Дагъустандин уьзуьмчивилин ва майвачивилин селекциядинни тежрибадин станциядин илимдин старший къуллугъчи Тимур Гьабибова Мегьарамдхуьруьн райондин Тагьирхуьруьн-Къазмайрал вичин кIвалихъ галай чилел надир жуьредин багъ кутунва. Ам ина набататрин цIийи сортар арадал гъунал машгъул я.
Алимдин багъда лап жуьреба-жуьре цуькверик вил хкIада: гортензия, олеандр, камелия, магнолия ва масабур. Амма Гибискус ва “Иудадин тар” лугьузвай гуьрчег кул-кусри фикир кьетIендаказ желбзава. Ингье Сириядин марвард цуьк (Гибискус). И ажайиб набататдин ватан Китай ва РагъакIидай патан Азия я. И набатат Кьиблепатан Дагъустандин гьавадин шартIарихъ галаз хъсандиз кьунва. Амма ботанический багъдиз къвезвай мугьманар гьейранарзавайди тек са и набатат туш. А карни итижлу я хьи, алимдин багъда ботаникадай, тарихдай, мифологиядай, мажусивилин девиррин ирсинай ва культурологиядай къачунвай чирвилерикай кардин гъавурда аваз менфят къачунва.
Багъдик датIана инсанрин кIвач ква, абурун арада Россиядин яргъал тир регионрай къвезвай райондин тIебиатдиз, килигуниз лайихлу чкайриз итиж ийизвай туристарни ава.
Тежрибалу алимди кутунвай ботанический багъдикай республикадин ва федеральный массовый информациядин такьатри са шумудра кхьена, адан тежрибадин багъдиз талукь сюжетар федеральный “ТВ-Звезда” каналдайни къалурна.
Тимур Гьабибова вичин багъда дуьньядин жуьреба-жуьре пипIерай гъизвай набататрин сан гьар йисуз цIийи хъийизва. Ингье алимдин багъда нубатдин гзаф чIагай кул-кусди вичин чка кьунва. Къвезвайбурун фикир желбзавай а набататдиз илимдин чIалалди Церцис лугьузва. И гъвечIи тарцин хилер гатфарихъ кукIрух хьана ал рангунин цуьквери кьада. Гьикьван тажуб жедай кар ятIани, халкьдин арада адаз “Иудадин тар” лугьузва.
Тарихдин делилрай ашкара жезвайвал, Европадиз и набатат сифте яз французри гъайиди я. Абуру адаз “Иудеядай тир тар” лугьузвай. Европада ам XVI асирдилай инихъ, Россияда лагьайтIа, 1813-йисалай чIехи ийизва. Урусатда “Иудеядай тир тар” ва я “Иудеядин тар”, Иудадин тарциз элкъвена. Ихьтин къариб жуьредин тIвар алатIани, а набататди гьар са багъдал мешреб-абур гъида.
Тимур Гьабибован ботанический багъда магонияди вичиз лайихлу бине кутунва. Халкьдин арада и набататдиз мертер лугьузва. Магониядин цуьквер гзаф гуьзелбур тирди хьиз, адан пешерни фикир желбдайбур я.
Безетмишун патал ишлемишзавай ва тIямлу емишарни гузвай мертерин кул-кусрал Европада фадлай къимет эцигиз хьайиди я. Амма хци рапар хьтин цацар алай и кул-кусдиз багълара са акьван кутугай чка жагъизвачир. Хейлин ботаникар, гьа гьисабдай яз Урусатдин алим агроном А.Т.Болотниковни цацар алачир мертерин кул-кусар арадал гъиз чалишмиш хьана. Эхирни XIX асирдиз Кеферпатан Америкадай Европадиз цацар алай мертерин кул-кусрихъ галаз лап яргъал мукьвавал авай набатат гъана. Цацар алачир и гуьзел тарцел “Магония падуболистная” тIвар акьалтна.
Тимур Гьабибов, къариблухдай гъана вичин багъда кутунвай гьар са набататдив кьетIендаказ эгечIзава. ГьикI хьи, яргъал тир Китайдай ва я Азиядай гъанвай набататар Мегьарамдхуьруьн райондин гьавадинни тIебиатдин вири шартIарихъ галаз кьун ва абуру чеб акурла инсанрин гуьгьуьлар шад авун патал еке зегьметар чIугун герек къвезва.
РикIел хкин, Тимур Гьабибов селекциядин тежрибаяр кьиле тухунин рекьелди кивидин ва хурмайрин цIийи сорт арадал гъанвай алим я. Адан ботанический багъда субтропикрин набататри — Канададин муьтквер тарци (ель), подкипарисникди, лимонникди (муьтквер тарциз ухшар авай, вичин пешерихъай лимондин ни къведай набатат) чеб гзаф къулайдаказ гьиссзава. И набататар чайдиз вегьедай атирлу шейэр ва са кьадар азаррин дава дарманни яз ишлемишзава.
Т.Гьабибован багъда гьамиша къацуз амукьдай набататрин къелемлухни ава. Ина гуьрчег набататар, месела рододендрон, Вьетнамдин бамбук, Америкадин мертер (магония), бересклет, “Бульденеж” тIвар алай чIухлумпIрин кул-кус чIехи жезва. Сириядин зурба марвард цуькведин кул-кусди, вичин къати рангаралди фикир желбзавай Гибискусди акур касдин гуьгьуьлар иллаки шадарда. Гибискусдиз “муьгьуьббатдин цуькни” лугьузва.
Тимур Гьабибован ботанический багъдиз акъатай гьар са касдиз анай вичин рикIи иллаки чIугвадай са вуч ятIани аквада.
Мегьарамдхуьруьн райондин администрациядин пресс-къуллугъ
