Шукур хьурай Аллагьдиз, чахъ, лезгийрихъ, акьалтIай чIехи гьунарар къалурай, вири дуьньядиз машгьур хьайи, тарихдин чинра садрани квахь тийидай гелер тунвай кьегьал векилар гзаф ава. Бубайрин крар веледри давамарда лугьудайвал, чи халкьдин милли дамах яз гьисабзавайбурун крар къенин юкъуз акьалтзавай несилри чешнелудаказ давамарзава. Гьам сиясатдин, гьам илимдин, гьам спортдин, гьамни хейлин маса рекьерай…
Амма чун милли дамах арадал гъанвайбурув гьикI эгечIзава? Чна абурун къадир авайди къалурзавани? Абуру авур крариз, фейи рекьериз, ирсиниз кутугай къимет гузвани? Гьайиф хьи, ваъ. Масабуру чпин цекврекайни фил ийизвай чIавуз чалай чи игитар рикIел кьванни хкиз алакьзавач. Абур хъендик кумукьзава. Нетижада гележегдиз — акьалтзавай несилриз Гьажи Давуд вуж кас тиртIа, Мегьамед Ярагъиди гьихьтин кукIушар муьтIуьгъарнатIа, тарихдин вилик Къази-Мегьамед Агъасиеван лайихлувилер гьихьтинбур ятIа, Лезгинцеврихъ гьихьтин гьайбатар хьанатIа, чIал паталди, халкь паталди Гьажибег Гьажибегова вуч авунатIа (ва икI мад) ерли чир жезвач.
Винидихъ тIварар кьунвай кьегьалар вужар, абуру вуч авурди ятIа чидайбур къенин йикъан лезги мектебра тупIаралди гьисабиз жеда. Анжах чи хуьрера кIелзавай аялриз Криштиану Роналдуди варариз шумуд туп янатIа, Конор Макгрегора нубатдин бягьс мус тухудатIа, Шаляпинанни Калашниковадин кьисмет гьихьтинди хьанатIа, лап хъсандиз чизва. И карда тахсир нин хиве ава? Чи, анжах — чи!
Алай йисуз неинки са лезги, гьакIни вири Дагъустандин, гьатта уьлквединни тарихда кьетIен чка кьунвай са шумуд машгьур касдин юбилеяр тамам хьанва. Абурун арада ялавлу инкъилабчи Къази-Мегьамед Агъасиев, чIехи сиясатчи Нажмудин Самурский, зурба алимар — Гьажибег Гьажибеговни Мегьамед Гьажиев, бажарагълу шаир Кьуьчхуьр Саид ва масабур ава. “Лезги газетди”, жемятдин гегьенш къатарилай гатIунна, чи районрин кьилерал, вилик-кьилик квай регьберрал къведалди виридаз хабар хьун патал абурукай макъалаяр чапна, халкьдин игит рухваяр рикIел хкун, юбилеяр къейд авун чи буржи, чи везифа тирди къейдна. Амма гафар гьелелиг крариз элкъвенач.
Къачун чна Нажмудин Самурский. Адакай гегьенш суьгьбетар авунин игьтияж авач, гьикI лагьайтIа, и регьбердикай газетдиз са шумуд макъала акъатнава. Мукьвара Махачкъалада адан юбилейдиз талукьарнавай мярекат кьиле фена. Амма а мярекат ахьтин зурба касдин дережадиз кутугнавайди жедайвал хъсандиз гьазурнавай чавай лугьуз жедач. Чи фикирдалди, чна-вирида виликамаз къайгъу чIугун тавун, мярекатдин тешкилатчийрин кIвалахдиз бегьемвал, тамамвал бес тахьун себеб яз…
2013-йисан 23-августдиз РД-дин Президент Рамазан Абдулатипова кьабулай 236-нумрадин указдал асаслу яз, Дагъустандин машгьур политический ва общественный деятель Нажмудин Панагьович Самурскийдин экуь къамат эбеди авунин мураддалди Махачкъалада адаз гуьмбет эцигдай къарар акъуднай. Указдихъ мад са шумуд пункт ава, абурал чун акъваздач. Гуьмбет хкажунин месэлани РД-дин Гьукуматдал ва Махачкъала шегьердин администрациядал тапшурмишнай. Анлай инихъ ингье кьуд йис алат хъувунва. Амма месэладал гьа къени кIукI атанвач. Республикадин регьбердин указрал асаслу яз, Дагъустандин машгьур хейлин векилриз гуьмбетар хкажнава, чна абурал дамахни ийизва, гьикI хьи, Дагъустан — им са шумуд халкьдикай ибарат хизан яшамиш жезвай умуми кIвал я. Инай акъатзавай гьар са игитди чи виридан кьилин винизвал са чипIинин артухарзава. Амма садбурун игитвилер раиж хьана, масадбур хъендик кумукьун дуьзвал жезвач эхир.
Къази-Мегьамед Агъасиев. Халкь патал чан къурбанд авур кас. ЦIи “Лезги газетдин” редакциядиз Райсудин Набиева ам гуьллеламишай чкадал хкажнавай гуьмбет авай чIуру гьалдикай кхьенвай макъала чапнай. Газетдин чинлай чна талукь ксари, ялавлу инкъилабчидин юбилейдин сергьятра аваз, анал аваданламишунин кIвалахар кьиле тухудайдак, кукIвар хьанвай барельеф туькIуьр хъийидайдак ва анихъ гелкъуьнин кар тешкилдайдак умудар кутунай. Шад жедай кар ам я хьи, газетдин редакциядиз хабар хьайивал, Сулейман-Стальский райондин руководстводи алай вахтунда Къ.-М. Агъасиеван гуьмбет алай чкадал ремонтдинни аваданламишунин кIвалахар кьиле тухузва ва абур 7-октябрдалди акьалтIарда.
Акьалтзавай несилриз Къази-Мегьамед Агъасиев вуж ятIа, ам вучиз ва ни гуьллеламишнатIа чир хьун патал чна мектебра инкъилабчидин уьмуьрдиз талукьарнавай ачух тарсар кьиле тухун, абурукай газетдиз кхьин теклифнай. И месэла фикир тагана амукьнава.
Мукьвара “Лезги газетдин” редакциядиз авар халкьдин векил, Советрин девирда Дагъустандин культурадин министр хьайи Абдулатип Юсупович Гьажиев атанвай. Гъилер ичIиз ваъ, Къази-Мегьамед Агъасиевакай кхьенвай ктабдин материал гваз. А.Гьажиеван гафарай малум хьайивал, ам ктаб чапдай акъудун патал къаюмвалдай касдин суракьда ава… Автордиз куьмекдин гъил яргъи ийидай жумарт лезги хва майдандиз акъатдайдак чна умудар кутазва.
Кьуьчхуьр Саидни хъендик кумай шаиррин жергеда ава. Халкь патал ханаризни беглериз акси экъечIай, и рекье вилерин ишигъдикай магьрум хьайи шаирдин цIи 250 йис тамам жезва. Амма садакни са юзунни квач. “Дагъустан” РГВК-дай эфирдиз акъатзавай “Вахтар ва инсанар” передачада кьуьчхуьрви шаир Фазил Асланова къейд авурвал, шаирдин юбилей къейд авун патал ам, са жерге маса юлдашарни галаз, чи ватандашар тир гьукумдин векилрин патав фена. И месэла фикир тагана амукьич.
Кьуьчхуьр Саид Дагъустандин чIехи шаиррикай сад я. Адан юбилейни республикадин дережада къейдна кIанда. Гьар йисуз Кьиблепатан Дагъустанда, Кьуьчхуьр Саидаз бахшна, республикадин дережада аваз литературадин конкурс тухуз хьанайтIа, Дербентда, Махачкъалада шаирдиз гуьмбетар хкажнайтIа, кутугай кар жедай.
Юбилеяр къейд авуналди, гуьмбетар эцигуналди а рагьметлубуруз чпиз пай амачтIани, и крар чаз, чан аламайбуруз, несилриз герек я. Лезги халкьдихъни бажарагълу, арифдар рухваярни рушар хьайиди, чна бубайрин ирс хуьзвайди, чаз абурун къадир авайди, акьалтзавай несилар абурун чешнедалди чIехи ийизвайди къалурдайвал. Чна и рекье камар къачунва гьелелиг лугьуз жедач. ИкI тирди винидихъ гъанвай мисалрай ачухдиз аквазва. Чи тарихдин, медениятдин, руьгьдин хазинадин, милли руьгьдин дестекриз элкъвенвай векилрин къайгъу чIугун чи виридан буржи я. Чалай гъейри, и кар маса садани ийидач.
Мегьамед Ибрагьимов
