Алимди вичин илимдин кIвалахар кхьин патал серфзавай чернилдин рангарин кьадар азабдик квай касди вич зулуматдикай хкудун патал экъич­завай ивидин кьадардиз барабар я лугьуда, яни алакьунрин, агалкьунрин асул бине сифтени-сифте, кIеви къаст эцигна, мукьуфдивди, галатун тийижиз чIуг­вазвай дурумлу зегьмет я. Вичихъ галаз санал вад йисуз Педагогикадин НИИ-да кIва­лахна, зазни акурвал, чизвайвал, гьа и жуьреда илимдин рекье зегьмет­ чIугвазвайбурукай сад Да­гъус­тандин госпедуниверситетдин педагогикадин кафедрадин профессор, РФ-дин кьилин пешекарвилин образованидин Гьуьрметлу работник, РФ-дин халкьдин просвещенидин отличник, РД-дин илимдин лайихлу деятель  Мирзоев  Шайдабег  Айдабеговични  я.

Шайдабег 1948-йисан 28-августдиз Азербайжан ССР-дин Сумгаит шегьерда Ватандин ЧIехи дя­ведин иштиракчи, рабочий — стахановчи Айдабег­ Мусаеви­чанни гамар храдай устад Гьуьруьпери Жалиловна­дин гьуьрметлу хизанда дидедиз хьана. 1955-йисуз и хизан багъри ерийрал — Кьасумхуьруьн район­дин Шихидхуьруьз хтана. 1966-йисуз юкь­ван школа­ куь­тягьай жегьилди, 3-нумрадин ГПТУ-да пешекарвал къачуна, Махачкъалада приборар расдай заводда 3-разряддин токарвиле кIва­лахна. Ахпа пуд йисуз Советрин Армиядин жергейра къуллугъна (сержант, старшина). 1975-йисуз­ Даггосуниверситет­дин фило­логиядин факультет лап хъсандиз акьал­тIарай пеше­кар кIва­лахиз Ленинский райондин Гурбукидин юкьван школадиз­ ре­кье туна. Кьве йисалай ам Дагъустандин му­ал­лимрин чирвилер хкаждай институтдин (ИУУ) урус ва дидед чIаларин кабинетдин методист­виле тайи­нарна.

Ш.Мирзоеваз хъсандиз чизвай хьи, чирвилери­ инсан къуватлу ийида, гьавиляй чирвилер жуваз дев­лет, хазина  хьиз, кIватIна кIанда. Илимди­лай зур­ба девлет авач. ИкI, 1976-1979-йисара ада РАН-дин ДНЦ-дин ИЯЛИ-дин патав илимрин доктор­, профессор Б.Талибован регьбервилик кваз — “Ибе­рийско-Кавказские языки” пешедай, 1984-1987-йи­сара Москвада образованидин милли месэлайрин рекьяй НИИ-да академик Г.Волкован гъилик “Педагогикадин тарих ва теория” пешедай аспирантурада дерин чирвилер, гьазурлухвал къачуна.

1987-йисуз Шайдабег Айдабеговича “Содержание, формы и методы воспитания в народной педагогике Дагестана” темадай илимрин кандидатвилин диссертация агалкьунралди хвена. 1992-йисуз адаз РФ-дин образованидин министерстводин къарардалди педагогикадин кафедрадин доцентвилин, 2000-йисуз педагогикадин ва психологиядин кафедрадин профессорвилин тIварар гана.

1979-1986-йисара Ш.Мирзоева Дагъустандин А.А.Тахо-Годидин тIварунихъ галай школайрин илимдинни ахтармишунрин институтдин педагогикадин сектордин илимдин къуллугъчивиле, ахпа Даггосуниверситетдин ва Даггоспединститутдин педагогикадин кафедрадин старший преподавателвиле, доцентвиле, Дагъустандин педагогикадин НИИ-дин кар алай къуллугъчивиле, этнопедагоги­кадин сек­тор­дин заведующийвиле, и НИИ-дин директордин за­местителвиле, Даггоспедуниверситетдин педагогикадин ва психологиядин кафедрадин профессорвиле, Даггоспедуниверситетдин уп­равленидин факультетдин образование идара авунин кафедрадин заведующийвиле кIвалахна. 2002-йисалай инихъ ДГПУ-дин педагогикадин кафедрадин профессор я.

Ш.Мирзоев Дагъустандин халкьарин тербиядин месэлайриз талукь къурулуш вири патарихъай­ ахтармишай ва и темадай диссертация хвейи сад лагьай алим я. И ахтармишунар ада гьеле 1986-йи­­суз акъатай “Дагъустандин халкьдин педа­гогика” ктабда мукьуфдивди умумиламишна ва республикадин вузрани школайра кардик кутунин рекьер тайинарна. Алим Мирзоеван лайихлувал адакай  ибарат я хьи, адалай Дагъларин уьлкведин халкьдин педагогикадин асул мана, гьакъикъат­ чкадин тIебиатдинни географиядин гьаларихъ, хал­кьарин яшайишдин шартIарихъ, абурун уьмуьр, ацукьун-къарагъун руьгьдинни медениятдин жигьетдай къвердавай виликди финихъ галаз сих алакъада аваз ачухариз, къалуриз алакьна.

Ктаб девлет я, илим — хазина, ктабра илим, девлет жеда лугьудайвал, Шайдабег Айдабеговичан гъиликай хкатнавай кьван шейэрин анжах са кьилериз вил вегьейтIани, абуру гзаф крарикай, алимдин илимдин итижар гзаф терефринбур тирвиликай лугьузва: “Лезги чIалан омонимрин словарь”, “Халкьдин педагогика: тербияламишунин гафунин такьатар”, “Дагъустандин халкьдин педагогика: тербияламишунин мана, метлеб”, “Дагъустандин халкьдин педагогика: тербиядин жуьреяр ва къайдаяр”; кIелунринни методикадин пособияр ва учебникар: “Дагъустандин халкьарин культура ва адетар”, “Жаванарни рушар уьмуьрдиз гьазурун”, “Хуьрерин аялар школадиз зегьметдин жи­гьет­дай гьазурун”, “Ша, аялар, къугъван”, “Дагъус­тандин фольклор ва эдебият”, “Лезги лите­ратура”, “Халкьдин педагогика”, “Дагъустандин педагогический культура: кIвачел ахкьалдарунихъ жигьир”, “Вузда гьикI кIелдатIа, чи­ра”; илимдин ма­къалаяр: “Формирование мо­рально­-этического об­лика девушек на традициях народной педагогики Дагестана”, “Моделирование оптимальных условий культуроведческой подготовки студентов”, “Халкьдин сагъламвилин педагогика”, “Героические традиции как ключевые составляющие патриотического воспитания”, “Приобщение уча­щихся к русской нацио­нальной культуре как важнейшее условие едине­ния народов Дагестана и России” ва гзаф масабурни. Абуруз неинки са чи рес­публикада, гьакI адалай къецени еке къимет ганва­.

Ш.Мирзоев “Дагъустандин халкьарин культура­ ва адетар” предметдай республикада надир сифте­ программайрин, учебникрин, кIелунринни ме­то­ди­кадин пособийрин автор ва бине эцигайди, республикадин 14 чIалал культурадин программаярни учебникар гьазурзавай авторрин коллективрин гьамишан руководитель я. Ада кьил кутуналди ва регьбервал гуналди “Русская национальная культу­ра” ва “Мировая художественная культура” предметрай урус, авар, лезги, дарги, къумукь, лак, та­­­­­­ба­­саран, азербайжан, ногъай, че­чен чIаларал культурологиядин программаяр туькIуьрнава ва Дагъустандин школайра кардик кутунва. Ш.Мирзо­е­ва туькIуьрнавай программаярни учебникар республикадин мектебра, педколледжра, лицейра­, гимназийра ва университетра “Дагъустандин халкьарин культура ва адетар” предметдай тарсар гун ва лекцияр кIелун патал гегьеншдиз ишлемишзава.

ДГПУ-да кIелунринни тербиядин кIвалахда “Эт­­нопедагогика”, “Культура и традиции народов Да­­­гестана” предметрай — методикадин теклифар, чир­вилер ахтармишдай тестар, махсус курсар — “Про­светительские идеи дагестанских мыслителей”, “Формирование морально-этического облика­ де­вушек в народной педагогике Дагестана” кардик кваз, агалкьунралди ишлемишиз са жерге йисар я.

Илимдилай, виниз тир пешекарвилин кадрийрилай еке девлет авач. Шайдабег Айдабеговича илимдинни педагогвилин кадрияр гьазурунин важиблу кардикни лайихлу пай кутазва.

Даггоспедуниверситетдин къвалав гвай канди­датвилинни докторвилин диссертацияр хуьдай советдин ученый секретарвилин (вичел РФ-дин ВАК-ди тапшурмишнавай) важиблу везифаяр Ш.Мирзо­е­ва тамамариз ингье 18 йисалайни гзаф вахт я. Адан регьбервилик кваз педагогикадин кар алай ме­сэлайрай кандидатвилин 25-далайни гзаф дис­сер­тацияр хвенва. Идалайни гъейри, ученый секретарди илимдинни методикадин рекьерай куьмекуналди Дагъустандин, Кеферпатан Кавказдин ма­са республикайрай ва РФ-дин крайрай тир аспи­рант­рини образованидин, педагогикадин, этнопеда­гогикадин месэлайрай 500-далайни гзаф диссерта­цияр хвена. Эхиримжи йисара хвенвай 50-далайни­ гзаф диссертацийрин бинеда авайбур сифте Ш.Мир­зоева вичин монографийра къейднавай халкьдин педагогикадин дидактикадинни тербияламишунин теориядин идеяяр я. Гзаф йисара Ш.Мирзоев РД-дин образованидин Министерстводин Экспертрин советдин, РАО-дин халкьдин педа­гогикадин Ассоциациядин член, культурологиядин предметрай экспертный комиссиядин председатель тир. Лекцияр кIелун, элкъвей столар ва семи­нарар тешкилун патал адаз Дагъустандин культурадин ва образованидин идарайриз мукьвал-мукьвал теклифзава. Алим Мирзоев Вирироссиядин ва Международный илимдинни практикадин са жерге конференцийрал докладар, илимдин малуматар гваз экъечIна: халкьдин педагогикадин Ассоциация тешкилуниз талукь яз (Москвада), “Халкьдин пе­дагогика ва тербиядин алай девирдин месэлаяр” (Чебоксарыда), “Развитие­ личности в образова­тельных системах южно-российского региона” (Вол­гоградда), “Этнос, культура, об­разование в кон­тексте современных социально-педагогических ре­форм” (Карачаевскда), “Поликультурное образо­вание на Северном Кавказе: проб­лемы, тенденции­, перспективы” (Махачкъалада, Пятигорскда) ва гзаф маса шегьеррани.

Шайдабег Айдабеговичан педагогикадиз талукь кIвалахар неинки Дагъустанда машгьур я, адан ктаб­рихъ Вирироссиядин ктабрин палатада, Якутиядин, Чувашиядин, Калмыкиядин ва маса республикайринни крайрин образованидин министерствойра, гьакIни Кеферпатан Кавказдинни Юкьван­ Азиядин халкьарин педагогикадинни культурадин ирс ахтармишзавайбуруз еке игьтияж ава. А яди­га­рар, Дагъла­рин уьлкведин педагогикадинни медениятдин ирс яз, Россияда халкьдин педаго­гикадин­ сад лагьай Музейда эцигнава. Образова­нидин хи­ле виридаз кьабул, тестикь хьанвай пе­шекар Ш.Мирзоевахъ га­лаз Россиядинни СНГ-дин кар алай алимри — этно­педагогри санал кIва­лахна: академикар тир Э.Из­май­лова, Г.Волкова, профессорри — И.Шорова, В.Элаш­вилиди, Я.Ханбикова, К.Ахи­я­рова, А.Гьаши­мова ва гзаф масабуруни. “Действующая модель межэтнической гармонии” (Педагогика, № 7, 2004-йис, 92-99-чинар) макъалада Россиядин этнопедагогикадин илимдин шагь, академик Г.Волкова ингье вуч кхьенватIа: “Дагъус­тандин халкьар патал Шайдабег Мирзоеван илимдин кIвалахри, программайрини кIелдай пособийри сад ийидай роль къугъвазва. Вичин ах­тарми­шун­ра адалай Дагъустандин вири халкьарин руьгьдинни марифатдин адетар акьалтIай эдеблувилелди къалуриз алакьна, чебни неинки сад-садахъ, гьакI урусрин, Россия­дин, дуьньядин­ культурайрихъ галаз алакъада  аваз”.

Халкьдин образование вилик тухуник еке пай кутунай, халкьарин этнокультурадинни этнопедаго­гикадин ирс хуьнай ва вилик тухунай юбилейдин­ йисуз бажарагълу алим, профессор Шайдабег Айдабегович машгьур алим, Россиядин этнопедагоги­кадин илимдин школа арадал гъайи академик Г.Волкован медалдиз лайихлу хьана. Гзаф йисарин­ михьи, са лекени квачир намуслу зегьметдай, образованидин хиле агалкьунрай, хъсан чирвилер авай пешекарар гьазурунай Даггоспедуниверситетдин ректоратди ва профсоюздин тешкилатди ДГПУ-дин профессор, ученый секретарь Мирзоев Шайдабег Айдабеговичаз Гьуьрметдин грамота гана.

Вири тебрикрик “Лезги газетдин” редакциядин коллективни шерик я. Къуй гьуьрметлу профессордихъ мягькем сагъламвал, яргъал уьмуьр, хизанда хушбахтлувал, халкьдин образование виликди тухунин баркаллу кIвалахда мадни ва мадни еке агалкьунар хьурай!

Шихмурад Шихмурадов