Дагъларин уьлкведин меркездин юбилейдиз талукьарнавай мярекатар 21-сентябрдилай башламишна. Шииратдин театрда шегьердин тарихдин музейдини культурадин управлениди тешкилнавай «Зи шегьердин тарих. Петровск.
ХIХ асирдин юкь – ХХ асирдин сифте кьил» вернисаж къалурна. Петровск тIвар алай девирдин меркездин шикилри гьар сад чпел желбзавай. Тамашачийриз Миллионная, Подгорная, Нагорная, Грязная, Садовая, Персидская, Почтовая тIварар алай куьчеяр, шегьердин сифтегьан бинеяр: маяк, къеле, ракьун рекьин вокзал, порт акуна. ГъвечIи ва гуьтIуь куьчейра, базарда, шегьердин багъда (паркуна) авай фесар алай таватар черкескайри, бармакри уьтквемвал гузвай дагъвияр, темягь ракъурдай емишар, майваяр маса гузвай базар… Куьгьне шикилар пара таъсирдайбур тир.
23-сентябрь мярекатралди иллаки девлетлуди хьана. Шегьерэгьлийри манийрин, кьуьлерин майданрин суварик хушвилелди иштиракна. Ярагъ Мегьамедан куьчедилай эгечIна Дахадаеван куьчедал кьван Гьамзатован куьче транспортдикай азаднавай. Урус театрдин вилик халкьарин адетдин культурадин “Мацаури” фестиваль кьиле фена. Театрдин къаншарда, “Ленинград” мугьманханадин вилик Дагъларин уьлкведин 14 халкьдин (лезгийрин, даргийрин, аваррин, къумукьрин, лакрин, табасаранрин, рутулрин, урусрин, агъулрин, азербайжанрин, ногъайрин, чеченрин, татрин, цIахуррин) “Милли булахар” ачухнавай.
Гьелбетда, за сифте нубатда “Лезгийрин булахдал” кьил чIугуна. Сулейман-Стальский райондин культурадин управленидин начальникдин заместитель Жабир Султанова лагьайвал, Лезги майдандал Сулейман-Стальский райондин культурадин работникри ва Мегьарамдхуьруьн симинин пагьливанрин “Гьунар” дестеди векилвалзавай. Зун килигзава: чилик куьгьне гамар экIянавай лезги кIвалин халичаяр квай цлар “Чи кIвалахдин йикъар” шикилрин выставкади, халкьдин музыкадин алатри, гапурри безетмишнава. КIвалин са пIипI чи улу-бубайри ишлемишай яшайишдин къапари кьунва. Са столдал тамашачийрин фикир желбзавай ктабар ала: “2013-2017-йисара тамамарнавай тайин крарин каталог”, “Гъалибвилин 70 йис” (райондик акатзавай вири хуьрерай Ватандин ЧIехи дяведа телеф хьайибурун сиягьарни авай), “СтIал Сулейманан музей-кIвал”, “Райондин культурадин уьмуьр” шикилрин альбомар, “Арифдаррин ва шаиррин макан”, “Гьасан Алкьадари”… Гьа инал устадри чепедикай къапар ийидайвал, гам храдайвал къалурна, иштягь авайбуруз лезги хуьрекрикай дад аквадай мумкинвални гана.
Шегьерэгьлияр гьар са “булахдик” физвай, республикадин халкьарин культурадин, яшайишдин, сеняткарвилин ивиррихъ галаз таниш жезвай, милли хуьрекрикай дад аквазвай. Музыкантри кутунвай демера иштиракзвай. Хушвилелди къейд ийиз кIанзава, Гьамзатован куьчедиз атай вирибуру “Гьунардин” пагьливанрин (Шагьбуба Къазиев, Айдемир Алибегов, Асрет Сефиханов, Масан Эмиров) алакьунрал гьейранвална.
Милли булахрик ва “Мацаури” фестивалдик РД-дин Гьукуматдин Председатель Абдусамад Гьамидова, адан Сад лагьай заместитель Анатолий Къарибова, меркездин администрациядин кьил Муса Мусаева, Кеферпатан Кавказдин крарин рекьяй министрдин советник Ризван Гъазимегьамедова ва масабуру иштиракна. Театрдин вилик кьиле фейи чIехи концертда республикадин хейлин районрай атанвай манидарри, музыкантри, кьуьлердайбурун дестейри иштиракна. Шегьерэгьлийриз сувар ва фестиваль Анатолий Къарибовани Муса Мусаева тебрикна.
И юкъуз шегьердин са шумуд магьледа искусстводин устадри, эстрададин гъетери, вузра кIелзавайбуру шегьерэгьлийрин гуьгьуьлар ачухарна. “Ак-гель” паркуна Дагъустандин техуниверситетдин, Ярагъ Мегьамедан ва Советский куьчейра Дагпедуниверситетдин ва госуниверситетдин студентрин иштираквални аваз няналди концертар тешкилна.
Пушкинан куьчеда шегьердин карчийри алишверишдинни машгъулардай ва ял ядай майдан кардик кутуна. Ресторанрин, кафейрин ашпазри шегьерэгьлийриз жуьреба-жуьре хуьрекар теклифзавай ва агьалийри иштягьдивди абурун дадни аквазвай. Аялар патал хуьрекар гьазурунай, дизайндай, декорированидай мастер-классар ачухнавай
Гьамидован проспектда РД-дин Гьукуматдин Председатель А.Гьамидован иштираквални аваз цIийиз туькIуьр хъувунвай С.Кирован тIварунихъ галай сквер ачухна. Ина аваданламишунин еке кIвалахар тухванвай. Кирован памятник, инженерный имаратар, газонар, майданар цIийи хъувунвай. Таза къелемар, цуьквер цанвай, ЦIийи куьсрияр эцигнавай, скверда эквер тунвай. Машинар акъваздай чкани туькIуьрнавай.
I Петрдин проспектдин скверда 1999-йисуз Дагъустандал вегьей ва Къарамахи, Чабанмахи хуьрер бандитрин дестейрикай азаддайла игитвилелди телеф хьайи ярославвияр тир Игор Сероваз, Сергей Сниткиназ ва Александр Селезневаз памятник ачухна.
Гьелбетда, Махачкъаладин 160 йисан юбилейдиз талукьарнавай кар алай мярекат Ленинан майдандал кьиле фена. Пара гуьрчегдиз туькIуьранвай ва безетмишнавай сегьнедилай Муса Мусаева кIватI хьанвайбуруз баркаллу юбилей тебрикна ва лагьана:
— Махачкъала вири рекьерай еримлу жезвай шегьер я. Администрация шегьердин вилик акъвазнавай гзаф месэлаяр шегьерэгьлияр рази яз амукьдайвал гьялиз алахъзава. Федеральный ва республикадин махсус программайрик экечIуналди, шегьерда куьчеяр ремонтзава, игьтияж авайбур патал яшайишдин цIийи кIвалер эцигзава, цIийи карханаяр ачухзава, кIвалахдай алава чкаяр арадал гъизва. Алатай 160 йисан девирда Махачкъаладикай — портунин са гъвечIи шегьердикай Россиядин Федерациядин Кьиблепата, Кеферпатан Кавказда авай культурадин, экономикадин, илимдин зурба центр хьанва. Чна вирида ина асайишдиз яшамиш жедай шартIар арадал гъун патал зегьметни чIугуна кIанда.
— Махачкъала мугьманриз тикрар тежер ва кьетIен хушвал гъидай шегьер я, — лагьана РД-дин Кьил Рамазан Абдулатипова. — Тарки-Тау дагъдин ценерив гвай и шегьерда жуьреба-жуьре халкьарин культураяр, динар сад-садак какахьнава. Шегьер чIехи жезва. Меркездин властдин кьиле авайбурун вилик чIехи везифаяр ква: агьалийрин яшайиш асайишди авун. Куьчеяр, коммунальный къурулушар, гьаятар, паркар, культурнидаказ ял ядай чкаяр аваданламишун. И жигьетдай хейлин крар авунватIани, хъийидай кIвалахар гзаф ама. Республикадин Гьукуматдини Дагъларин уьлкведин меркез мадни вилик фидай шартIар яратмишда. Гьа са вахтунда гьар са шегьерэгьли вич яшамиш жезвай шегьердив кIанивилелди, къадирлувилелди эгечIун лазим я. За рикIин сидкьидай вири меркезвийриз ва дагъустанвийриз Махачкъаладин 160 йисан юбилей мубаракзава.
Сегьнедилай кIватI хьанвайбурун вилик Дагъустандин, Россиядин искусстводин устадар, кьуьлердайбурун, фольклордин коллективар, жегьил манидарар экъечIна.
Нариман Ибрагьимов
