Инсан патал виридалайни багьа девлет сагъламвал я. И кар сир туш, виридаз чизва. Медицинадин хилен пешекарри гьисабзавайвал, гьар са инсандин сагъламвилин къайгъудани ам гьеле аял яз, дидедин бедендикай хкатай йикъалай хьана кIанда. Зи фикир СтIал Сулейманан райондин педиатр Аллагькъулиева Зильфи Рамазановнадихъ галаз и месэладай хьайи ихтилатрини тестикьар хъувуна.
Зун райондин центральный больницадиз фейи югъни, дуьшуьшдай хьиз, З.Аллагькъулиевади гъвечIи яшарин аялрин диде-бубаяр кьабулзавайди, абурухъ галаз аялриз рапар ягъунин месэлайрай суьгьбет тухузвайди хьана. И гуьруьшда зани иштиракна.
Малум хьайивал, алай вахтунда районда гъвечIи яшарин аялриз рапар ягъунин кIвалах кьиле физва. Зильфи Аллагькъулиевади аялрин диде-бубайриз авур ихтилатрай са бязи къейдер чна газет кIелзавайбурун фикирдизни гъизва.
— Гьуьрметлу диде-бубаяр, — лагьана Зильфи Рамазановнади. — Чна квез больницадиз теклиф авунин ва медработникри гуьруьш тешкилунин себеб ам я хьи, Дагъустан Республикадин Гьукуматдин къарардалди ва здравоохраненидин министрдин приказдалди, аялриз рапар ягъиз эгечIнава. Чун, гьам медработникар, гьамни диде-бубаяр аялдин сагъламвал хуьнин ва мягькемарунин къайгъуйра бицIекдин сифте йикъарилай хьун, аялдиз са варз, пуд варз ва ругуд варз хьайила, рапар ягъун чарасуз герек кар я. Гьайиф хьи, гзаф диде-бубайри и кардилай чпин наразивилер къалурзава. Идалди абуру чпин хиве авай жавабдарвал гьиссзавач. И кар аннамишдайвал зун аялар патал хаталу са шумуд азардикай, абуруз акси яз рапар ягъунин лазимвиликай рахада. Мисал яз, верем (чахотка) къачун. Ам гзафни-гзаф жигерра, ратара, туьтуьна, кIарабра хер ийидай, гьабур чукIурдай азар я. Бедендин и вири органар сагъбур хьун патал рапар ягъун лазим я.
Столбняк дамарар агаж жез ахъа хъжез, азарлуди гагь кьул хьиз, тIарамариз, ахъайдай пис азар я. За ачухдиз лугьуда: им лап хаталу азар я, адан аксина раб ягъ тавуртIа, аял рекьида.
Дифтерия, полиомиелит ва ихьтин хаталу, чпин аксина фадамаз рапар яна кIанзавай азарар мадни ава. Аялар сагъламбур яз чIехи хьун патал абуруз 12-15 йисарин яшара авайлани рапар ягъун лазим я.
За ихьтин са мисал гъида. Пуд варз хьанвай са аялдин диде-бубадиз раб ягъун патал за аял духтурдин патав гъун герек тирдакай хабарна. Аял гъанач. Са тIимил йикъар алатайла, дидеди чаз аялдин гьал пис хьанвайдакай лагьана. Са гуж-баладалди чна ам къутармишна.
За ихьтин са кардикайни лугьуда. ГъвечIизамаз лазим рапар ягъ тавур аялар я бахчайриз, я школадиз кьабулдач. Вучиз лагьайтIа, ихьтин аялар амай бицIекар патал хаталу, абуру сагълам аял начагъарун мумкин я.
Чи патав колледждик ва я вуздик экечIдайла, чеб кьабулзавач лугьуз, атай жегьиларни кими туш. Кьабул тавунин себебни ам я хьи, гьа жегьилриз, абур гъвечIи аялар тирла, герек рапар янавачир. Гьа жегьилри чаз минетзава, чпиз аял чIавуз рапар янава лагьай справка це лугьуз. Гьелбетда, ахьтин справка чавай гуз жедач.
Аялри хьиз, рапар чIехи яшарин инсанри, иллаки аялриз хурун нек гузвай дишегьлийрини, ягъун чарасуз я. ГьикI лагьайтIа, дидедин сагъламвилелай бицIекрин сагъламвални гзаф аслу я.
Гьи рапар ягъун лазим, аялар патал гьихьтин азарар хаталу ятIа, духтурри лугьуда. Квевай герек меслятар къачуз центральный больницадиз, гьамни хуьрера кардик квай ФАП-риз, врачебный амбулаторийриз ва медицинадин пунктариз къвез жеда. Чкайрал терапевтри кIвалахзава. Абур куь меслятчиярни я, куьмекчиярни, — лагьана духтурди…
Аялрин диде-бубайрихъ галаз ЦРБ-да тухвай гуьруьшда больницадин эпидемиологиядин отделдин заведующийдин куьмекчи Раиса Ламетовадини иштиракна.
Райондин педиатр Зильфи Аллагькъулиевади чаз лагьайвал, аялриз рапар ягъунин кIвалах хьиз, райондин педиатрди ва маса медработникри аялрин диде-бубаяр кьабулунни давамарда.
Хазран Кьасумов
