Хци месэла

Пуд югъ (25-27-август) хьана Редукторный поселокдин магьлейрай талукь идарадин фялейри зирзибил тухун тийиз. Бязи чкайра гьамбарар гилани аквазва. «Миже» кIвахьна физва абурукай.

Малум тирвал, шегьердин хъуртарилай зирзибил вахт-вахтунда тухунин месэладал эхиримжи йисара республикадин кьиле акъвазай вири регьберар машгъул хьана. Чпел гьалтайтIа, кьетIи серенжемар кьабулна. Амма месэла къени кар алайди, муракабди, инсанрик ажугъ кутадайди яз ама.

Апрелдизни меркездин куьчейрай (хъур­тарилай) кIеви амукьаяр тухун тийиз­ са шумуд югъ хьана. Гьукумдин кьиле авайбуруз, ше­гьердин администрациядиз вишералди­ агьалийри арзаяр авуна. Себеб вуч тир? По­­­­лицейскийри бюджетдин «Махачкала-1» карханада кIвалахзавай, Юкьван Азиядай­ тир мигрантар кьуна. Бязибур чпин ва­тан­риз­ ­хъфена — кIвалахни акIахьна. Фялеярни амукьнач. Администрациядин регьберди маса ведомствойрин къуллугъчийрин­ куьмекн­и галаз шегьер амукьайрикай михьун патал ­вири серенжемар кьабулдайдакай малумарна.

Акьван чкадал атана хьи, гьукумдин кьиле авайбурун тапшуругъдалди зирзибилдив ацIанвай контейнерар, хъуртар михьун патал субботникар тешкилна. Шегьердин администрациядин къуллугъчийрини иштирак­на. Ихьтин мелер алай вахтундани тешкил­зава. Редукторный поселокдин Каримован­ куьчеда авай «Гранат» туьквендин вилик арадал атанвай зирзибилдин хъурт михьун­ патал 25-августдиз жегьилрин дестеди кIвалахна ва майдан 20 чувал ацIай амукьайрикай михьна. Кьвед-пуд юкъуз тухун тавуна амай зирзибил и къайдада михьдай ксар, шегьердин вири магьлейра, районра авач.

Са тIимил вилик хьиз ТКО тухунин везифа «Лидер» компаниядин хиве авайди тир.  Зирзибил тухуниз талукь къиметар дуьзбур туш лугьуз, компанияди РД-дин экологиядин ва тIебиатдин ресурсрин министерстводихъ галаз кутIунай къарардал амал хъувунач. Гуьгъуьнлай компаниядин кьве регьбер лутувиляй кьуна ва тахсирлу авуна.

2021-йисуз зирзибилдикай шегьер михь­­­дай ихтияр муниципалитетдин бюджет­дин «Ма­хачкала-1» карханади къачуна. Хиве кьунар хъсанбур авунатIани, адан къуллугъчиярни вахт-вахтунда контейнерар, хъуртар­ зирзибилдикай михьиз агакьзавач. Алатай йи­суз Махачкъала, Каспийск шегьерар зирзибилдин кIунтарив ацIанвайдакай мугьмандиз атай центральный телевиденидин комментатор Дмитрий Губерниева видеоролик­ къалурна. Гьа пакадин юкъуз хъуртарни михь­най.

Зирзибилдин месэладиз талукь яз РД-дин Гьукуматдин Председатель А. Абдулмуслимова кьилдин совещание тухвана. Тестикь хьайивал, меркезда арадал къвезвай амукьаяр тухудай чкаяр бес жезвач. Федеральный къурулушрин куьмекни галаз Да­гъустанда 2024-йисан эхирдалди зирзибил сортировка ийидай комплексар ва амукьайрин цIийи полигонар кардик кутун лазим тир. Абур анжах 2026-йисуз ишлемишиз вахкуз жедалда.

Гьа совещанидал РД-дин Гьукуматдин Председателдин заместитель Н. Абдулмуталибова малумарайвал, меркездин зирзи­бил тухудай чкаяр авач. ЦIийи полигонар туь­кIуьриз агакьнавач. Амукьзавайди ихти­ярсуз хъуртарал тухун я. Анагни махачкъалавияр датIана зирзибил кузвай гумади бамишарзавай чкадиз элкъвенва.

14-августдиз чилерихъ галаз алакъалу месэладиз талукьарнавай совещанидални зирзибилдикай ихтилат фена. Арадал атанвай татугай гьалдилай Сергей Меликовани наразивал къалурна. Ада къейд авурвал, шегьердин бязи районрай амукьаяр гьафтеда са сеферда тухузва. Гьа са вахтунда яшайишдин кIвалера авайбур патал эцигнавай контейнерар алишверишдин цент­рай­ри, туьквенри, чпин амукьаяр вегьез, ацIур­зава. «Алишверишдин карханайри­ чпин зирзибил вегьедай кьилдин майданар­ туькIуьрун, контейнерар эцигун ва абур вахт-вахтунда михьун лазим я. Гьа ихьтин кIвалах тешки­луналди, абуру шегьердиз куь­мек гана кIан­да», —  лагьана С. Меликова.

Региондин Кьили коммунальный аму­­кьаяр тухунин везифаяр хиве авай ксар тагь­кимарна: «Эгер вахтунда герек серенже­мар кьабул тавуртIа, жавабдар ксарив чпиз къвезвай жаза агакьда».

«Шегьер коммунальный амукьайрикай михьдай кутугай къайда герек я. Гьа са вахтунда и кардиз лазим къвезвай техникадин патахъайни къайгъу чIугун лазим я. И кар патал герек кьадар такьатар чара авунва. Вири кIвалах акI тешкилна кIанда хьи, чи агьалийрилай мад арзаяр текъведайвал. ТКО тухузвай операторриз килигна, чи инса­нар азабдик кутун дуьз туш», — лагьана С. Меликова..

Зирзибилдин месэладикай Махачкъаладин мэр Юсуп Умавова­ икI лагьана: «Чалай аслу тир вири крар ийизва. Къерехдайни техника желбзава, кIвалах­за­вайбуруз вахт-вахтунда мажибарни гуз алахъ­­­зава. Рес­пуб­ликадин гьукуматди кьа­булза­вай­ страте­гия­дин серенжемрини­, са рахунни­ алач, чи кIвалах дибдилай деги­шар­да­. Алава тех­ни­­­ка, авто­машаинар къач­удай­ пулни­ рес­публикадин бюджетдай чара авун­ва. Да­гъустандин меркездин кьил яз, шегьер­эгь­лий­риз къулай шартIар тешкилун патал зи хиве гьихьтин жавабдарвал аватIа, за гьиссзава».

РД-дин экологиядин ва тIебиатдин ресурсрин виликан министрди региондин регьбердиз, шегьердин администрациядин кьилиз меркездин вири магьлейра, гьаятра зирзибил вегьедай цIийи контейнерар (чарар, картонар, пластикадин путулкаяр, шуьшедин къапар, ризкьидин амукьаяр вегьедай кьилдин контейнерарни) эцигда лагьана хиве кьунай. Бязи магьлейра ахьтин контейнерар пайда хьанай, амма виринра — ваъ. Гила абур ерли амач. И хъсан крар хиве кьур министрни республикадай маса уьлкведиз катнавалда.

Гьа ихьтин крар… Зирзибилдин гьар са жуьредиз кьилдин контейнер — им лап герек къайда тир. КIеви амукьайрик акатза­вай шуьшени, ракьни, пластикани, ризкьи­ни, чарарни… вири са къапариз вегьин дуьз туш эхир. За фикирзавайвал, зирзибил гьялдай, сортировка ийидай комплексар, карханаяр ишлемишиз вахкун тавунмаз, и месэла гьялиз жедач.

Ихьтин татугай гьалар арадал атанвайла, Махачкъаладин администрацияди шегьердай зирзибил акъудунин везифаяр, «Махачкъала-1» МБУ-дивай вахчуна, «Махачкъала шегьер аваданламишдай» МБУ-див вахканва. Вучиз икI авунвайди ятIа, баянарни ганвач. Амма шегьерда амукьайрин гьамбарар тIимил ваъ, генани гзаф жезва.

Чиновникрин гафар, гьайиф хьи, гафар яз амукьзава. Зирзибилдикай шегьер­ михьун лап четин месэладиз элкъвенва. 31-августдиз РД-дин гьукуматдин тапшуругъ­дал­ди республикада мулкар, шегьерар, хуьрер зирзибилдин, кIеви амукьайрин гьамбаррикай михьун патал субботник тешкилна. Мярекатдиз экъечIай инсанри гзаф чкаяр михьна, къайдадиз гъана.

Абад  Азадов