И йикъара кIелдайбурув Да­гъус­тандин халкьдин шаир  Арбен  Къардашан  нубатдин ктаб агакьнава. Ам шаирдин хкянавай эсеррикай (шииррикай, поэмайрикай, сонетрикай, гъезелрикай…) туькIуьр­нава, чебни урус чIалан таржумаяр я.

Дугъриданни, Дагъустандин халкьдин шаирвилин арш къачунвай хцин яратмишунри фадлай чи республикадилай яргъарани кIелза­вайбурун патай еке итиж арадал гъанвай. Гьеле М.Горькийдин тIва­ру­нихъ галай литинститутда кIел­дай йисара Урусатдин машгьур шаирар  тир Лев Оманина, Вадим Дементьева, масабуру Арбенан бажарагъдин зурбавал, халкьлувал, милливал, дагъвийрин руьгьдин деринриз мукьвавал, хасвал гьисснавай. Вич акъатай муг машгьуриз тахьай билбилдиз устад бажагьат лугьуда. Арбен Къардаша вич устад тирди лап аял чIа­ван эсеррилай субутнавай. Гьавиляй адан “Гуьзел баде”, “ЦIвелин тар”, “Ялгъуз кIвалин сонет”, “КцIи­кай баллада” ва маса эсерар чи аямдин хъсан эсеррикай туь­кIуьр­навай антологийра  гьатнава. Хейлин шиирар халкьдин рикI алай манийриз элкъвенва (“Диде, диде…”, “Сулейман”, “Афгъанистан”, “Луиза”, “Садвал” ва мсб.)

Арбен тIебиатди вичи шаир яз халкьнавай, халкьдин акьул-камалдалди чIехи хьанвай, инсаниятдин тежрибади ва тарихди лигимарнавай, девлетлу, къанажагълу авунвай авторрикай сад я.

Сифтени-сифте фикир желбзавайди ам акъатай муг я. Ракъинин муг — Муграгъ! Ина хьиз кьакьан дагълар санал са жергеда акъвазнавай маса чка заз чидач. Эбеди мур­кIарин шиш бармак алай Базар-Дуьзи, Яру цал — Яру-Дагъ  (миграгъвийри адаз Нисин дагъ лугьуда), къизилверекь алай шал хьтин Шалбуз дагъ!.. Хуьруьн вилик гьар пакамахъ рагъ цавуз акъудзавай Экуьн дагъ, берекатлу мезрейрин къаншарда авай Гитин дагъ… И дередай авахьзавай кьван булахрин нагъ­майрихъ яб акалай гьар садакай шаир ва я манидар хьун мумкин я.  Арбена вичин эсеррин асул пайни и дередиз, и булахризни дагълариз, инин цуькверизни векье­риз, рушаризни гадайриз, яшлу бубайризни бадейриз бахш авун дуьшуьшдин кар туш. “Ичерин багъ”, “Юнгъва”, “Ата-бубадин сес”, “Миграгъа авай мискIин”, “Ман­къурт”, “Гаф”, “Халкьдин чин”, “ТIур­фандин йиф”, “Гадарнавай кIвалин сонет”, цIуд­ралди маса  эсе­рар ватандин багъривиликай, анихъ цIигел хьуникай, кIаниви­ликай, вафалувиликай теснифнавайбур я. Абура ватандин ял-гум, ватандин тIал, чIал ава!

Лугьумир хьи, вахтуни цIай яна зи дердиниз,

Векь хтанва зи диде хъфей четин рекьерал.

Зун — гьакI хва туш: дидедин  элкъвенва зун сесиниз,

Зи дидедин сесиниз, тек яз амай чилерал…

(“Ичерин багъ” шиирдай).

“Ватандин гум” ктабдай шаирдиз РД-дин Госпремия гунни дуь­шуьш­дин кар туш. Ватандин гум Ар­б­енав дидедин некIедихъ, незвай фахъ, хъвазвай цихъ галаз, ракъинин нурарихъ, цIайлапанрин турарихъ, циферин накъварихъ галаз санал агакьна. Гьавиляй адан шииратни тIебии я, хуш я. Гьавиляй адан эсерарни лап нуфузлу авторри урус ва маса  чIалариз таржума авунва, ийизва. Чпихъ милли бине­яр авачир затIар таржума авуртIа­ни, арадал затI къведайди туш. Биологиядин илимда ахьтин тайинсуз затIариз “мутантар” лугьуда. Лезгийрихъ мисал ава: “Я Мусайрикай,  я Исайрикай туш”.

ЦIийиз акъатнавай “Хкягьайбур” ктабди мад сеферда а кар тести­кьар­зава хьи, Арбен Къардаша да­тIана Миграгъа вичин гъвечIи кIва­лин дакIардай сифте яз акур вили аршдихъ ялиз хьана. А  вили арш Шалбуз, Базар-Дуьзи, Шагьдагъ (Нисин дагъ) хьтин кукIушри цавуз акъуднава. Ана хьиз михьи, чIехи, экуь гъетер йифериз санани, белки, аквадач! А аршарай Миграгъиз, Арбенан кIвализ, Ирид булахрин земземдин ширшир авахьзава. Им я халис шииратдин асул бине!

Арбенан шиират гьа булахрин гьерекат, гьа накьварин берекат я! Ахьтин алем халкьдинди тахьана, нинди жеда!..

И ктабдал гзаф таржумачийри — урус чIалан ва литературадин халисан устадри кIвалахнава: В.Бармичев, В.Лапшин, Н.Апушкина, А.Медведев, Н.Скребов, А.Соболев, В.Куллэ, Н.Кондакова, Е.Чека­нов, А.Данкеев, М.Колюбакина-Агьмедова ва мсб.

Икьван таржумачияр сад хьун — имни дуьшуьшдин кар туш. Арбен­ вични абурун арада еке гьуьрмет ва машгьурвал къазанмишнавай таржумачийрикай сад я. Литературадин таржумайрин тарихда са шумудра гьалтнавай фикир я: А.Къар­даша, сад лагьайди яз, еридин бинеяр хвена, Етим Эминанни СтIал Сулейманан гевгьерар урус чIалаз таржума авуна, дуьньядин майданда кIелза­вай гегьенш къатарив агакьарна.

Са и кардайни ам “Халкьдин” лагьай чIехи гьуьрметдин тIварцIиз лайихлу жедай.

Инал чун рахазвай ктабда ам вич Урусатдин таржумачийри чаз “ачух­нава”. Хайи чIалални, урус чIа­­­лални адан эсерри кIелзавайди чпел желб­зава.

За гьейранвалзава: гьикьван чIехи ва верцIи чIал я чиди — лезги чIал! Маса чIалариз элкъуьрайлани ада вич  гьакьван девлетлуди, мет­леблуди, чIехи мумкинвилеринди яз хуьзва! Аферин устадриз! Кхьизвайбурузни, таржумачийризни!.. КIанзавайда цIийи ктаб кIелун, адакай лезет хкудун я…

Ви арш мадни вине хьурай, Арбен! Ингье чи мурад…

Мердали Жалилов