Акьулдилай алатайла, инсанриз багъишнавай виридалайни хъсан савкьат дуствал я.
Ф.Ларошфуко, Франциядин писатель

И камаллу гафарихъ агъан тийидай са себебни авач. Дугъриданни, дуствал вичихъ къимет авачир, са куьнивни гекъигиз тежер, инсанрин рикIяй-рикIиз рехъ ганвай, зурба, къени крарихъ тухузвай инсанвилин, жумартвилин, камалдин ери, рафтарвал, акахьун, мукьвавал я. Гьави­ляй лугьунни ийизва: хирер вахтуни са­гъар­да, дерт-гъам алудиз, кIевяй экъечIиз дуствили куьмекда. Дуствилин сергьятар гегьеншбур, алакъаяр менфятлубур тирди чпин гьа­къикъи краралди субутзавай инсанар чазни малум я. Кьве халкьдин векилар, полковникар, къени инсанар ва дустар Сулейман-Стальский райондай тир  Магьсуб  Магьмудов  ва Ботлих районэгьли  Камил  Мегьамедов. Кьве касдин дуствал кьве хуьруьн, районрин, халкьарин дуствилиз элкъвезва.

Чна шаз чи газетда кхьейвал, зулун эхирра Сулейман-Стальский райондин ЦIийи Ма­кьарин юкьван школадай са десте, Магь­суб­ Магьмудовни кьиле аваз, Ботлихдиз фе­най. Райцентрадин 1-нумрадин юкьван школадин коллективди ва Ботлихдин са шумуд хизанди лезги халкьдин векилар хушвилелди кьабулнай. Хкведайла, макьавийри цIийи хванахвайриз Лезгистандиз атун теклифнай. Дагъвийри гежел вегьенач. Алай йисан 29-ап­рел­диз чеб рекье гьатзавайдакай хабар агакьарна­.

Магьсуб Магьмудова, школадин директордин заместитель Рамиз Идрисова ботлихвияр къадим Дербент шегьерда къаршиламишна. Гьам муаллимрин ва гьам аялрин хи­ве кьунрайни, абур Кьиблепатан Дагъустандиз сад лагьай сеферда атанвай. Гьелбетда, дес­тедин кьиле авай полковник Камил Ме­гьа­ме­дов квачиз. Гьавиляй Магьсуб Магьмудова Бот­лихдин 1-нумрадин школадин 22-касдикай­ ибарат дестедиз Дербентдин машгьур Нарын-къеле къалурун кьетIна. Са рахунни алач, къеледин акунри мугьманар гьейранарна. Авунвай таъсир мадни тамамди хьун патал ботлих­вийриз Дербент шегьердин гуьзел чкайрикай сад тир Набережный къерехни къалурна.

ЦIийи Макьа мугьманар Магьсуб Магьмудова, Айвар Камилова, Музамудин Магьмудова илифарна, абуруз лезги халкьдин милли хуьрекрикай дад аквадай мумкинвал гана.

Кьве халкьдин векилрин гуьруьш ЦIийи Макьарин юкьван школада кьиле фена. Мярекатда Сулейман-Стальский райондин администрациядин кьил Нариман Абдулмуталибова, адан заместитель Лацис Оружева, образованидин управленидин начальник Къачабег Аминова ва маса юлдашри иштиракна.

Хванахвавилин меж­лис ачухай Рамиз Идрисова кьетIен ва ажайиб республика тир Дагъларин уьлкведикай гаф лагьана: “Чахъ­ сад хьтин адетар, кхьин тавунвай къанунар, милливал ава. Гьа са вахтунда чун жуьреба-жуьре чIаларал рахазва, гьар жуьре пар­тал алукI­зава. Гьардахъ вичин мурадар ава. Цава авай гъетери, чIехи­бур, гъвечIибур я талгьана, экв гузва ва каинат гьейранвалдай шикилдиз гъизва. Чнани, гъвечIивилиз, чIе­хи­вилиз килиг­ ­та­вуна, хизан, район, республика, уьлкве, об­ще­­­­ст­во патал зегьмет чIугвазва. И важиблу карда мадни дустлу, сад хьуни чун анжах хийирлу не­тижай­рихъ тухуда. Садвал хуьн чаз бубай­ри тунвай весини я”.

КIватI хьанвайбурун вилик кьве дуст, кьве полковник экъечIун гурлу капар ягъуналди къаршиламишна.

— Чун къе икI гуьруьш хьунал зун пара шад я, — лагьана Камил Мегьамедова. — Зи дуст Магьсуб Мавлудинович регьимлу, къени, амма секинсуз кас я. Къад йис идалай ви­лик Сочидин “Салют” санаторийдиз атай гьа сифте юкъуз чун таниш хьанай. Гьанлай инихъ дуствални хуьзва. Са сеферда туьш хьайила, Магьсуба малумарна: “Чи кьве касдин, хизанрин дуствал тIимил я. Чи хуьрерин­, районрин арадани хванахвавилин, дуствилин алакъаяр арадал гъана кIанда”. Хиве кьада, сифтедай заз и теклиф метлебсузди хьиз хьана, амма Магьсуб гьакI тIвар па­тал гаф сивяй акъуддай итим туш. Зани ра­зивал га­на ва Ботлих хуьруьн, райондин, школадин­ гьа­кимрихъ галаз рахана. Абуруни теклиф хъсанди яз гьисабна. Нетижа гьихьтинди хьан­ватIа, ингье квез аквазва. Зун са кардихъ кIевелай агъунва: дуствили чаз гьар са уламда куьмекда.

— Чи халкьдихъ мугьман кIвалин берекат я, мугьман татай кIвал тахьурай лугьудай ми­са­лар ава, — рахана Нариман Абдулмутали­бов­. — Гьавиляй чун къе пара шад я куьн хьтин мугь­манар райондиз атунал. Кьве райондин, кьве халкьдин арада дуствилин муькъвер эцигзава. И  кьетIен кардиз рехъ ачухай кьве полковникдиз заз баркалла лугьуз кIанзава. Инсанвилин, къенивилин, регьимлувилин, хванахвавилин, дуствилин алакъа­яр чи халкьариз гьамиша хасбур я. Къенин мярекатди и ала­къаяр мадни сихбур, мягькембур авуниз­ къуллугъзава. Ботлихдин ва ЦIийи Макьарин школайрин коллективрин алакъаяр къвердавай мукьва ва гегьенш жезва. Абуру чазни, ма­садбурузни, иллаки жегьил несилдиз гьикI эгечIна, гьикI рафтарвална кIандатIа къалурзава. Тажикрин шаир Кабусахъ ихьтин гафар ава: “Къени дуст чIехи хазина я”. Эхь, къени, рикI, гъил, чин ачух, ягь-намус  вине кьазвай дус­тар къвалав хьайила, уьмуьрдин гзаф месэлаяр регьятдиз гьялиз, мадни виликди гьере­катиз жезвайди я. Са рахунни алач, чна дуст­вилин алакъаяр давамарда, мягькемарда. ЦIи чна райондин 90 йисан ва ХХ асирдин Го­мер СтIал Сулейманан юбилеяр къейдда. Гьавиляй Дагъустандин шииратдин Меккадиз атун теклифзава.

— Чна куь теклиф хушвилелди кьабулзава, — лагьана Ботлихдин 1-нумрадин юкьван школадин директор Иса Окиева. — Августдин эхирра чи райондин 90 йис, бандитрин дестеяр чукурайдалай инихъ 20 йис тамам жезва. Чна квезни Ботлихдиз теклифзава. Заз къе жуван патайни кьве дустуниз — Магьсубазни Камилаз сагърай лугьуз кIанзава. Абур себеб яз чакай хванахваяр, дустар хьанва. Чи тереф районрин чIехибуруни хуьзва. Им мадни лайихлу кар я. Чун Дербентда, ина ва макьавийрин кIвалера къаршиламишай жуьре рикIяй акъатзавач. Анжах халис дустарилай, рикIер михьи инсанрилай гьа икI алакьда.

Дустар, чна дамахзавай са кар мад ава: яр­гъал йисара чи школадиз кьасумхуьруьнви лезги руш Мирзоева Асията регьбервал гана. И баркаллу дишегьли, бажарагълу педа­гог ботлихвийриз хайи рушни, вахни, ученикриз дидени хьана. Вичин уьмуьрдин 54 йис ада чи школадиз бахшна. Чна куь музейдиз адан портрет, уьмуьрдин рекьикай гьазурнавай альбомни пишкешзава. Асият Мирзоевна рикIелай ра­къуриз жедай инсанрикай туш. Адан алахъунар, алакьунар себеб яз, чи школа республикада лап хъсанбурун жергеда гьатна. Къе чун адан хайи районда ава. Чи дуствал чи аялрин бахтлу гележегдин замин я.

Рахунрилай гуьгъуьниз Н.Абдулмуталибова, Къ.Аминова, И.Окиева кьве школадин чешнелу муаллимриз ва ученикриз гьуьрметдин грамотаяр, пишкешар гана. Ахпа майдан жаванрин ихтиярда туна. Ученикри манияр лагьана, кьуьлерна, викторина къугъвана.

Гуьруьшдилай гуьгъуьниз мугьманар СтIал Сулейманан, Алкьвадар Гьасан эфенди­дин музейриз, АрхитIрин дередиз тухвана. Музейрин экспонатри, Кьиблепатан Дагъустандин тIебиатдин гуьзел чкайри, инсанрин рикIерин ачухвили, мегьрибанвили ботлихвияр гьейранарна. Аялри муаллимривай мугьманда мадни са шумуд юкъуз акъвазун  тIа-лаб­най. Амма ахьтин мумкинвал авачир. Жаванри адресар, телефонрин нумраяр къачуна. Абуруз дуствилин алакъаяр мягькемардай рекьер ачух я.

Къейд ийин хьи, гуьруьш чешнелудаказ теш­килуник, мугьманар лезги адетралди кьа­бу­луник ЦIийи Макьарин школадин директор Жасмина Абасовади ва “Каспийскдин дуьм-дуьз механикадин завод” АО-дин генеральный директор Имамудин Фатулаева еке пай кутуна.

Нариман Ибрагьимов