И мукьвара чав Дагъустандин ктабрин издательстводи акъуднавай Мукаил Агьмедован «Шаирдин рикI» ктаб агакьна. Усугъчайдал юкьван мектеб акьалтIарай М. Агьмедова Азербайжандин университетдин химиядин факультетда кIелна, хайи хуьруьн мектебда кIвалахна. Хизан арандиз куьч хьайи 1980-йисалай ам Бут-Къазмайрин мектебда муаллим я.
М. Агьмедова жегьил чIавалай шиирар, поэмаяр, гьикаятдин эсерар кхьизва. Адан шиирар уртах кьве кIватIалда («Къизилгуьлдин мани», «Къуьлуьн кьилер») гьатна, кьилдин ктабарни акъатна («Камбар булах», «Гьахъунин ван», «Зи уьмуьрдин елкен», «Руьгьдин хирер», «Фикиррин нурар», «Ухулрин руьгьдин хважамжам», «Бинейрин къилав»).
Шаирдин 70-йисан юбилейдиз бахшна, акъуднавай цIийи ктабда гьар жуьре кIалубрин эсерар, гьабурукай яз кьве поэмани гьатнава. Ктаб объемдин рекьяй екеди ятIани, авторди шииратдин жуьреба-жуьре такьатрикай устадвилелди менфят къачуни, художественный гафунин гужлу алатар гъавурда аваз ишлемишуни ам регьятдаказ са гьалатда кIелдай мумкинвал гузва. Месела, «Шаирдин рикI» шиирда рикI, «миже хъвайла, кIубан жедай, рагъ акурла, хъуьредай, циф акурла, шедай» цуькведив гекъигзава. Авторди лугьузва:
Элдин рикIе гъам амай кьван,
Физвай рекье чам амай кьван,
Шаирдин рикI архайин жеч,
ТIал авай рикI гьич секин жеч.
Ктабда гьатнавай шииррин тематика жуьреба-жуьре я, анжах абур темайриз пайнавач, какахьна, са сая рангунин парча хьиз ганва. Им ктабдин кьилин нукьсанрикай сад я. Амма чавай фикирдай ихьтин темайриз пайиз жеда. Сад лагьай чка куьруьз-яцIуз кхьенвай философиядин тах квай шиирри кьазва, абура шаирди къвезвай несилдиз марифатдин, эдебдин, ахлакьдин ерияр михьиз хуьниз эверзава. Вад цIарцIикай теснифнавай, ругуд бендиникай ибарат «Лезги жегьилриз зи меслятар» шиирда лугьузва:
Бубайрин дегь ирс, ивир хуьх,
Хайи чилин наз атир хуьх.
Милли руьгьдин ярж, магьир хуьх,
Алад вилик, цIран тийиз,
Гъейри къулав хъукьун тийиз.
Регьимлувал, руьгьдин игьтияжар югъ-къандавай тIимил жезвай, пулуни агъавалзавай девирда шаирди «Хуьх инсанар» шиирда инсанвал хуьниз эверзава:
Элдин буйругъ тамамдай,
Ирс, ивирар давамдай,
Гьахъсузвилиз галтIамдай
Хуьх инсанар, регьбер хьиз.
Кьвед лагьай чка Ватандиз, хайи чилиз, дидедин чIалаз бахшнавай эсерри кьазва. «Ватан» шиирда шаирди кхьизва:
Хкаж хьанвай кукIушар, син,
Къачузвай камар йигин,
Зи кьеб, зи сур, лакьан дерин,
Кьибле Ватан жагьан я зи,
Руьгьдиз мелгьем, лукьман я зи.
«Зи руьгьдин гьарай» шиирда шаирдин уьмуьрдин кредо хайи чIал хуьн я:
Мегъуьн тарцин бине аваз,
Дегь ивиррин чешме аваз,
Рекьиз тамир дидедин чIал,
Намусдин бурж хиве амаз.
«Ватандихъ галаз суьгьбет» шиирда шаирди агьалияр куьч хьана, дагълара харапIайриз элкъвенвай хуьрерал чан хкунин месэла къарагъарнава.
Хкведа зун чилел чан хкиз,
Дерейрал мад зуьрнед ван хкиз,
Тач ничхиррив агъавал ийиз,
ТуьхкIуьрда кIвал цлал къван хкиз.
И жуьредин эсерра Ватан, чIал кIан хьунин гьиссерив ацIанвай шаирди вичин педагогвилин везифаярни тамамарзава. Пуд лагьай жуьредин эсерра ада къара жемятдин иви хъвазвай ришветчияр, миллетчияр, лутуяр, абурун къайгъуйрив бейтерефвилелди эгечIзавай гьукумдарар негьзава. «Гъилибандин руьгьдин гьарай» шиирда чIехидан мехъерик гьикI атана кIанзаватIа, игитдин сивяй лугьузва:
Дуьз цIуд агъзур агъа кIан хьуй,
Бибияр — къад, чпел чан хьуй.
Гьа и жуьре гваз тахьайтIа,
Тахт ахквадач — квез аян хьуй.
«Са ампадиз» шиирда «руьгьдиз чиркин чакъал, кьве чин алай бед фашал» регьбер русвагьзава:
Вахъ вун хуьдай десте хьанва,
Эменни, кIвал къеле хьанва,
ГатIум жедач, желе хьанва,
Чи кIула пар-шеле хьанва.
Алай девирда лезги литературада русвагьвилин шиирар кхьей Жамидинан рехъ давамарзавайди Мукаил Агьмедов я лагьайтIа, чун ягъалмиш жедач. И кар адан «Фендигар ришветчи», «Къарар садбур, крар масадбур», «Са лутудиз», «Ришветчи гьакимдин руьгьдин гьарай» ва хейлин маса эсеррай субут жезва.
Кьуд лагьай жуьредин шиирар халкьдин кьегьал рухвайриз бахшнавайбур я. М. Агьмедов тIебиатдал ва экология михьиз хуьнал рикI алай шаир я. «ТIебиатдин сегьнедал», «Зулун эхир», «Гатун шикил», «Ина, дагълара» шиирра тIебиатдин жумартвални гуьрчегвал иллаки къешенгдиз ва жанлудаказ къалурнава:
ЧIулав перде кьурла цавал,
Варз экъечIна, цIийи свас хьиз,
Ахпа гъетер гапIал-гапIал
Пайда хьана са-сад къаш хьиз.
СтIал Сулеймана лагьанай: «Эгер шаир чан алай мейит туштIа, адавай дуьньяда кьиле физвай дуьшуьшриз, вакъиайриз гьай талгьана, жаваб тагана, акъвазиз жедач». Мукаилни къене секинсуз рикI авай, дуьньяда кьиле физвай гьалариз гьахълудаказ къимет гузвай, дуьзвилелди килигзавай шаир я. «Украинада кьиле тухузвай серенжемдиз» шиирда шаирди и дяведиз ихьтин къимет гузва:
И синагърай къагьриманрихъ
Фад экъечIдай жуьрэт хьурай.
Ингилисрин гъилибанрихъ
Чи руьгьдин къай лянет хьурай.
Шаирди дуьнья ислягь хьуниз, гьар сада вичин фу гьалалвилелди тIуьниз эверзава. Рубаийрикай сада ада кхьизва:
Чахъ, гафар хьиз, дуьз крарни жез хьанайтIа,
КIевевайдан къаршидиз фад къвез хьанайтIа,
Женнет багъдиз элкъвез жедай дуьнья санлай,
Вирибуру гьалал ризкьи нез хьанайтIа.
Шаирдин шииррин чIал хъсандиз гъавурда акьадайди, михьиди я. Анжах са тIимил гафар нугъатдай, куьгьне шииратдин чIалай къачунва. И гафари алай девирдин лезги эдебиятдин чIал мадни девлетлу ийизва. Са шумуд мисал гъин. «Тен юкьвал ала гужлу вацIун мурадрин» (тен — кIукIни кIукI, арш), «ви кIемевай эхиримжи кесиб кас (кIем — къужах), «алукIналди маса гьалав» (гьалав — партал), «Гар къекъвезвай ичIи чуьлдин туш зран» (зран — къерех), «лугьуникай файда жезвач пIетIихриз» (пIетIих — гурцIул). Шаирди гьакIни сад-вад урус ва азербайжан гафарни ишлемишнава.
Мукаил Агьмедов кьетIен хатI авай шаир я. Ада гафарик чпин хсуси манадилай алава яз артухан тах кутазва. Яни, шиир сифте кIелайла, са мана хкатзаватIа, ахпа дикъетдалди кIел хъувурла, мадни дерин метлеб аквазва.
Вичин мана-метлебдин деринвилиз, философиядин кьатIунриз, художественный кьетIенвилериз килигайла, М. Агьмедован шиират Азиз Алеман яратмишунриз мукьва я. “Шаирдин рикI” ктабда ганвай 394 рубаи гьар сад халкьдин игьтияжриз бахшнавай са поэма хьиз я… За талукь тир тешкилатриз Мукаил Агьмедован кандидатура Дагъустандин халкьдин шаир тIвар гуниз къалурун теклифзава.
Сулейман Пашаев, Россиядин журналистрин союздин член
