Республикада тIвар-ван авай журналист, писатель, публицист ва таржумачи Гьажи Устаевич Ильясов (адаз са шумуд тахаллус ава) кIелзавайбур патал бегьерлувилелди кIвалахзавай, вичиз тIебиатди са шумуд патахъай кьетIен пай ганвай зарийрикай сад я. Ада неинки республикадин, гьакIни федеральный газетрихъни журналрихъ галаз алакъа хуьзва, чапдай са шумуд ктаб акъуднава.
Мукьвара, “Эпоха” издательский кIвалин проект яз, Гьажи Ильясован “Лезгияр: тарих, культура ва адетар” (“Лезгины: история, культура и традиции”) тIвар алай ктаб урус чIалал акъатна. 80 чиникай ибарат тир, 1000 экземплярдин тираж аваз акъуднавай ктабдин жилдинин сифте чинал “Аялриз — Дагъустандин халкьарикай” гафар кхьенва.
Гьелбетда, ихьтин тIварцIи ктаб квекай ятIа лугьузва ва аялриз ктаб диде-бубайрихъ галаз кIелун меслят къалурзава. Вучиз? И суалдиз сифте чина ганвай макъаладай жаваб жагъизва: сад лагьайди, диде-бубайри аялриз ктабда авай таниш тушир чкайрикай гъавурда твадай суьгьбетар ийида. Кьвед лагьайди, мумкин я дидедини бубади Дагъустандин тарихдикай ктабар кIелнаваз тахьунни. Гьавиляй абурузни итижлу жеда. Чпин рикIелай алатнавай ва я чин тийизвай крар чир жеда.
“Чун вужар я ва гьина яшамиш жезва?” кьиле Кавказдин къадимлу халкьарикай сад тир лезгияр яшамиш жезвай чкайрикай, кьилдин районрикай, лезги чIалан дестедик акатзавай халкьарикай (табасаранар, рутулар, цIахурар, агъулар, арчинвияр, удинар, хиналугъар, кърызар, будухар), Лезгистандин чилел алай, чпин кьакьанвал 4000 метрдилай виниз тир Шалбуз дагъдикай, Базар-Дуьзуьдикай, Шагь дагъдикай, вацIарикай, тамарикай, багъларикай… куьруь, амма маналу делилар ганва.
“Кавказдин Албания” вучтин уьлкве я?” кьиляй якъин жезвайвал, ам гзаф девлетлу уьлкве тир, ана гзаф миллетрин векилар, гьабурукай яз лезгиярни (легар) яшамиш жезвай. Кавказдин Албаниядик къенин Кеферпатан Азербайжандин, Кьиблепатан Дагъустандин мулкар акатзавай.
“Лакз пачагьлугъ”, “Къадим Дербент”, “Монголрин ва Тимуран гьужум”, “ЦIийи душманар, цIийи ахтармишунар”, “Надир-шагьдихъ галаз женг” кьилерай аквазвайвал, чи чилерал дявеярни гзаф хьана. VIII асирда гьужум авур тек са Чингисханан кьушунда 400 агъзур кас авай, Иран муьтIуьгъарай абур лезги чилерилай Дербентдизни атанай.
Ктабда лезги халкьдин арадай акъатай машгьур ксарикайни итижлу делилар гъанва. Мисал яз, Муьшкуьрви Гьажи-Давудакай, Къубадин регьбер Фетали — Хандикай.
“Россиядин составда аваз”, “Чун Советрин Союздай я”, “Чи ата-бубайрин яшайиш ва машгъулатар кIвале ва хизанда”, “Чна гьикI алукIзавай ва вуч незвай”, “Чил цазвай”, “Багълар кутазвай”, “Мал-къарадихъ гелкъвезвай”, “Сеняткарвилел машгъул жезвай”, “Асирра хвейи девлетар ва вири ибур — культура”, “Яран сувар, вацракай ва лезгийрин маса суварар”, “Искусстводин дережадиз акъуддай сеняткарвал” кьилера ихтилат квекай физватIа, гьа кьилери чпи лугьузва.
“Политикадин ва государстводин деятелар”, “Арифдарар ва алимар”, “Советрин Союздин ва Россиядин Игитар”, “Шаирар ва писателар”, “Бизнесменар” “Искусстводин деятелар”, “Спортсменар” кьилерай лезги халкьдин арадай акъатай, гъвечIи Лезгистан вири дуьньяда машгьур авур кьегьал рухваярни баркаллу рушар чир жезва.
Ктаб яцIу ва гуьрчег жилдер алаз офсетдин чарчел акъуднава. Художник Евгения Назратяна чIугунвай шикилри (абур ктабда гзаф ава) кIелзавайдаз гьар са рекьяй алава чирвилер гузва.
Чна винидихъ лагьайвал, Гьажи Ильясова ктаб гъвечIи кIелзавайбур патал кхьенва. Зи фикирдалди, ам муаллимар, студентар, гьар са кас патал менфятлуди, чарасуз герекди хьанва.
Хазран Кьасумов
