Бязи вахтара маса чкайра акъудай са йикъа кIвале хьайи уьмуьрдин цIуд йисалай гзаф гуда.
Анатоль Франс
Лугьуда хьи, эгер Дагъустан багьа безек ятIа, Ахцегь район адан багьа къашарикай сад я. Къадим Ахцегьар виридаз кIанда, адан тамашуниз лайихлу чкайри — гуьзел дагъларин тIебиатдин девлетри инсанар, микьнатIисди хьиз, чпел чIугвада. Ина, дагъдин кьве вацI сад-садак какахьзавай чкада, зурба, кьакьан дагъларин юкьва инсандин гуьгьуьлар ачух жеда. Ина крайдин девлетлу тарих къадирлудаказ ва кIанивилелди хуьзвай ва гьакIни маса халкьарин тарихдив ва культурадив гьуьрметдивди эгечIзавай мергьяматлу, мугьманперес инсанар яшамиш жезва. Ахцегьар, са шакни алачиз, Дагъустандин тарихдинни культурадин ва туриствилин кьилин центрайрикай сад я. 2019-йисан 27-мартдиз РД-дин Гьукуматди республикадин мугьманрин ва агьалийрин арада аваз виридалайни машгьурвал авай туриствилин яржунин 12 маршрутдин арада Ахцегь райондин тIвар гьавайда кьурди туш.
Кудай цин чешмейри (гьамамар, женияр), музейри, республикадин ва федеральный метлеб авай тарихдин ва архитектурадин памятникри (арабрин миссионер Масламади (Абу Муслим) эцигай Жуьмя мискIин, XIX асирдин къеледи, тарихдин муькъвери, Ахцегьрин хуьруьн куьгьне паюни, ротонда алай машгьур КIелез хев), жегьилринни машгъулардай “Самур” комплексди ва девекъушарин фермади гзаф кьадар мугьманар желбзава.
ЦIийидаказ туькIуьр хъувунвай къеледин бинедаллаз, яхдиз ва балкIанраллаз Хуьруьгрин тамуз, Шалбуздагъдиз, Кетин дагъдиз, Цуругърин чарчаррал, кас амачиз гадарнавай хуьрериз фидай маршрутар авай зурба музейрин туриствилин комплекс кардик кутаз жеда. Ял ягъунин виридалайни хъсан жуьре — им тIебиатдихъ, чкадин агьалийрин адетрихъ галаз таниш хьун я эхир.
Туризмдиз талукь кIвалахар вини дережада аваз тешкилнава. Гьа икI, 2014-йисан 25-сентябрдиз “Этнокультурадин туризм ва халкьарин адетар” номинациядай ва “Шарвили — им халкьдин руьгь я” проектдай Ахцегь райондиз РД-дин культурадин министерстводи сад лагьай дережадин диплом гана. 2017-йисан августдиз Дагъустан Республикадин туризмдин ва халкьдин художественный сеняткарвилерин рекьяй министерстводи муниципалитетра туриствилин кIвалах тешкилунай республикадин сад лагьай конкурс тухвана ва инани Ахцегь район Кьиблепатан территориальный округда лап хъсанди яз гьисабна. Адалай гуьгъуьнал Дербент ва Мегьарамдхуьруьн районар ала. 2018-йисан ноябрдиз “Агроэкотуризм” номинациядай “Ахцегьрин ичерин сувар” проектдай Ахцегь район сад лагьай чкадал акъатна.
Туризм район вилик тухунин карда виридалайни гележег авай хел я. Ам адан кьетIен ярж хьун лазим я. Кар алайди талукь тир къурулушар арадал гъун патал ресурсар жагъурун я.
Къадим хуьр Мичегьар
Райондин центрадивай цIуд километрдин яргъа, 1350 метрдин кьакьанда, Ахцегь вацIун эрчIи патан къерехда экIя хьанвай Мичегьрин хуьруьн бинедал (юкьван асирра и хуьряй Азербайжандиз карвандин рехъ фенвай). Дагъустанда сифте яз надир къадим хуьр тешкилун фикирнава. Дагъустандин туризмдин ва милли сеняткарвилерин министерстводи райондин руководстводин теклифдин тереф хвена, гила кар алайди республикадин бюджетдай и кIвалах финансламишун я. Проектдин сергьятра аваз туристар патал ина мугьманрин кIвалер туькIуьрун планламишнава. Абурни дагъвийрин куьгьне заманадин кIвалер хьиз туькIуьрда. Пешекаррин фикирдалди, этнокультурадин туризм вилик тухун патал Мичегьрин хуьруьхъ еке мумкинвилер ава. Мичегьвияр мугьманар хушвилелди къаршиламишиз, абур чпин яшайишдихъ галаз танишариз, хуьруьн килигуниз лайих авай чкаяр къалуриз (канатдин муьгъ, ким, булахар, ХVIII асирдин мискIин, гзаф асиррин яш авай мегъуьн тар, ислам кьабулдалди аваз хьайи сурар, имам Шамилан кьушунри Ахцегьрин къеледал гьужум авурла телеф хьайибурун сурар, пак чкаяр — пIирер…), — хуьруьн патав гвай дагълариз яхдиз ва балкIанраллаз фин тешкилиз гьазур я…
Алай вахтунда хуьре 30 кIвале 120 кас яшамиш жезва. Гекъигун патал, 1880-йисуз хуьре 65 кIвал авай ва 500 кас яшамиш жезвай.
(КьатI ама)
Дашдемир Шерифалиев
