(Эвел — 2023-йисан 45-50-нумрайра, 2024-йисан 2-9, 14-15, 19-20, 22-29 -нумрайра)

ГъвечIи лишан №56

Мецелди мал къазанмишун ва инсанди рахунралди дамах авун

Айиб алай кар туш инсанди мал къазанмишун ва я и дуьньядин няметар жа­гъурун гьалал рекьералди, ихтиярар авай къайдада. Иник фасагьатдиз рахуналди, дуьз гафаралди ва делилар гъуналди пул къазанмишунни акатзава. Мисал яз, и кар адвокатди, муаллимди ва масабуру ийизвайвал.

Амма инсанди, мецелди вич а кардиз лайихлу тушир касдин тарифар ийиз, я тахьайтIа, са шей маса къачудайла ва я маса гудайла, къалп кьинер кьаз ва я тапарар ийиз, пул къазанмишун айибдай, меземмет ийидай кар я.

Умар ибн Саъд абн Аби Вакъкъасдихъ вичин бубадихъ галаз ийидай са дерди авай. Вичин тIалабуникай хабар гудалди, ада бубадиз вичин дерди туькIуьн патал инсанри чпин муьгьтеж крар кьилиз акъу­дун патал, адет яз, ийидай фасагьатлу, дуьз ва тарифдин ихтилатар авуна. Икьван чIавалди Саъдаз и гафариз ухшар келимаяр садрани ван хьайиди тушир. Ада рахунар куьтягьайла, Саъда хабар кьуна: «Я хва, вуна ви рахунар акьалтIарнани?». Ада жаваб хгана: «Эхь». Саъда лагьана: «Вун ви тавакъудивай икьван гзаф садрани яргъа хьанач, я зунни вуна лагьай гафарин ван хьайидалай кьулухъ, садрани икьван ваъ лугьудай фикирдал атайди туш. Заз ви и гафарин ван хьайидалай кьулухъ. Заз Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) икI лугьудайла, ван хьана (мана):

«Калери гьикI чилелай недатIа, гьакI чпин мецерин гьисабдай недай ин­санар жеда»1. (Яни мецин куьмекдалди (мисал яз, ялтах гафар лугьуз) инсанди вичин кьил хуьда. — ред.)  

Абдулла ибн Амр асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) хабар гузвайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (­мана):

«Пис ксар виниз хкаж хьун, хъсан ксар агъада хьун, абурсуз, эдебсуз их­тилатар авун, кIвалах (пеше, кес­пи) хъсанди хьун, инсанрин арада «маса^,а» гегьенш хьун Къияматдин йикъан лишанар я».

За хабар кьуна: «Маса^,а вуч я?». Ада жаваб хгана:

«Аллагьдин Ктаб квачиз, амай кхьенвай затIар».

ГъвечIи лишан №57

Къуръандилай башкъа, маса ктабар гегьенш хьун (гьарниз чукIун)

Аллагьдин ктабдилай (Къуръандилай) гзаф инсанрин арада маса ктабар машгьур хьун, ктабханаярни жуьреба-жуь­ре маса ктабрай ацIун, маса къачузвайбурни, гузвайбурни — маса ктабар хьун Къияматдин йикъан лишанрикай сад я.

И кардин гьакъиндай Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) винидихъ гъайи гьадисди шагьидвалзава (мана):

«Къияматдин югъ мукьвал хьуникай я… халкьдин арада машгьур хьун «маса^,а».

За лагьана: «Маса^,а» вуч я?». Ада лагьана:

«Аллагьдин Ктаб квачиз, амай кхьенвай затIар»2.

ГъвечIи лишан №58

КIелдайбур — гзаф, факъигьарни алимар тIимил жедай вахт

Пайгъамбарди (Аллагьдин салават­ ва салам хьуй вичиз) хабар ганвайвал, кIелдайбурун кьадар — гзаф, алимар ла­гьайтIа, тIимил хьун Къияматдин йикъан лишанрик акатзава.

Абу Гуьрейра асгьабди (къуй адалай­ Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Ал­лагьдин Расулди (Аллагьдин салават­ ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана): «КIел­дайбурун кьадар — гзаф ва фа­къигьрин кьадар тIимил, чирвилер вахчудай ва гьардж гзаф жедай вахт къведа».

Адавай хабар кьуна: «Гьардж вуч я?». Ада жаваб гана:

«Куь арада жедай ягъунар-кьини­­­­кьар. Адалай кьулухъ инсанри Къу­ръан­­ кIелдай, анжах ам абурун туьтуьх­ди­лай анихъ тефидай вахтар алукьда. Ахпа адалай кьулухъ къведа замана мунафикь, кафир, мушрикь тир касди­ Аллагьдиз шерик гъизвай — иманлу касдихъ галаз гьуьжетда ада лугьузвай хьтин гафаралди»3.

Чирвилер алимар хъфинихъ галаз санал вахчурла, гьалар писбур жеда. Алимар ерли амукь тавурла, инсанри чпин кьилевайбур яз авамар хкяда. Абурувай хабарар кьурла, «авам алимри», чпихъ чир­вилер авачиз, фатваяр (тайин са мес­э­ла гьялунин гьакъиндай кьабулзавай­ къарар) акъудда. Гьа икI, абур чебни ягъал­мишвиле жеда, чпихъ галаз амайбурни ягъалмишвиле твада.

Абдулла ибн Амр асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

«Гьакъикъатда, Аллагь-Таалади ин­­санар бейхабардиз чирвилерикай магьрумзавач, ам инсанривай вахчуз. Амма Ада чирвилер вахчузва алимар вахчуналди, та алимар амукь тавур­ла, инсанри чпиз башчияр яз авамар­ хкязава. Абурувай хабарар кьазва, абу­руни фетваяр (жавабар) хгузва,­ чирвилер авачиз. Нетижада абур ягъал­мишвиле гьатзава ва масабурни рекьелай алудзава»4.

Винидихъ къалурнавай гьадисра авай чирвилер вахчун ам абур квадарун туш алимрин хуралай, амма адан мана я — чирвилер авайди рекьизва ва инсанри авам ксар кьазва регьберар яз, чпин авамвилелди къарарар кьабулиз, чебни ягъалмишвиле аваз, масабурни ягъалмишвиле­ тваз. Эхиримжи цIуд йисарин къене чи уьм­метдик инсанрин арада еке кесер, гьуьр­мет авай, абуруз чIехи таъсир ийизвай, инсанриз илимар чирзавай хейлин алимар кечмиш хьуни еке къалабулух кутуна.

Гьижрадин 1420-йисуз (1999-йис) Сау­диядин Аравиядин пачагьлугъда чIехи алимрин тешкилатдин регьбер, шейх, имам Абдулазиз ибн Абдулла ибн Баз рагьметдиз фена. Машгьур шейх Мугьаммад ибн Салигь  аль-Усеймин гьижрадин­ 1421-йисуз (2000-йис) кьена. Шейх-му­гьад­­дис Мугьаммад Насеруддин аль-Аль­бани гьижрадин 1420-йисуз чи арадай акъат­на. ГьакIни чи уьммет тIвар-ван авай хейлин маса алимрикайни магьрум хьана.

____________________

1 Гьадис Агьмада гъана ва шейх аль-Арнаута ам хъсанди я лагьана.

2  Гьадис ат-Табараниди гъана.

3 Гьадис аль-Гьакима гъана ва ада ам якъинди я лагьана. Адахъ галаз аз-Загьаби ва «аль-Аусат»-да ат-Табарани рази хьана.

4  Гьадис аль-Бухарийди ва Муслима гъана.

Гьазурайди — диндин алим Ямин Мегьамедов

(Мугьаммад ибн Абдуррагьман ­аль-Арифидин ктабдай. КьатI ама)