(Хьайи кар)

Дагъустандиз эхиримжи вахтара Рос­сия­дин чIехи шегьеррай, маса уьлквейрайни мугьманрин, сиягьатчийрин атун-хъфин артух жезва. И кардал зунни­­ шад я. Мугьман ис­­­­лягь кIвализ къведа…­

Дербент шегьер югъ-къандавай михьи, гуьрчег ва авадан жезвайди чаз аквазва. Москвани садлагьана эцигайди туш. Ам къени эцигзама.  Дербент шегьердин къаматни хъсан патахъ дегиш хьунал дамахзавайбур гзаф я. Гьар гьикI ятIани, инсанрик ислягьвилин, шадвилин руьгь квайди къвез-хъфиз­вай ­ сиягьатчийрин ва мугьманрин гуьгьуьлрайни аквазва…

* * *

…Зегьметдин югъ куьтягь хьана, кабинет агална, заз кIвализ хъфиз кIанза­вай, къаншардиз къвезвай таниш Загьи­дин акуна,  зун акъваз хьана…

— Доброе утро! КIвалах куьтягьнани? — хабар кьуна ада.  Йикъан  вахтуниз килиг тавуна, зун танишбурухъ галаз “Доброе утро” лу­гьуз рахазвайди Загьидиназ малум  тир.

— Доброе утро, Загьидин стха! Вунани кIва­­­лах акьалтIарнавани?

— За фад куьтягьайди я. Ви патав, са суал аваз, атанва. Вак тади кватIа, зун пака къведа…

­- Зун ви къуллугъда акъвазнава, Загьидин стха. Кабинет ачухдани?

— Чухсагъул, Абил стха, ви рикIин ге­гьеншвиликай заз фадлай хабар я. Кабинетдиз хъфин герек туш. Чун инал рахада…

И арада патав гвай аптекадин вилик  велосипедрал алай кьве кас атана. Кьведални сад хьтин рекьин сиягьатчийрин парталар алай, кIулални — шейэрай ацIанвай рекьин рюкзакар.

Кьилел алай каска хтIунай­ла, сад абурукай дишегьли, муькуьдини итим тирди чир хьана. Акунрай абурун яшар 50 йисар жезвайбур хьиз тир.

Патав акъвазнавай зазни Загьидиназ ки­лигнатIани, салам гун тавуна, абуру велосипедар цлахъ алгъурна акъвазарна. Дишегьли, са квекай ятIани кушкушдал итимдихъ галаз  рахана, аптекадиз фена.  Сиягьатчияр яргъал­ рекьяй атанвайди ракъини кана чIулавар­на­вай абурун чинрай, руквадин ранг алай пар­талрайни велосипедрал алай хара шей­эрай чир жезвай.

— Нянин хийирар, гьуьрметлу сиягьатчияр! Сир туштIа, куьн гьи патарай ятIа хабар кьаз жедани?  — мукьув агатна зун.

— Нянин хийирар! Чун Санкт-Петербургдай я,-  жаваб гана велосипедрин къаравулда акъвазнавайда.

— Санкт-Петербургдай — Дербентдиз велосипедраллаз? — мягьтел хьана зунни Загьидин, сад-садаз килигиз.

— Велосипедраллаз чун иниз Владикавказдай атанва.

— ЯтIани тIимил рехъ туш. Аферин. Куьн галат хьаначни?

— Чун йифиз ял ягъиз, юкъуз рекье гьатза­вайди я. Исятдани мугьманханадиз хъфизва.­

— Гьуьрметлу сиягьатчияр, рекье авай инсандиз къулайвилерни, лазим хьайи за­тIарни жагъидайди туш. Квез вуч куьмек лазим я? — зун итимдив рахана. И арада аптекадиз фейи дишегьлини экъечI­на. Эхиримжи гафарин ван адазни­ хьана. Ихьтин гуьзлемиш тавунвай суал­ди абур къарсурна. Са декьикьада сад-садаз килигиз амукьна.

— За рикIивай лугьузвайди я. Куьне са ре­гъуь­вални ийимир. Эгер пул лазим ятIа, пулунин куьмекни гуда…

— Гзаф сагърай, гьуьрметлу кас. Ви сивяй­ ихьтин гаф акъатунни зурба куьмек я. Амма.., — са вуч ятIани мад хълагьиз кIанза­вай итим вичин юлдашдиз килигна.

— Чухсагъул! Чаз кIанзавай затI авач. Чахъ ви­ри ава, — дишегьлидиз велосипед вахчуз кIан хьана.

— Вуч амма? Лагь, лагь, вуч рикIик кватIа?..

— Дуьз лагьайтIа, са тIалабун ава… Чаз­ Да­гъустандин чехиррин тарифдин  ва­­нер гзаф хьана. И чун атай варз ички­яр­­ авай чкаяр кIев­навайди хьана. Чаз ич­ки и вацра къадагъа тирди чизвачир. Па­ка чун элкъвена хъфизва, ам­ма че­хир­ дад­­­миш тавуна, хъфиз кIан­за­вачир. Ма­­са­ гудай чка аваз хьанайтIа, чна къа­чу­дай…

— А кар патал за куь кефи хадани? Ша иниз, — за агалнавай кабинетдин ра­кIар ачухна, сиягьатчийриз къенез теклифна. Мугьманар кьведни мад сад-садаз килигиз акъваз хьана.

— Куь велосипедрик садани кядач. Алайвал туна, иниз ша, — ракIарал акъвазна, за мад теклифна.

Мугьманар кичIез-регъуьз кабинетдиз гьахьна.

— Им куь кьисмет я. Анжах заз и чехирдин хъсан-пис чидач. Им заз зи са танишди ба­гъи­­шайди я, — за шкафдай акъудна, вад литрдин баклажка патав гвай столдал хкажна.

— Чун, ам гьихьтинди хьайитIани, къачуз гьазур я. Къимет  гьикьван я?- итимдиз пул акъудиз кIан хьана.

— Пул герек туш. Дадмиша. Беген­миш­­ хьайитIа, ам — квез, — за шкафдин муь­­­куь хиляй­ бакъалар акъудна, юкьвахъ кьван чехирдай ацIурна. Темягь фидайвал акъвазнавай мичIи яру рангунин чехир авай бакъал хкажна, итимди са шу­мудра галтадна. Бакъалдин къе­не ал­­чуд жезвай чехирди гуьзгуьдал экуь яру рангадин гелер тазвай. Итимдини папа, сад хьиз, икьрар хьайи къайдада, чехиррин пешекарри хьиз, бакъалра авай чехирдикай ни чIугуна, хупI авуна, пIу­зарриз мез яна, сад-са­даз килигиз акъвазна.

— Гзаф хъсан чехир я! — тарифна дишегьлиди.

— Гьахъ я, дугъриданни, тарифдин чехир я!  —  тикрарна итимдини.

— АкI ятIа, ам квез зи патай пишкеш я.  Че­хирдин хьиз, Дагъустандин коньякдин тIвар-ван авайдакайни квез хабар тахьана жеч. Имани квез — Дербент шегьерда акъудзавай коньяк, — чехир акъудай шкафдай са шуьше коньякни акъудна, за абурун вилик эцигна.

— Гьавая герек туш. Чаз къимет лагь,  — сиягьатчийриз чпик хатур кутаз кIан хьанач.

— Ибурни чи Дагъустандин няметар я. Се­мечкайрин чкадал  нез  герек къведа, — столдал алай гъвечIи куруна авай шуьмягъарни за  са пакетдиз вегьена.

— Вун аламатдин кас я. Ша чун таниш жен. Зи тIвар — Татьяна Ивановна. Татьяна лагьай­тIани жеда, — дишегьлиди зал гъил яргъи авуна­.

— Абил, — адан гъил кьуна,зун патав  акъваз­навай итимдиз килигна.

— Сергей Петрович. Сергей, — итимдини гъил яргъи авуна.

— Сергей Петрович, Татьяна Ивановна, куьн икьван чIавалди Дагъустандиз мугьман хьайиди яни?

— Ваъ. Чун Дагъустандиз атанвайди сад ла­гьай сефер я.

— Дуьз лагь. Квез кьилди къвез ки­чIезва­чирни? Санкт-Петербургда квек къурху кутур кас хьаначни?

— Зун ви суалдин гъавурда акьуна. Гьелбетда, Дагъустандикай телевизордизни ва маса  хабарриз яб гайила, къурху акатзава. Кеферпатан Кавказда вело­сипедраллаз къе­къуьн чи фадлай фикирдик квайди тир. Эхиримжи вахта­ра Дербентдикай, ина авай куьгьне къеледикай хабар хьайила, чун, четинвилеризни килиг тавуна, экъечIна атайбур я. Чаз акурвал, ина вири ис­лягьдиз­, шаддиз, Россиядин вири шегьерра хьиз, хал­кьар чпин югъ-няни ийиз, яшамиш жез­вайбур я… — Вун чал гьал­тай­­бурукай виридалайни аламатдин кас я, Абил. Им ви кабинет яни? Ви кеспи вуч я? — хабар кьуна, Сергея кабинетда элкъвез-эл­къвез вил экъуьрна.

— Ам вуч кас ятIа квез за лугьуда,- икьван чIавалди чуькьни тийиз къерехдихъай тамашзавай Загьидин рахана. — Ам чи Дагъус­тан­дин лайихлу юрист, Рос­сиядин писателрин Союздин  член,  бажа­­рагълу писатель ва шаир я. Ам гьакI Афгъанда хьайи дявейрин иштиракчини я…

— Аферин! Ибур  ви шикилар яни? И ктабар вуна кхьенвайбур яни? — Татьяна  са шумуд сеферда гагь патав гвай ктабар алай дезгедиз, гагь заз килигна. — Урус чIалал кхьенвайбур авани?

— Ава, гьуьрметлу мугьманар. За квез  ктабарни багъишда…

— Жез хьайитIа, жуван къулни эцига. Чна, Санкт-Петербургдиз хъфейла, чи дустариз Дагъустанда гьихьтин аламатдин инсан аватIа суьгьбетда…

— Гьуьрметлу мугьманар, квехъ галаз­ таниш хьунал зун гзаф шад я. Аниз хъфейла дустариз лагь, Дагъустанда авай аламатдин кас са зун туш. Дагъустандин халкь мугьмандиз гьуьр­мет ийидай, мугьман атунал шадвал ийизвай халкь я. “Мугьман къвен тийиз­­вай кIвал яд галачир регъв я”, — лугьузва чи бубайрин мисалда.

— Чи са тIалабун мад ава, Абил…

— Башуьсте! Пул лазим яни?

— Ваъ… Вахъ галаз са шикил ягъай­тIа жедани? — Татьяна тавакъу ийидай те­гьер­да заз килигна.

— Ви итимди ихтияр гуз хьайитIа, башуьсте, — зарафат кваз  зун Сергеяз  килигна.

— Эгер шикилда зазни чка жез хьайи­тIа, рази я, — Сергей зарафатдин гъавурда акьуна.

Шикилар яна, къулар эцигай ктабарни багъишна, къецел экъечIна, за  сиягьатчияр  рекье туна. Сергеян  велосипедрал алай  шейэрин винел са чанта мад  артух хъхьанвай…

Июнь, 2019 йис.

Сардар Абил