Эхир. Эвел — 20-нумрада
Макъаладин сад лагьай пай сайтда и ссылкадай кIелиз жеда
“Малик Гъаниев заз 1918-йисалай халкьдин арада дуьз чирвилер чукIурзавай, таблигъатчи ва уьтквем яру партизан хьиз, 1920-йисалай РКП(б)-дин Дагъустандин обкомдин милли месэлайрин рекьяй отделдин заведующий ва 1925-йисалай хъсан художник, драматург ва милли театрдин тешкилатчи хьиз чида. Ахцегьа театрдин дарамат эцигунин, ам гуьзелдиз туькIуьрунин, духовой оркестрни кино арадал гъунин ва герек пешекарар гьазурунин кIвалахарни Малик Гъаниеван тIварцIихъ галаз алакъалу я. Адан “Дагъдин лекьер”, “Маргъал”, “Тарлан” тамашаяр халкь гъавурдик кутунин карда сиясатдин фронтдин зурба яракьар тир. Автордиз районэгьлийрин арада неинки са драматургдиз хьиз, гьакI Ватан патал вичин чандин, къуватрин гьайиф татана алахъзавай общественникдиз хьиз гьуьрмет авай.
Абдулла АКИМОВ,
М.Гъаниевахъ галаз санал кIвалахай виликан художник, музыкант, актёр, гила орденрин сагьиб тир
лайихлу муаллим, 1956-йисан 8-август”
“Тестикьарзава хьи, Гъаниев Малик ЧIехи Октябрдин революциядин макьсадриз вафалу, лезги халкь, дагъвияр марксизмдинни ленинизмдин фикиррал гъизвай гъавурдик квай викIегь хва тир. Шагьидвалзава хьи, адан са жерге пьесайри, Кьиблепатан Дагъустандинни Азербайжандин театрра сегьнеламишуналди, халкь дуьз рекьел гъана. 1925-1926-йисара Ленинградда Востоковеденидин институтда кIелдайлани, ам виридаз чешне тир. Са шумуд чIал чидай, дуьньядин искусстводикай хабар авай Малик Гъаниев хъсан таржумачи ва музыкантни тир. Ада большевикрин машгьур “Интернационал” гимн лезги чIалалди ва музыкадинни хореографиядин къайдада эцигна.
И гафарин автордин тIвар кIелиз хьанач”
Гьуьрметлу кIелзавайбур, гьайиф хьи, Шагьдагъви Маликан художественный яратмишунрин ирс кIватI хъувунал ва ахтармишунал гьеле садни машгъул хьанвач. Ватандашдин тIвар эбеди авунвач. Гила чна чи гьукумдарри и месэладиз дикъет гудайдак умуд кутазва. Ахцегь РДК Малик Гъаниеван тIварунихъ ягъун кутугай кар жедай.
Шагьдагъви Малик бажарагълу зарини тир. Адан къелемдикай “Инкъилабчи Агьмед”, “Дагъдин лекьер”, “Маргъал”, “Тарлан” пьесаяр (винидихъ кхьенвайвал, абур сегьнеламишна), гьикаяяр ва гзаф кьадар шиирарни хкатна. Репрессийрин вахтунда гуя “халкьдин душмандин” илимдин ва яратмишунрин кIвалахар, гьайиф хьи, тергна. Амма бязи шейэр амукьна. Гьуьлуьн дад адан цин са стIалдайни чир жеда лугьурвал, чна куь фикирдиз шаирдин бязи эсерар гъизва.
Дашдемир Шерифалиев
____________________________________________________________
Малик Шагьдагъви
Билбил
Физ хиялдай экуьн шагьвар,
Ахъайда лув — рикIин марвар,
Къвазда дагълар ийиз ялвар,
Куьлгейриз кьий серин, билбил.
Шумудни са фена шад (йи)къар,
Шумудни са залум йисар,
Дагъда жейран хьтин къугъвар,
Аял вахтар ширин, билбил.
Экуь дуьнья хьана чIулав,
Ширин чанди кьурла ялав,
Гарданда зи гьатна жилав,
Ийиз лянет дерин, билбил.
Дагъда рахар къизилдин къуш,
Ахкун вун я зи рикIиз хуш.
Эй дидардал алай вун, руш,
Ширин чандин, ширин билбил.
Ракъур ийиз куьгьне девран,
Дагъдин эллер хьана гьейран,
Къугъвар синел дагъдин жейран,
Хьана дертлу, эркин билбил.
Акурла вун цIрада рикI,
Къараяр гуз назлу хуьруьк,
Нивай лугьуз жеда чуьруьк,
Туш ви фикир серин, билбил.
Дидедин сурал
Атана зун къе ви кьилив,
Ийиз дердер, ширин диде,
Са къукъу лиф хьиз хвей гъилив,
Гьяз лувар, ширин диде.
Къарагъ диде, сурай къарагъ,
Мурад я зи ахкун ви рагъ,
Дертлу рикI зи жеда чирагъ
Ахкван вун заз, ширин диде.
Фена йикъар, алатна (йи)сар,
Ширин чандиз зи яна хар,
Нивай лугьуз жеда рахар,
Хьанач дердер, дерин диде.
Гатфар хьанва ахъайиз гуьл,
Къарагъ диде, хамир гуьгьуьл,
Гьар пакамахъ рахар билбил,
Я ваз гьасрет, ширин диде.
Алукьна яр ахъайиз гуьл,
Гьар пакамахъ рахаз билбил,
ЭкъечI вунни сурай суьмбил,
Ийиз незер, серин диде.
Дагъдин кукIваз дигай яйлах,
Дертлу рикIин тушни сурагъ,
Ша къе сейри гьар са булах
Алагуьзли, ширин диде.
Эрзиман хьай дагъдин карван,
Ахкурла зун жеда парван,
Тушни азиз куркурдин ван,
Шехьдай кьилихъ сурун, диде.
КIвачин хьана къачуз зегьмет,
Кечмиш къариз ийиз лянет,
Хуш я къе заз ахкун женнет
Чи Ватандин, ширин диде.
Хьанай вахтар чандин ажиз,
БарбатI хьайи рикIер михьиз,
Дуьньядилай тушни азиз,
Ахкун гумар хуьруьн, диде.
Шумудни са йикъар, йифер,
Гуьзет уна чIугваз гьайфер,
Хьана кьисмет эхир сефер,
Элхкъуьн тийир, серин диде.
Атана зун къе ви сурал,
Ийиз дердер Ватанд хурал,
Назлу-назлу рахар чIурал,
Са билбил хьиз, ширин диде.
Вили дурна
Цавай цифер элягъзава,
Эй цавай фир, вили дурна.
Зулун къаяр гелягьзава
Зи япарихъ, вили дурна.
Дуьшуьш хьайтIа рекьел Кавказ,
Салам це зи элдин тIвар кьаз,
ХьайтIа ярди зун хабар кьаз,
Муштулух це, вили дурна.
Дагъ уьлкведин рахар булах,
Ава багълар хьай зун сурагъ,
Гьар пакамахъ пеле кьар рагъ
Дагълар ава, вили дурна.
Дуьшуьш жеда кьакьан дагълар,
Гуьлуьшан тир къизил багълар,
Жейран хьтин назлу агьлар
Са яр ава, вили дурна.
Дуьньядал хьай вад югъ уьмуьр
Кьиляй-кьилди хьана зунжур,
Нивай лугьуз жеда туш нур
Ахкун яр зи, вили дурна.
Инай яргъал са дереда,
Назлу ярди агьузарда,
Гьар гатфарин и береда
Дагъда рахар, вили дурна.
Къайнар булах
Зи ашкъи гуьл я сергьятсуз,
Сузамиш хьай рикIин булах,
Еревандин са куркур хьиз,
Рахар мез шад, къайнар булах.
Шумудни са фена девран,
Назлу рикIер ийиз гьейран,
Шумудни са дагъдин жейран
Хьана дертлу, къайнар булах.
Шумудни са хушбахтвилин,
Рекье чан гуз фена эркин,
Шумудни са дертлу рикIин,
Хьана къанлу, къайнар булах.
Зи рикI гуьл я, сергьят течиз,
Ахъайдай цуьк экуьн яр хьиз,
Са гатфарин чубарук хьиз,
Мецел шад тир, къайнар булах.
Ватан
Эрзиман хьай рикIин дигай,
Вун са женнет багъ я, Ватан.
Мескен хьай заз къизил Алтай,
Кьвед ла(гьа)й женнет багъ я, Ватан.
Хьанай вахтар хьайи барбатI,
Вакай рикIин ийиз ферьяд.
Несиб хьай зи ахкун ви шад
Гуьзел йикъар агь я, Ватан.
Ви ашкъи рикIе туна шаир,
Ахъайна лув чаз магьир,
Цифедикай хьайи загьир,
Вун са рикIин рагъ я, Ватан.
Пеле ви рагъ, вилера нур,
Лув ахъайдай на шад яз кур.
Дертлу рикIин экIирдай мур,
Гуьзелрин вун шагь я, Ватан.
РикIел хкиз куьгьне девран,
Ахкурла вун жедай гьейран,
Гелерай физ къе ви жейран,
РикIин мескен дагъ я, Ватан.
Къизил чуьнгуьр
Эрзиман хьай са гатфарин
Тушни мурад, къизил чуьнгуьр.
Несиб хьайи заз чIулав къар,
Хьана вун яр къизил, чуьнгуьр.
Хьанай вахтар рикIин барбатI,
Рахар билбил ийиз ферьяд.
Нивай лугьуз жеда вун шад,
РикIин хьана сефил, чуьнгуьр.
Алатна (йис)сар, дертлу йикъар,
Ширин чандиз ядай лап хар
Эхирда ахкун са гатфар
Хьана кьисмет гуьзел, чуьнгуьр.
