Ламни шаркIунтI
(Мах)
Хьана кьван, хьанач кьван са къуватлу лам. И тIвар адаз гзаф пар ялуниз килигна ганвай. Къуват авайтIани, ламра вичин везифа ислягьдиз ва намуслувилелди кьиле тухузвай. Гьаниз килигна, къуватлу лам виридаз кIанни ийидай, адаз амайбурулай галайвилерни артух ийидай. Йикъарикай са юкъуз къуватлу ламраз са шаркIунтI хьана. Вири шад тир, ам вичин бубадал къведа лагьана, амма шаркIунтIдин лагьайтIа, йикъалай-къуз цIингав цава жезвай. Белки, ам, гьаятда гъвечIид хьуниз килигна, виридаз пара ала тирвиляй гьакI хьанай жеди.
Йикъар къвез алатна, вахтар акъатна. Къуватлу лам къуьзуь хьана, амма вичин шаркIунтIдикай фикирдай кьван адан рикIиз гьич секинвал авачир. ШаркIунтIдин къилих акваз-такваз чIуру патахъ дегиш жезвай. Эхирни, сакIани тахьайла, къуватлу лам пачагьдин везирдин патав фена.
— Везир, вун сагърай, заз вавай ийидай са тIалабун ава.
— Лагь ви мурад.
— Заз зи гьалдикай хабар ава. Зун гила кьуьзуь хьанва. Къе-пака рекьидайди я. За, зун амачирла, шаркIунтIдин уьмуьрдикай фикирзава. КIандай рикIиз, ам са кIвалахдик хьанайтIа. ЖедатIа, ам уьзуьмлухра къаравулвиле эцига ман. Белки, ам зегьмет чIугваз вердиш жен, чIуру кIвалахрик акат тийин.
— Жеда, вучиз жедач кьван, — лагьана везирди, — ваз чи патай ваъ авайди туш.
Гьа икI, шаркIунтIдикай уьзуьмлухра къаравул хьана. Къуватлу ламни кьена. ШаркIунтIдин уьмуьрдикай аян тир ламра рекьидалди вилик адаз лагьанай:
— Килиг, чан бала, гила вун аял туш, жува-жув дуьз твах. Вак ламатI амалар жемир, абур, гьикI хьайитIани, дуьздал акъатда. Масабуруз писвал ийимир, вун абурун виляй аватда.
Гьайиф хьи, ламран веси шаркIунтIдин рикIелай фад алатна. Ам уьзуьмлухризни бегьем килиг хъувунач. Адан дустари, анрай уьзуьмар тухуз, чехирар хкудиз, ахпа шаркIунтIдихъ галаз санал хъваз хьана. ШаркIунтI лап бегьем пиянискадиз элкъвена. Адалай наразибурни къвердавай гзаф жезвай. Абуруз жаваб яз, ада вичи лугьудай:
— Зун къуватлу ламран хва я! Бес гила куьн хьтин «среднякриз» зун гьисаба амачни? Куьне лагь, дустар, лагь абуруз зун вуч кас ятIа! Чна ахьтинбур чкадал ацукьарна кIанда. Виридаз чир хьурай, чун вуч ксар ятIа. Абуру са зун ваъ гьа, куьнни кваз кьазвач.
— Чун вучиз?
— Куьн захъ галайвиляй.
— ГьикI? Чун вужар ятIани тийижиз? Ам жедай кIвалах туш, табзава вуна.
Дустар адалай нарази хьана. Ахпа сада лагьана:
— Ви бубади вичин зегьметдалди гьакъисагъ фу тIуьна, виридан арада гьуьрмет къазанмишна. Вуна ви уьмуьрда вуч авуна? Квелди вуна дамахзава? Ви ламатI амалралди? ТахьайтIа, ви пиянискавилелди? Геж-фад гьар сад вуж ятIа амайбуруз чир жедайди я. Гьавиляй, сифте жуван крариз килигна, регъуь тежедайвал авуна кIанда.
Гьайиф хьи, и къуватлу ламран шаркIунтIдин амалар квай инсанарни чи арада бул я. Белки, са вахтунда абуруз чпи ийизвай крарикай утанмиш жен.
«Лезги газетдин» 2024-йисан 24-нумрадай
__________________________________________
Пехилвал
(Мах)
Са пачагьдин вилаятдин къерехда са мертебадин кIвалера Суна хала вичин руш Анархалумни галаз яшамиш жезвай. Суна халади, пачагьдин кIвалер михьиз, гьанай гайидахъ гьалалвилелди вичин баладихъ галаз фу незвай.
Анархалумаз къуншидал Пакизат лугьудай са дуст рушни алай. Пакизат тухум пара авай, са кIус пун кваз яшамиш жезвай хизандай тир. Абуру са классдани кIелзавай. Анархалуман чирвилер Пакизаталай артух тир. Гьаниз килигна, Анархалума Пакизат тарсарай кьулухъ тадачир, адаз гьамиша куьмек гудай.
Са сеферда гьисабунрин тарсуна Пакизата, вердиш хьанвайвал, Анархалуман дафтардай вири тир-тирвал вичин дафтардиз кхьена. Дафтарриз килигна, муаллимди гьар са аялдин кIвалахдиз къимет гана. Анархалумаз вад, Пакизатаз лагьайтIа, кьуд яна.
— Ву, я муаллим, вуна заз вучиз кьуд, Анархалумаз вад яна? Зани, гьада хьиз, вири суалриз жавабар ганва.
— Дуьз я, жавабар ганва, амма вири тир-тирвал гьадан дафтардай кхьенва. Бес за ваз вуч ядай?
Кьил агъузна, вичин чкадал ацукь хъувунай Пакизат.
Вахтар алатна, рушар кьведни гъуьлериз фена. Анархалум — везирдин гададиз. Дидедиз авай сад хьуниз килигна, ам вичин юлдашни галаз дидедин патав хтана яшамиш жезвай. Абуру чпиз хъсан кIвалерни эцигна, пуд хва еке ийиз, шадвал ийизвай.
Пакизат лагьайтIа, гъуьлуьхъ галаз чара хьана, вичин пуд рушни галаз дидедин кIвале, Анархалуман къуншидал яшамиш жезвай.
Хабар квекай? Хабар Пакизатан пехилвиликай. Пехилвили ам сакIани санал тазвачир.
«Зун аку, гьихьтин тухум-тарадин, гьихьтин диде-бубадин руш, зун гьикI ава, ам аку, кIвалер михьзавай къаравушдин руш гьиниз акъатнатIа. Гьинава гьахъвал?» — лугьуз, гьарайзавай адан рикIи.
Анархалума гьар сувариз, гьар вичиз мажал хьайила, ярар дустар кIватIиз, вичин диде рикIел хкиз, абуруз тIуьн-хъун гудай. И карни Пакизатаз залан тир. Ада и компанийриз физвай, кьили кIвалах тийизвай хьтин жегьилар Анархалумал гьалдардай. Анархалумани, шаддаказ са гафуналди жаваб гана, чкадал ацукьардай абур.
И кардикай пачагьдиз аян хьана. Ада вичин нуькердиз лагьана:
— Фена, Пакизатан гьаятдай йифиз садазни таквадайвал са ведро къачуна, гьадаз герек авачир зирзибил туна, Анархалуман гьаятдин юкьвал эциг. Анархалуман гьаятдай къачур ведро зирзибилдив ацIурна, Пакизатан гьаятда эциг. Килигин абуру вуч ийидатIа.
Нуькерди пачагьди лагьайвал авуна. Экуьнахъ къарагъай Пакизатай гьарай акъатна:
— И чпиз герек авачир зирзибил зи гьаятдиз гъанвай буьркьуь хьайиди вуж я?
Ада ведро гьарай кьилеллаз куьчедиз гадарна. Анархалумаз ведро нинди ятIа чир хьана. Ада ведро хъсандиз чуьхвена, ичерив ацIурна Пакизатан вар ахъайна, къенепата эцигна.
И кар гуьзетзавай нуькерди пачагьдиз ахъайна.
— Яъ, адан акьуллувал аку, — лагьана пачагьди, Анархалумаз вичин патав эверун буйругъна.
— За вун, Анархалум, хуьруьн векилвиле эцигзава. Вахъ хъсан къилихни ава, акьуллуни я, вавай инсанар патал кIвалах ийиз жеда.
Анархалумаз хвеши хьана. Ада, са тIуьн-хъун авуна, дустар илифарна.
Гила хабар гьинай гун? Пакизатавай. И ван хьайила, ам михьиз дили хьана.
— Зун аку, ам аку, адаз авай бахт аку. Фида зун, килигин ана вуч хабар аватIа.
Пакизат, фена, Анархалуман суфрадихъ ацукьна. Са-сада Анархалумаз мубарак ийиз башламишайла, Пакизата лагьана:
— Чун пул авачир инсанар я. Чун ахьтин чкайриз кьабулдач. Лагь, Анархалум, вуна гьикьван пул ганатIа?
Пакизатан мурад виридан вилик Анархалум агъузарун тир. И кардикай аян тир пачагьди, лугьудай гафарни лагьана, вичин везир ракъурнавай. Ада лагьана:
— Пулдихъ ваъ, адан инсанвал, намуслувал акурла, кьабулна ам. Гьикьван хъсанвилер ваз авуртIани, ви рикI пехилвилив ацIанва. Ваз ви рикI хьиз гузва.
Нафт иличиз, цIай къативун хесет я ви бинедлай.
Мурад вуч я икI авунин, вуч тухуда дуьньядлай?
Дустари ваз лагьайтIани, дегиш жезвач ви хесет.
Жув гьамиша чидайдай кьун хьанва хьи ваз лап адет.
Масад гьалдриз, писвал авун пехилвилин лишан я.
Маса инсан вине хьайла, лагь куьз рикIиз залан я?
Яшар хьана, акьул тахьун — имни авай къанун я.
Чира жуваз писни хъсан, зид авайди лугьун я.
«Лезги газетдин» 2025-йисан 7-нумрадай
_____________________________________________
Хазина жагъай Хутарбег
Мах
Хьана кьван, хьанач кьван са кесиб.ТIварни адан тир Хутарбег. И Хутарбеган вад кьил хизан гзаф дарда авай, са бязи йикъара абуруз гьич недай фуни бес жезвачир. Йикъарикай са юкъуз папа лугьуда Хутарбегаз:
— Я итим, вун яргъи югъди кIвале ава. Алад кван, фена, вирида керпичар атIузвай фурун къерехдай са секлем хъипи накьв гъваш, за кIвалин чин кьванни асунин.
Чувални къачуна, кIваляй экъечIна Хутарбег. Агакьна ам хъипи накьвадин фурал, эгечIна эгъуьниз. Пер къванце акьур ван акъатна.
— Яъ, кесиб атайла, накьвни куьтягь хьана жал? — лагьана Хутарбега.
КилигайтIа, пер акьурди къван туш, гичин я. И гичиндани Хутарбегаз такур къизилдинни гимишдин безекар авай. Ибур вуч затIар ятIа кьил акъат тавур Хутарбега гичин чувалда туна, ам, папаз къалуриз, кIвализ хутахна. Ам хъфизвай рехъ Кьасуман туьквендин виликай физвай. Кьасума адавай хабар кьада:
— Я Хутарбег, а ви чувалда вуч ава?
— Гичин, заз чиликай жагъай.
— Вучтин гичин?
— Гьар жуьре затIарай ацIанвай.
— Къала кван, зун килигин абур вуч затIар ятIа, — лагьана Кьасума.
КилигайтIа, гичинда авайбур къизиларни гимишар я.
— Я Хутарбег, вуна ибурукай вучда, недай фуни авачир кIвале? — лагьана фендигар Кьасума. — Вуна абур заз це, за ваз гьар юкъуз зи туьквендай недай-хъвадай шейэр гуда.
— Хъсан я, — рази хьана Хутарбег.
Гичин Кьасумав вахкана, чувалда фуни маса недай затIар, аялриз ширинлухар туна, ам хъфиз кIвачин хьана.
— Ваз иниз къведай мажал тахьайтIа, паб, аялар ракъура, — лагьана Кьасума. — Къведайдав ви калушрин са тай хьурай. Заз ви калуш яргъалайни чир жеда.
ГьикI чир жедачир кукIвар хьайи чкаяр хуцанвай, виш цвал алай Хутарбеган калуш.
— Хъсан я, Кьасум, — лагьана ам кIвализ хтана. Ам хтайла, папазни аялриз гзаф хвеши хьана.
— Гила чун хъсандиз яшамиш жеда, чан итим, Аллагьдиз чи язух атана, — лагьана папа.
Хабар нивай? Хабар хуьруьн жегьилривай.
Хутарбегаз хазина жагъайдакай ван атай абур гьар юкъуз адан кIвализ къвез хьана. Ана гьар юкъуз нез-хъваз, абуру лугьудай:
— Хутарбег, вун чи дереда виридалайни хъсан кас я, чаз вун багьа я. Вун чи бег я, Хутарбег. Чна ваз гила хъсан кIвални эцигда.
Гьар сеферда мугьманар атайла, Хутарбега вичин куьгьне калуш гваз аял туьквендиз ракъурдай. Эхирни са юкъуз туьквендиз фейи аял ичIи гъиливди хтана, Кьасума, абурун пай куьтягь хьана лагьана, адаз са затIни хганач. И кардикай хъел атай Хутарбег вичин цIийи дустарни галаз тади гьалда туьквендиз фена.
— Я Кьасум, вуна калуш гваз атай аялдиз вучиз затIни ганач? Бес чун гьикI меслят хьайиди тир?
— За ваз тIимил ганани тахьайтIа? Гила ви пай куьтягь хьана, — лагьана Кьасума.
И гафар ван атай, мад чпиз недай-хъвадайди жагъин тийидайди акур дустар Хутарбегал элкъвена.
— Ай ви куц кьий! – лагьана абуру. — Я кьей хва Хутарбег, бес чун гила гьикI жеда? Чи умуд вак квайди тир, вуна чун алдатмишна. Агь, уьзуькъара!
Экъуьгъунрал-къаргъишрал бес тахьана, гъиле гьатай кьуьк хьуй, лаш хьуй кьуна, абур адахъ калтугна. СакIани тахьай факъир Хутарбег, зверна фена, вирида керпичар атIузвай хъипи накьвадин фурал элкъвена. Эхирни гуьгъуьна авайбур агакьзавайди акур ада фуруз хкадарна. Агакьай дустари адал гьа фура лаш илигна, ахпа гьам ви чка я лагьана, абур хъфена.
Вири хъфейдалай кьулухъ са жуьре фурай эхкъечIай Хутарбег куз-куз шехьна. Шехьиз-шехьиз ам кIвализ хъфена.
И махуналди заз лугьуз кIанзава хьи, кIусунин дустар анжах гьа ихьтинбур жеда.
«Лезги газетдин» 2025-йисан 14-нумрадай
