Вири и Ахцегьар сагърай
Кесиб тир и юлдашарин
Виридан гьа чанар сагърай!
Йикъалай-къуз мецер ширин,
Акъатдай куь ванар сагърай.
Хаинарал илигна лаш,
Гьар са залум авур яваш,
Вич амачтIан Ленин юлдаш —
Гьелбетда, хзанар сагърай.
Сад хьана чун диши-эркек,
Сад — садаз я къе чун куьмек.
Москов шегьердай гудай экв,
А зурба газ фанар сагърай.
Урусатдин гьар са уьлкве,
Яшамиш хьуй Максим Горки.
Чи нарком юлдашар еке,
И властдин пунар сагърай.
Акуна заз крар бязи
Лап и гевил шад хьана зи.
Гьукуматдал пара рази
Кесиб тир инсанар сагърай.
Нихъ аматIа куьгьне фурма,
Юлдашвилиз дуьз туш ама.
Йикъалай-къуз социализма
Акьахзавай гурар сагърай.
Чи винел пехил а писдан
Эхир пуч хьуй ахьтин масдан,
Яшамиш хьуй чи Дагъустан,
ЦIивин авай дагълар сагърай.
Кесиб фиркъа чи миллетдин,
Гьич са карни амач четин,
Юлдашар, чи гьукуматдин
Азадвилин гьунар сагърай.
СтIал Сулейман я зи тIвар,
Авай туш захъ кхьиз хатIар.
Эй юлдашар, куь жемятар,
Вири и Ахцегьар сагърай.
1936
«Лезги газетдин» 2021-йисан 3-нумрадай
______________________________________________________________________________________________
РикIин ишигъ Гьажибег
Эвела ваз салам — дуьа,
Зи рикIин ишигъ, Гьажибег.
Къенин къалди зунни сагъ я,
Кефияр — ачух, Гьажибег.
Гьайиф жез чун чавай яргъа,
Вучзава зи гъвечIи ваха?
Минет хьуй, чан руш Зулейха,
Вуна хъсан хуьх Гьажибег.
ГьикI ава бубад бицIи руш?
Таза билбил, а къизил къуш?
Яшамишрай зи рикIиз хуш,
Ам чандиз сагълугъ, Гьажибег.
Хъсан чида заз ви гьалар,
Твадай туш за чанда ялар.
Кьабул ая на зи чIалар,
ГьикI ятIа лайих, Гьажибег.
И гафарив мийир дяве,
Зи фикир лап гьатна кIеве.
Зурба табдир ава хиве,
Къанни цIуд тарих, Гьажибег.
Гьерекатун я зид пара,
Тавуникай авач чара.
СтIал Сулейман — фукъара,
Хушди я къилих, Гьажибег.
«Лезги газетдин» 2022-йисан 11-нумрадай.
____________________________________
Са къаридинни къужадин дяве
Са къаридвай авур чIиргъин
Кас галачиз тIуьн хьана кьван.
Адан вичин ният, якъин,
Садазни тутун хьана кьван.
Адаз мадни хизан авай:
А йифиз гьарма санавай.
Гъуьл бейхабар ксанавай,
Ахварай аватун хьана кьван.
Хъел кваз къарагъай и къужа
Адан крар гьатна гужа:
Къарид гъиле гьатна маша,
Яшлу тим гатун хьана кьван.
Яшлу итим акьул кими,
Якни гъуьргъуь, хьана жими,
Къарид ният вичив ими
Якъин агатун хьана кьван.
«Заз куьз тунач, лугьуз, хапIа?»
Шехьиз кесиб кьуьзуь буба,
Гъуд вегьейла кьамуз папа,
Къецихъди катун хьана кьван.
ЧIарар расу, сарар кьери,
Жеда тек-тек гьахьтин къари.
Гьарай-эвер ийиз вири
Магьлеяр кIватIун хьана кьван.
Кесиб къужа – куьгьне фяле
Гьатна залум къарид гъиле.
Эхир абур турди кьиле
Гьунар илимдин хьана хьи.
Сулейман, акъуд ви дафтар,
Гьана кхьихь на гьа кафтIар.
Заз кичIе я, а папан тIвар
Лугьуз, лап четин хьана хьи.
«Лезги газетдин» 2023-йисан 45-нумрадай.
_______________________
СтIал Сулеймана туьрк чIалал теснифай шиирар
Малум тирвал, СтIал Сулеймана туьрк (азербайжан) чIалални шиирар теснифна. Ихьтин сад лагьай шиир «Дербент шегьер» я. Ам шаирди 1886-йисуз арадал гъана. Шиир 1962-йисуз Дагъустандин халкьдин шаир Шагь-Эмир Мурадова лезги чIалаз элкъуьрна, «Коммунист» газетда (гилан «Лезги газетда») акъуднай.
Литературовед Мавлуд Ярагьмедова СтIал Сулеймана туьрк чIалал теснифай шииррин кьадар къадалай виниз тирди къейднава. Алимди гьа шииррикай са кьадарбур 1987-йисуз вичи Бакуда азербайжан чIалал акъудай «Дагъустандин савкьатар» ктабда чапнава. Агъадихъ чна абурукай са шумуд шиир, лезги чIалаз элкъуьрна, гузва.
Азиз Мирзебегов,
филологиядин илимрин кандидат
________________________________________________________________
Жедач
Хаин касдив ширин суьгьбет,
Зарафатар ийиз жедач.
Хатакар я а кас, гьелбет,
Адан сирер чириз жедач.
Гьар намерддив агудна рикI,
Жуван дердер ахъайин гьикI?!
Адахъ галаз цуналди ник,
Битмишарна, ам гуьз жедач.
Наши тахьуй гьич са устIар,
Михьиз кьиле тухурай кар.
Мерд итимар, игит папар
Сад я, чара ийиз жедач.
Вегь вуна и дуьньядиз вил,
Фагьум ая цаварни чил.
Дерзи эгер туштIа камил,
Хъсан партал гьич куьз жедач.
Са бендени тахьуй ажуз,
Бязибур я лап гьаясуз.
Гвачиз тфенг, туп, – яракьсуз,
Дяве ийиз, кикIиз жедач.
Йис жедач жив, марфар квачиз,
Зулни, кьуьдни, гатфар квачиз.
Са тIапIарни ачар квачиз,
Гьич ахъайиз, кIевиз жедач.
Алуда дерт на рикIелай,
Пар алатрай ви къуьнелай,
Гими гвачиз ваз гьуьлелай,
КIан хьуналди, гьич физ жедач.
Эй бейниван, лайих кар туш,
Хъун тавунмаз, жемир сархуш.
Лувар квачиз хьайитIа къуш,
Цавун чинал къвазиз жедач.
Шумуд къанун, шумуд фарман,
Хьанва гила эхирзаман,
Шак гъимир на, эй Сулейман,
И дуьнья гьич чириз жедач.
И фекьи
Авуд куьне ам ахварай,
Тахьуй бейхабар и фекьи.
Гьич ацIудач адан руфун,
Я хупI темягькар и фекьи.
Магърибда са кас кьейитIа,
А касдин игьсан гайитIа,
Гьаниз фида, ван хьайитIа,
АтайтIа хабар, и фекьи.
Акуна заз шумуд ясда,
Суфрадив эгечIна аста,
Ашдин тварни тадач тIасда,
ТIуьнал сеняткар я фекьи.
Халкьдиз гудач ада файда,
Закат кIватIун – адан къайда,
Ракъурдач югъ бадгьавайда:
КIватI тийиз паяр, и фекьи.
Экъуьгъуни ийидач кар,
Авач намус, я эдеб, ар,
Жеда рахаз чIуру гафар,
Ийиз тапарар и фекьи.
Гагь арабдал кIелда ктаб,
Гагь туьрк чIалал гуда жаваб,
Некягь ийиз, къачуз «суваб»,
КIватIиз девлет-вар и фекьи.
Гьич санани икьван усал
Авайди туш ихьтин са мал,
Хан тийидай папаз аял
Хиве кьур устIар я фекьи.
Йифиз-юкъуз ийида таб,
Гъиле кьуна пак тир ктаб,
Идаз-адаз кхьиз запаб, –
Я гьахьтин мурдар и фекьи.
Хъсанди гьич тахьуй зайиф.
Ихьтин инсан «рекьиз» гьайиф.
Эй Сулейман, ая тариф,
Куй кьуна цIаяр и фекьи.
Хьана
Вуж я и къал акъудайди,
Гьар садав са тфенг гана?
Къарагънава Табасаран,
Им вижесуз са женг хьана,
Аку и лезгийрин адет:
Кавха сад я, цIуд – комитет.
А душмандиз куьмек, гьелбет,
Ингилисни френг хьана.
Гагь тупарай цIаяр чкIиз,
ЦIаяр Жалгъан дагъдив кьван физ.
Дуьнья дар я бязибуруз,
Садбурузни ам генг хьана.
Сад муькуьдаз хьана векил,
Фитне — гзаф, авач а кьил,
Гьар газетдиз це и шикил,
Килиг шумуд ам ранг хьана.
Авач гьич са бени-инсан
ЧIугвадай са бегьем план,
Буш гафарни ван жедай кьван,
Япарни чи лап денг хьана.
Деникин я ягьсуз, алчах,
Аллагьверди хьана уях,
Абдуллагьа ийиз къурвагь,
Аку гьихьтин пеленг хьана.
Пулеметдин ван я хци,
Иербур къе хьанва гвечIи1.
Тади квай и Али-Гьажи
Вучиз икьван бес ленг хьана?
Эй Сулейман, це на фикир,
Чи кар кьиле фида эхир.
Халкьдиз жеда чIехи хийир,
Гьар са кIвалах гуьрчег хьана.
_______________
1 ГвечIи – эйбежер.
И Къафкъаз
Гуьгьуьл начагъ, вич я вердиш
ЧIугваз гьар азар, и Къафкъаз.
Гагь жеда ам саки са лам,
Ялиз гьар са пар, и Къафкъаз.
Сагьибсуз тир кьуру бустан –
Гьадаз ухшар я Дагъустан.
Гагь жеда ам са гуьлуьстан,
Гагь жеда базар и Къафкъаз.
Гагь бахтлу яз адан йикъар,
Шад яз хъуьрез жеда халкьар,
Гагь жеда чIур адан гьалар,
Жеда бедназар и Къафкъаз.
Гагь адан гьал хьана бейгьуш,
Хъун тавунмаз, жеда сархуш,
Гагь жеда ам хьана аруш
Хифетар, гъамар и Къафкъаз.
Безетмиш жез, гваз дамахар,
Хурал алаз пак булахар,
Гагь авадриз вилин накъвар,
Жеда лап бизар и Къафкъаз.
Гагь алукIиз чекме, шалам,
Гагь куьк, гагь яхун жеда ам,
Гагь Деникин, гагь Бичерух
Жез вичин дустар и Къафкъаз.
Эй Сулейман, аку крар:
Са пад дере, са пад дагълар,
Гагь вилерал жеда накъвар,
ЧIугваз агьузар и Къафкъаз.
Къафкъаз
Гьар атайди жуваз арха,
Кьазва вуна дустар, Къафкъаз.
Бязибур къвез, кIур гуз, фида,
Авадриз ви накъвар, Къафкъаз.
Эй беймирвет, ша инсафа,
Авачни вахъ мегер вафа?
Къвез са шумуд-шумуд тайфа,
Туна ина сурар, Къафкъаз.
Эй инсафсуз, хьухь ваз зи ван,
Сарраф жедач гьар са инсан,
Бязибуруз вакай Ватан
Хьанва, шад яз гьалар, Къафкъаз.
Гагь элкъвена жезва агъа,
Гагь ийизва на къал-къувгъа,
Гагь физва вун йигин, юргъа,
Гагь яваш жез камар, Къафкъаз.
Гагь элкъвена жез вун сефил,
Акьулдикай жеда гъафил,
Гагь накъварив ацIуз кьве вил,
Чир жедач ви крар, Къафкъаз.
Садбур хъел жез, садбур – дустар,
Садбуру гьич кьадач хабар,
Гагь ахъайна яха – мармар
Къалурда на хурар, Къафкъаз.
Гагь гьатда дердера дерин,
Алцурриз ягъийри чиркин.
Ви кьилел, хъен хьиз циферин,
Жеда пехъер, чIагъар, Къафкъаз.
Гагь Деникин жеда ваз хан,
Гагь ашна жез Бичерухан,
Гагь къвез иниз фекьи, ахун,
Ийида вун мурдар, Къафкъаз.
Гьар атайдав гумир на гъил,
Чин къалурмир, семе хьуй кьил,
Туш ламарин яйлах ви чил,
Хци ая сарар, Къафкъаз.
Сулейманан пис я гьалар,
Кьуд патаваз къалмакъалар,
Гагь «мугьман» жез «эфендияр»,
Гагьни «товарищар», Къафкъаз.
Килиг
Куьредин судьяйриз
КIватI хьанава кьуьзуьд, жаван,
Вун и жемиятдиз килиг!
Тахсиркардин къачу на чан,
Ибрун шикаятдиз килиг!
Гьида нин ийизва дуван,
Ша ибрун ниятдиз килиг!
Сада-садаз гузвач аман,
«Къанажагъ, гьуьрметдиз» килиг!
Хпер тIимил – чубанрин сан
Гзаф я, гъейбетдиз килиг!
Сятдин кIуьд я, кIватI хьанва эл,
Авач амма судьяйрин гел,
Жузур чIавуз къвез чпиз хъел,
Зегьер ала саки мецел.
Гафарин «лезетдиз» килиг!
Жеда чпив чIуру рафтар,
Чир тавуна гьикI ятIа кар,
Кхьиз винел какур хатIар,
Вахкуда вав абру ви чар, –
«Инсафдиз, мирветдиз» килиг!
Фугъарайрин атана ван,
БатIул касдин ийир дуван,
Гьар дердинин дава-дарман, –
Гуьнед началник Рзахан,
Кесибрин хифетдиз килиг!
Яргъи юкъуз чIугваз зиллет,
РакIаралла халкь, аваз дерт,
Кьабулна абрун шикаят,
Фагьум ая, Абдусемед,
Вун угърийрин фенддиз килиг!
Гумир маса кардиз фикир,
Жемир нагьахъ ийир-тийир,
Гьич садазни тавуна чир,
Эфендидиз лагь рикIин сир,
Вун адан меслятдиз килиг!
ТахьайтIа гьич са чара ваз,
Акъвазмир вун пашмандаказ,
Абурулай алава яз,
Шикаята Маллаеваз,
А касдин тIебятдиз килиг!
ХьайитIа са эгьли-вафа1,
Гудач ада чаз гьич жафа.
Белки, ийин инсаф ада,
Арза кхьихь Шайдаеваз,
Вун адан адетдиз килиг!
Гьар суалдиз шумуд-шумуд
Жавабар це, юзурмир гъуд,
АтIумир на ерли умуд,
Диндирмиша Абдулгьамид,
Адан насигьатдиз килиг!
Нян жезва, рикI хьана дар,
Це ви арза, куьтягьа кар.
Я гьисаб авач, я кьадар,
Мягьтел я къе Алискендар,
Куьре вилаятдиз килиг!
Эй Сулейман, на и чIалар
Куьз кхьизва, чIуриз гьалар?!
Къазанмишда на сеперар!
ГьикI акъудин йифер-йикъар?
ХъуьтIуьн мишекъатдиз килиг!
_______________
1 Эгьли-вафа – вафалу инсан.
Атана чун
Вирисоюздин советрин
писателрин I съезддиз
Аста-аста, яваш-яваш
Гзаф яргъаз атана чун.
Чи регьбер тир Ленин юлдаш –
Гьа кас акваз атана чун.
Къайгъу чIугваз гьар инсандин,
Дегишрай гьал чи Ватандин,
Сагърай регьбер чи Сталин, –
Гьам хабар кьаз атана чун.
…Къизил аскер, гьар са нарком,
Сагъ хьурай гьар са изнаком1,
Арушнавай чун кругом,
Гуьгьуьл шад яз атана зун.
Сейр авуна шумуд уьлкве,
Михьи къастар аваз рикIе,
Яшамишрай Максим Горке,
Гьам акваз кIанз, атана чун.
Душманариз гана гуьлле,
Авай гила азадвиле,
Яшамишрай юлдаш фяле,
Квел кьил чIугваз, атана чун.
КIватI хьанаваз къе шаирар,
Сад авун къаст яз фикирар,
Москов шегьердиз шиирар –
Савкьатар гваз атана чун.
Куьгьне йикъар, куьгьне йисар,
Алатнава, хьана ахвар,
Ахъа хьанвай цуьквер-кIунчIар
Хурудал таз, атана чун.
Гъамарикай хьана хилас,
Кьабулна чи совет власть,
АлукIна и яру либас,
РикIик цIай кваз атана чун.
Наркомпросдай зав са чар
Агакьна, шад хьана гьалар,
Сулейманаз хьана хабар,
Кефияр – саз, атана чун.
1934
_______________
1 Изнаком – шаирди и гаф «чирхчир» манада кардик кутунва.
«Лезги газетдин» 2024-йисан 4-нумрадай.
