Тербиядин месэлайрай
Чарадан аялдиз туьнбуьгь авун заз хуш къведай кар туш. Амма и мукьвара кIвачин къапарин туьквенда завай бейтерефдаказ акъвазиз хьанач. Ина кьве аял галай диде авай. Адан муьжуьд йис хьанвай руша, виридаз ван къведайвал, вичиз бегенмиш хьанвай кIвачин къапар къачун истемишзавай. Аялди датIана лугьузвай: “Диде, заз и ту — у- уфлияр кIанзава. Заз и ту-у -уфлияр къачу ман”.
Адан дидеди рушан гъвечIи стхадиз чекмеяр хкязавай. Рушаз хъуьтуьлдаказ “ваъ” лугьуз, адалай са цIуд декьикьада сабур хуьз алакьна. Ахпа адан нервийривай мад эхиз хъхъанач. “Заз и лакироватнавай кIвачин къапар гъваш, — тIалабна ада туьквенчидивай. — Завай мад эхиз хъжезмач”.
Аялрин истемишунриз табий хьун виридалайни регьят рехъ я. Амма гьамиша икI авуникди аял азгъунди яз чIехи жеда. Телевизордай гузвай рекламадини аялар артухан девлетдихъ ялунин руьгьдаллаз тербияламишзава. Аял датIана шейэри бахтлу ийида лугьудай фикирдал гъизва. Аялар тIалабчийриз элкъуьн тавун патал, я туш хьи абуру гьамиша са вуч ятIани тIалабзавайла, датIана истемишзавайла вучда? Ингье са шумуд меслят.
Аялриз телевизордилай, компьютердилай ва къугъвадай шейэрилай аслу тежез чира. Нинияр, видео ва электронный къугъунар галачиз куьн аялри бизарда эхир! Гьелбетда, аялар са квелди ятIани, месела, кIвале кIвалахрал машгъул жез хьайитIа, хъсан я. Виликдай аялри, гъвечIи яшарилай эгечIна, фермайра диде-бубайриз куьмекар гудай ва маса жуьредин везифаярни тамамардай. Алай девирда лагьайтIа, чна аялривай саки са затIни истемиш хъийизмач.
Гьелбетда, диде-бубайривай аялриз абурукай азгъунвилин хесетар хкудун патал машгъулатрин график туькIуьриз жеда. Гьатта кьуд йис хьанвай бицIекдилайни пакаман тIуьнилай кьулухъ столдал алай къаб-къажах хутахиз куьмекиз, кациз тIуьн, цуьквериз яд гуз ва гьакIни маса куьлуь кIвалахар кьилиз акъудиз алакьда. ЧIехи яшда авай аялривай пакамахъ чпин мес къакъажиз, багъда кIвалахиз жеда.
Гьар сеферда, туьквенриз рекье гьатзавайла, аялдиз савкьатар къачумир. Гзаф дуьшуьшра ихьтин адет тахсирлувилин гьиссди арадал гъида. КIвалахзавай диде-бубайри гьисабзавайвал, аялриз бес кьадар дикъет гуз тахьуни абур эвездай са вуч ятIани хгуниз мажбур я. Адет яз, савкьат маса къачуни квез куьн жумартди яз гьиссдай мумкинвал гуда. Амма куь аялри и савкьатар куьне абуруз гунни лазим тирди гьисабун мумкин я. Ихьтин дуьшуьшда абуру гьамиша квевай савкьатар истемишда.
Аялар пул акьуллудаказ серфун лазим тирдан гъавурда тур. Абуру гьа эвелдилай куьне маса къачузвай гьар са шейиниз кьетIен фикир гузвайди кьатIун лазим я. Куьне аялдиз велосипед маса къачунин ва я къачун тавунин месэла гьялдайла, финансрин жигьетдай дердияр ачухарна кIанда. Эгер квез са гьихьтин ятIани шей маса къачудай мумкинвал аваз, и кар ийиз кIанзавачтIа, аялдиз “зав пул гвач” лугьумир. Чпин кефиниз кIандайвал ийизвайди акурла, аялриз куьне чпин шандакьризни яб гана кIан жеда. Куьне гзаф шейэр аваз хьун бахтунин куьлег туширди абурун рикIел гъваш. И вахтунда аялар хийир авачир шейэрни авайдан ва абур маса къачун герек туширдан гъавурда тур. И крарай кьил акъудиз чируналди, куьне аялар низамлу, акьуллу муьштерияр, герек чкайрал пул кьенятдай инсанар яз чIехи ийида.
Эгер куьне аялдин тIалабун кьилиз акъудзавачтIа, ам идан гьакъиндай гъавурда тур. И мукьвара закай супермаркетда ихьтин рахунрин шагьид хьана. Бубади вичин вад йис хьанвай хва ада маса къачун тIалабзавай чипсрик, беден патал герек авачир ягълуяр ва кьел квайвиляй, сагъламвал патал зиянлубур тирдан гъавурда твазвай. Галантереяда са дидеди вичин рушаз заколкаяр авай тамам упаковка маса къачудач лугьузвай, вучиз лагьайтIа “икьван гзаф заколкаяр хьун жавабдарсузвал я”.
ЧIехибурун фикирдалди, ихьтин гъавурда тунар культурадин жигьетдай кутугайбур я. Амма аялар абурун гъавурда акьадач. Гьавиляй кьетIидаказ “ваъ” лугьун ва ахпа аялар идан гъавурда тун хъсан я. “Абур ваз кутугзавач”. Ихьтин кьетIи рахуни шей къачунин рекьяй аялдихъ авай умуд рекьизва.
Ваъ лугьуналди, кьулухъ къекъечIмир. Аялди вичиз са вуч ятIани маса къачун патал тIалабунар ийизвайла, куь рафтарвал иллаки важиблу я. Ада аялдиз шей къачуз ва я къачун тийиз чирзава. Накъваралди, минетунралди ада анжах патав гвай инсанрин гуьгьуьлар чIурзава. Эгер куьн аялдин кстахвилериз ва истемишунриз муьтIуьгъ жезватIа, квек куь гьевес кутазватIа, гьадаз фикир це. Кьилин себеб къалмакъалдин вилик пад кьаз алахъун я. Амма ислягьвал хуьн багьаз акъваззава, гьикI лагьайтIа, куь аялдиз вич шехьуникай хийир хьанвайди чир жезва. Гьавиляй квевай къалмакъалдиз фейитIани жеда. Гьатта куь аял язух къведай тегьерда шехьзаваз ва и сегьнедин шагьидри куьн “кафтар къари” яз гьисабзаваз хьайитIани, куьне жуван къарар са дуьшуьшдани дегишармир.
Арадал атанвай шартIариз килигна, квевай туьквендай эхкъечIайтIани жеда. Диде-бубадин везифа аялдиз герек шей хкягъиз куьмек гун ва ахпа ам къачун патал вуч авун лазим ятIа чирун я.
Нариман МАМЕДОВ,
журналист-педагог,
РД-дин культурадин лайихлу работник
