъед медалдиз вил яна, Дмитрия жузуна: “Мус гайиди я, квяй?
— “ГьикI? — аламат хьана Вася. — Гьа душман авай патаз чун кьведни яракь гваз Днепр вацIай экъечIдайла, немсерин гьужумриз жаваб гуз, чибур агакьдалди, Букрин тIвар алай дяведин майдан хвейила, къалурай кьегьалвиляй. Мегер ви рикIел аламачни, командир?.. Гьахъ лагьайтIа, идалай гуьгъуьниз душманри чи кьилел гуьллейрин ахьтин хар къурнай хьи, чун накьварик акатна. Амма са жизви чан аламай чун накьварикай са гужуналди азаднай… Чаз Советрин Союздин Игитвилин тIварар ганвайди госпиталда чир хьана. Командир, ваз гъед ганачни? — хабар хкьуна Васяди.
“Ваъ, чаз ганач”, — сефилдиз жаваб гана Дмитрия. “Мумкин я, ви тIвар Игитвилиз къалурайла, штабда фамилияни Дмитрий Донской тIвар какадарна, кьил акъатнач. “Лап жедай кар я, — къуьнер чуькьвена Дмитрия. — Зи са шумуд грамота гагь Балабегов Жавидин, гагь Дмитрий Донской тIварар алаз хтанва. Гьа и карди манийвална заз Игитвилин тIвар гуниз. Вучда, дуст Вася, кьилинди, чун гъалиб хьана ва чал чан алама…
Насредин Алирзаев,
зегьметдин ветеран
