Уьмуьрдин, чи кьисметдин аламат­дин кьетIенвилерикай сад — чун жуь­реба-жуьре инсанрихъ галаз таниш хьун я. Гележегда виридакай дустар та­хьайтIани, бязибуру чпин рахунралди, уьмуьрда инсанрив эгечIзавай тегьердалди, къилихдин хъсан маса ерийралдини, гьатта ваз сад лагьай сефер­да акурди яз хьайитIани, на лугьуди ваз уьмуьрлух чидайди я, гьасятда рикIе чка жагъурда. Патав гвай ксаривай абур пешедиз вафалу, гьар гьи кIвалах хьайитIани намуслувилелди кьилиз акъуд­завай, дамах гвачир, регьимлу, мергьяматлу, жемият патал хийирлу крар авун чпин уьмуьрдин макьсад, къайда яз гьисабзавай инсанар тирди чир хьайи­ла, рикIиз мадни шад жеда. Гьа ихьтинбурукай садни Атлуханова Бесханум Нажмудиновна я. Алай вахтунда ада Махачкъалада кардик квай «Вип кулинария» школада ашпазвилин рекьяй тарсар гузва, вичин рикIе са мус ятIани «цIир гайи» мурад ина кьилиз акъатайдал шадвалзава…

«Вип кулинария» школа (директор ва ам арадал гъайиди – Кумсият Мирзаева) кардик кваз 10 йисалай виниз я. Къенин юкъуз­ ина «Ашпаз», «Кондитер», «Бариста» ва маса курсар ачухнава. Алатнавай йисара школа 1000-далай виниз ксари акьалтIарна, абурун арада сифтегьан тежриба къачур  жегьил рушарни гадаяр хьиз, чпин устадвал мадни вини дережадиз хкаждай мумкинвал хьайи чIехибурни ава. Гьа ихьтинбурун жергедай я Бесханум Атлухановани. Адани ина вичин чирвилерни вердишвилер хкажна, къе и рекьяй сирер масадбурувни агакьарзава. Са вахтунда вичин мурад кьилиз акъа­тай чкада масадбурузни ихьтин мумкинвал гуник вичин лайихлу пай кутазва.

Хив райкомдин секретарь Давудов Наж­мудин Акимовичан хизанда 3 лагьай велед яз хайи рушаз Бесханум тIвар гана. Адан диде Чумиза  Сергокъала райондин Дигва хуьряй я. Алай вахтунда лайихлу пенсияда авай ада Хивдин  (сифтедай хизан Цналдал яшамиш жезвай, Бесханумни ана дидедиз хьана) школада урус ва лезги чIаланни литературадин тарсар гана. Лап и мукьва вахтарал къведалди, хуьруьз Чумиза Давудовадикай сюжет гьазурун патал телевиденидай журналистар къведалди, ам дарги дишегьли тирди гзафбуруз чизвачир. Гаф кватай чкадал лугьун хьи, алай вахтундани ам акьалтзавай несилдиз ватанпересвилин тербия гунал, жемият патал хийирлу крарал машгъул я. Нажмудин Акимович кечмиш хьана гзаф йисар алатнава.

Школа акьалтIарай Бесханум кIелунар да­вамарун патал ДГУ-дин филологиядин­ факультетдик экечIна. Жегьил рушан рикIе муаллимвилин пеше авай. Хъсандиз кIелна, дерин чирвилер къачуна. Амма, лугьудайвал, кьисметдин чарх маса патахъ элкъвена. Уьмуьрдин юлдашдихъ галаз абур Украинадиз акъатна…

— Алатай асирдин 90-йисар тир. Уьмуьрдин юлдашди Одессадин технологвилин институт акьалтIарнавай. Адаз Украинадин Чер­касский райондин шекер акъуддай заводда кIвалах гана. Заз кIвалах жагъизвачир. Амма заводдин кьиле авайбуру юрист герекзавайди раижна. Маса рехъ авачир. КIелдайвал хьана и пешедай. Гьа са вахтунда кIвалахни ийиз, за юрист­виляй чирвилерни къачуна. Чахъ и чIавуз са хвани хьана. Алай вахтунда Украинада кьиле физвай вакъиайри «дувул» гьеле ала­тай­ асиррин эхирриз ягъиз башламишнавайди тир. А чIавуз чна кIвалахзавай зурба завод бар­­батI­на, эменни тармарна. Уьмуьрд­ин юлдаш икьрардин бинедаллаз маса заводдиз хутахна, зун мад кIвалах авачиз амукьна, — рикIел хкизва Б.Атлухановади.

Чи таватдиз зегьметдихъай кичIе тушир. Кьилин кьве образование авай ада вич вине кьунач, я кагьулвални авунач. ЧIехи хизанда чешнелу тербия ганвай адаз ибур кутугнавай ерияр тушир. Маса къачуна базардай цадай картуфар. Абурни, истивутарни цана вичин кIвалерихъ галай чилин участокда (амни 50 сотых кьван авай). Хцини адаз и крара куьмекар гузвай. Абур яшамиш хьайи чкада, санлай вири Украинада хьиз, чилер пара берекатлубур тир.

— Битмиш хьана бегьер. КIватIна чна картуфар, абур маса гуз чун кьвед — зунни­ хва — ба­зардал фена. А югъ хъсандиз рикIел алама. Зун гьасятда гъавурда акьуна: базарда кIвалахун, алвер авун зи пеше туш. Бес гьинизда картуфар?! ЧIехи пай за чирхчирриз, яшлу бадейриз пайна. Ахпа, са гьикI ятIани, заз са ресторанди куьлуь картуфар маса къачузвайдакай малумат акуна. Им маса къайда тир. Ресторандихъ галаз за икьрар кутIунна. Гуьгъуьнин йисарани картуфар анжах гьа и тегьерда маса гана. Амма картуфрихъ маса «цIир» хьана, — давамарзава ада вичин суьгьбет.

Йикъарикай са юкъуз Бесханум Нажмудиновна гьа вичи икьрар кутIуннавай рес­торандин кухнядиз акъатна. Чна суьгьбет­дайла, адалай инихъ хейлин йисар алат­наватIани, а чкади авур таъсир ачухардай­ гафар адаз генани жагъизвачир. Гьа и чIа­вуз адаз вичин рикIиз хуш пеше жагъана.

— А чIавуз за ресторандин кухняда кIва­лахзавайбурал лацу пехилвалнай. Ихьтин кьетIен «гьава» ва ина авайбурук квай руьгь заз санани акурди тушир. На лугьуди, вири чан алай тIуьн гьазурунал машгъул я. Гьа икI гьар сеферда картуфрин патахъай ресторандиз атайла, зун кухнядиз вил вегьез алахъдай. Кьисмет заз хъуьрей вахтарни хьана. ИкI, садра аниз пиццаяр (абур сифте раиж хьанвай вахт тир) гьазуриз чириз Италиядай ашпаздиз эвер ганвайла, зани ада гьазурнавай пицца дадмишна. Хуьре, пичина ва хьрак кIарасрин цIал гьазурай афарарни, цикIенарни тIуьнвай за, абурухъ галаз сад хьиз, «Сицилиядин пицца» (винел анчоусар алай), чуьхверар ва дорблю сортунин ниси (гзафбуруз ам пас янавай ниси хьиз чида) алай пиццаяр гьакьван дадлубур жедайди, гьич фикирни авуначир, — лугьузва ада.

2004-йисуз Бесхануман хизандин кьисмет мад дегиш хъхьана. Зурба уьлкве чкIа­на­­. Абурни Дагъустандиз хтана. Украинадин­ ватандаш тир адахъ чи паспорт авачир, кIвалахдихъ къекъвез вахтар физвай. Гьа икI ам меркездин хлебо-булочный комбинатдиз акъатна. Ина кIвалах лап агъурди­ тирди Бесханума (ада варщица яз зегьмет чIугвазвай) гьич фикирни авунвачир. Са тIи­мил вахт алатайла, намуслудаказ зегьмет чIугвазвай чи ватанэгьлидин хиве бригадирвилин везифаяр туна. Амма ам вичин мурад кьилиз акъудун патал чирвилер къачудай кIелдай чкадихъ къекъвезвай… Ихьтин чкани адаз жагъана – «Вип кулинария» школа.

— И школада кIелна, пешекарвал къачурдалай кьулухъ за 4 йисуз Махачкъала­да, аялрин 50-нумрадин бахчада шеф-по­вар яз, гьа са вахтунда, кондитервилин пешени чирна, ширинлухар гьазурдай комбинатдани  кIвалахна, — суьгьбет давамарзава Бесханум Нажмудиновнади.  — Заз тарсар гуз иниз эверайла, яргъалди фикир тавуна, разивал гана. Са вахтунда рикIе экуь мурад авай жув хьтин аялар акурла, зак руьгь акатзава. Къенин юкъуз чна аялриз бинедилай чирвилер ва вердишвилер гузва. Ашпазвилин рекьяй гъавурда авайбурухъ галаз кIвалах маса тегьерда тешкилзава. Программа екеди я. Рес­торанрин ва кафейрин тIалабунар фикирда кьуналди, анра кIвалахдайла лазим тир вири истемишунриз жаваб гуз жедай пешекарар гьазурзава. Пакаман тIуьнар, чими хуьрекар, салатар, пиццаяр, са гафуналди, вири хуьрекар чирзава.

– Чи халкьдин милли хуьрекар, мисал яз, хинкIал, цикIен, гьазуриз чирзавани? –  жузуна за адавай.

— Гьелбетда, чи программадик жуьреба-жуьре хинкIарар, афарар, цикIен ва милли маса тIуьнарни гьазуриз чирун ква.

– Школада чирвилер ва вердишвилер къачузвайбуру кулинариядин рекьяй конкурсра иштиракзавани?

— Эхь, кIвенкIвечи чкаяр кьурбурни авачиз туш. Кьилинди, и школада пешекарвал­ къачурбур (гьелбетда, иниз анжах чпин кIва­ле тIуьнар гьазуриз чирун пландик квайбу­рулай гъейри) садни бейкар яз амукьзавач. Дагъустанда хьиз, Россиядин маса­ ре­гионра, гьатта къецепатан уьлквейра­ кIва­лахзавай жегьиларни ава, гзафбуру чпин кар (чIехи пай вахтара кафеяр) ачухзава. Къенин юкъуз республикада абурун (кафейрин), гьакI ресторанрин кьада­рни тIимил туширди чаз аквазва. Анра кIва­лахдай бажарагълу пешекаррин жигьетдай чаз гзаф тIалабунар къвезва, амма абур вири чавай тамамвилелди кьилиз акъудиз жезвач. Заз лугьуз кIанзава, исятда ашпазвилин пешедихъ чIехи игьтияж ава. Кьилинди, и пешедал рикI хьун я.

Тариф авун туш, Дагъустанда «Вип кулинария» школа къенин юкъуз кулинариядин рекьяй вини дережада аваз теориядин чирвилер ва тIуьнар гьазурдай вердишвилер гузвай, гьакI и кар кьилиз акъудун патал лазим сертификатар ва лицензия авай образованидин анжах са идара я. Къуй ана зегьмет чIугвазвай коллективдихъ, гьа гьисабдай яз Бесханум Нажмудиновнадихъни, чирвилер ва вердишвилер къачузвайбурухъни чIехи агалкьунар хьурай!

Рагнеда Рамалданова