Зияудин Эфендиеван тIвар чал гьеле Гьажибег Гьажибеговахъ галаз санал Москвада, Комвузда кIелай студентрин сиягьда гьалтзава.
Яни а чIавуз кIелай чIехи пай жегьилрикай гуьгъуьнлай чи республикадин партийный ва советрин руководство гудай органрин кар алай къуллугъчияр хьана. Зияудин Эфендиевни гьакI я. Ада “Дербентдин балугъчияр” газетдизни вичин вахтунда руководство гана. Вичин патав ада, Махачкъалада нубатсуз басрухрик кутуна, “ЦIийи дуьнья” газетдин кIвалахдивай чара авур Алибег Фатаховни тухванай. И кардикай а чIаван шагьид хьайи писатель, публицист Назир Агьмедова вичин рикIел хкунра кхьенва. (“Лезги газетдин” 2000-йисан 5-октябрдин нумра. 6-чин).
Писатель, илимрин доктор Къ.Х.Акимова вичин “Лезги зарияр” (Махачкъала, “Мавел”, 2015-й) ктабда кхьизвайвал, Зияудин Мегьамедович Эфендиев 1903-йисуз Куьре округдин Цмуррин хуьре дидедиз хьана. Ада сифте чирвилер вичин бубадивай хуьруьн медресада, гуьгъуьнлай кьилин чирвилер, винидихъни къейднавайвал, Москвада, Комвузда къачуна.
Советрин власть патал адакай женгерин иштиракчи хьана, яру партизан, фарукъчи агитатор хьайи адаз коммунистический вузда чирвилер къачудай, гуьгъуьнлай республикадин партиядин обкомда, “ЦIийи дуьнья”, ахпа “Социализмдин пайдах” газетрин редакцийра, Марксизмдин-Ленинизмдин институтдин Дагъустандин филиалда кIвалахдай мумкинвал гана.
Ада, 1920-йисалай гатIунна, макъалаяр, очеркар, гьикаяяр кхьизвай. Сифте ктаб “Социализмдин маканар” 1932-йисуз чапдай акъатна. Дяведин йисара “Социализмдин пайдах” газет арадал гъуниз, адан патав жегьил къуватар, пешекар журналистар тупламишдай кIвалахдиз регьбервал гана. Зияудин Эфендиев партиядин обкомдиз генани важиблу кIвалахал тухунихъ галаз алакъалу яз, 1944-йисалай газетдин редактордин къуллугъдал адан заместитель Исмаил Вагьабов тайинарна.
Гьа чIавара ва адалай гуьгъуьнизни З.Эфендиева газетдихъ галаз алакъа атIанач. Адан гъиликай “Гъалибвилин пайдах”, “Муькъвел гелер”, “Булахдал”, “Гьуьлуьн лепеяр”, “Йифен тIурфан”, “ЦIун лаваш” ва маса ктабар хкатна.
Лагьана кIанда, Зияудин Эфендиеван гъилик лезги очеркдив ва гьикаядив, драмадин эсеррив чпин дигмишвал, кесерлувал агакьна. Адан ирсиникай гуьгъуьнин публицистри ва гьикаятчийри (Агьед Агъаева, Къази Къазиева, Къияс Межидова, Межид Гьажиева, Якьуб Яралиева, Буба Гьажикъулиева, Абдулбари Магьмудова, Къурбан Акимова ва мсб.) гегьеншдиз менфят къачуна. Зияудин Мегьамедовичан инсанвилин, вичин кардиз вафалувилин, таб-гьилле квачиз рахунин гьакъиндай адан хва, тIвар-ван авай алим-тарихчи — юрист Маркс Эфендиеван рикIел хкунрихъ кьетIен метлеб ава.
“Эхь, — лагьанва ада, — зи буба Зияудин социализмдин идеалриз вафалу, таб-гьилле такIан, большевикрин партиядин жергейриз гьеле вичин 17 йис хьайила гьахьай ва эхиримжи нефесдалди коммуниствилин тIвар пакдиз хвейи инсан хьана. Ахьтин бубадал анжах дамахна кIанда…”
(“Лезги газетдин” 2003-йисан 48-нумрадай).
