Гьазурайди — Муса Агьмедов
Дурумлу я
РФ-дин хуьруьн майишатдин министерстводи вилив хуьзвайвал, 2024-йисуз уьлкведа салан (бахчадин) бегьеррин кьадар, 2023-йисан рекъемрив гекъигайла, агъуз аватдач, акси яз, са кIус артухни жеда, гьакIни къарпузринни гатун халийрин къиметарни дурумлубур яз амукьда. Идакай «Агроэксперт» сайтда хабар гузва.
Министерстводин пресс-къуллугъди къейдзавайвал, уьлкведин субъектрин АПК-дин управленидин органрин оперативный делилралди, алай йисуз тешкиллу секторда бахчадин бегьердин кьадар 645 агъзур тонн хьун вилив хуьзва. Алатай йисан рекъемдив гекъигайла, им 0,5 процентдин гзаф я. Хабар гузвайвал, алай вахтунда бегьер кIватI хъувунин еришар, алатай йисав гекъигайла, 16,1 процентдин вине ава. ИкI, 23-июлдин делилралди, уьлкведа 50,3 агъзур тонн и жуьредин майваяр кIватI хъувунва. 2023-йисуз тешкиллу сектордай гайи бегьердин кьадар, санлай къачурла, 641,8 агъзур тонн хьанай.
Эхиримжи йисара тешкиллу секторда бахчадин майваяр гьасилунин кьадар 0,6-0,7 миллион тонндин дережада акъвазнава. И делилди къенепатан базардин игьтияж тамамдиз таъминардай мумкинвал гузва. «Вилив хуьзвайвал, дурумлу гьал, гьа жергедай яз къиметдин жигьетдайни, гележегдани амукьда», — алава хъувуна пресс-къуллугъдай гайи малуматра.
Кура-кура алишверишдал машгъул компанийрин Ассоциациядин делилралди (АКОРТ, Ассоциация компаний розничной торговли), сезондин эвел кьиляй къарпузар маса гунин къиметар ихьтинбур я: 1 килограмм 36 манатдилай 189 манатдал кьван, гатун халияр 99 манатдилай 189 манатдал кьван я.
Адет яз, бахчадин майваяр гьасилунал гьалтайла, кIвенкIвечи чкадал Астрахандин область ала, уьлкведа арадал гъизвай и жуьредин вири бегьердин умуми гьисабдикай 40 процент и региондал ацалтзава. ГьакIни, къарпузарни гатун халияр гьасилзавай кьилин регионрин арадай яз, чешмеди Дагъустандин тIварни кьазва.
Урусатда къарпузринни гатун халийрин сезон йисан кьвед лагьай паюна алукьзава: им тIебиатдинни гьавадин шартIарихъ галаз алакъалу я.
Алимрин цIийи кIвалах
Красноярскдин алимри балугърин промышленностдин амукьаяр чеб чпиз ктIана, (биоразложение) зарар квачир (экологичный) пластмассар арадал гъун патал ишлемишнава. Идакай илимдин центрадин сайтда хабар гузва.
Чешмеди къейдзавайвал, балугърин амукьайрихъ чпин куьмекдалди бактерийрин кьадар артухардай ва полимерар арадал гъидай кьетIенвал ава. И жуьредин полимерар акъудуналди, элкъуьрна кьунвай тIебиат пластикадалди чиркин хьунин вилик пад кьуниз талукь месэла гьялиз хьун мумкин я. Хабар гузвайвал, илимдин ахтармишунин нетижаяр са жерге макъалайра, эхиримжиди Molecular Sciences журналда чапнава.
Изданиди кхьизвайвал, пластикади алай девирдин обществодин уьмуьрда важиблу роль къугъвазва ва ам гьакIни электротехникадин, медицинадин хилерилай эгечIна, машинар туькIуьрдай ва нафт хкуддай промышленностдин хилелай хкечIна, жуьреба-жуьре макьсадра ишлемишзава. Гьа са вахтунда пластикаяр гзаф ишлемишунин кIвалах экологиядин жигьетдай лап еке тIал алай месэладиз элкъвенва. ГьикI хьи, и материалар кIватI хьуникди чун элкъуьрна кьунвай тIебиат чиркин жезва.
РАН-дин биофизикадин Институтдин илимдин старший къуллугъчи, технический илимрин кандидат Евгений Киселеван гафаралди, дуьньяда синтездин пластмассар акъудунин кьадар йиса 400 миллион тонндив агакьнава. Вилив хуьзвайвал, 2050-йисалди и рекъем йиса 1 миллиард тонндал акъатда. И месэла гьялиз жедай мумкин тир рекьерикай сад ихьтин материалар гьялунихъ (переработка) галаз алакъалу я. Месэла гьялдай кьвед лагьай рехъ лагьайтIа, ихьтинди я: яваш-яваш чеб чпиз чIур хъжедай полимердин материалрин цIийи несилдал элячIун, абурун арада кьетIен чка полигидроксиалканоатри (микробиологический жинсинин чеб-чпиз чIур хъжедай полимерар) кьазва.
Гьа са вахтунда Урусатдин илимрин академиядин телеграм-каналди РАН-дал асаслу яз кхьизвайвал, виридалайни хъсандиз Cupriavidus necator бактерияр гумадал кьурурай (копчёный) килькайри чара авунвай чIемедал арадал къвезвай. Таза килькаяр ишлемишайла, ихьтин бактерияр тIимил акъатзавай. Алимри ихьтин тафават хьун абурун «куьк кислотайрин» (жирнокислотность) составдин кьетIенвилерихъ галаз алакъалу ийизва. Хабар гузвайвал, бактерийри 2 суткада саки 60 процент субстрат полимердиз элкъуьрнавай, 3 суткада лагьайтIа — 70 процент.
ТуькIуьр хъувунва
Уьлкведа 2024-йисан сифте кьилелай инихъ гзаф квартирайрикай ибарат 8890 кIвал (МКД, многоквартирный дом) туькIуьр хъувунва. Идакай, уьлкведин вице-премьер Марат Хуснуллинан гафарал асаслу яз, РФ-дин Гьукуматдин телеграм-каналди хабар гузва.
Чешмеди кхьизвайвал, гатун вахтунда яшайишдин кIвалер туькIуьр хъувунин кIвалахар активнидаказ кьиле физва. Ихьтин серенжемар кьиле тухуни гзаф квартирайрикай ибарат кIвалер технический жигьетдай хъсан гьалда хуьз, ишлемишунин муддат яргъи ийиз ва кIвалера яшамиш жезвай агьалийрин яшайишдин ери хъсанариз куьмекда.
Чиновникдин гафаралди, вахтунда кIвалер туькIуьр хъувунин карди абур гьалдай фин явашарда ва дараматар нормативди истемишзавай къайдада хуьз куьмекда. Ада къейдзавайвал, алай йисан сифтегьан ругуд вацра регионра, санлай къачурла, 39,8 миллион кв. метрдикай ибарат 8890 МКД туькIуьр хъувунва. И серенжем кьиле тухуни анра яшамиш жезвай 1,5 миллион агьалидин яшайишдин ери хъсанардай мумкинвал ганва.
Кьилди къачуртIа, винидихъ къалурнавай муддатда кIвалера электрический, чимивал гудай, газдин, целди таъминардай, яд санай масаниз акъуддай (водоотведение) 5526 цIийи къурулушар эцигнава. Идалайни алава яз, 3561 къав, 1389 кIвалин винел пад, 347 подвал ва 231 хандакI цIийи хъувунва.
