Ахмакь кьили бала гъида…
(ИкIни жеда кьван)
Уьмуьр. Ам инсандиз тIебиатди ганвай зурба савкьат я ва йикъарикайни йиферикай, экверикайни мичIерикай, гьар жуьредин крарикай, шадвилерикайни пашманвилерикай, гьакI жуьреба-жуьре дуьшуьшрикайни хаталувилерикай ибарат жезва. Уьмуьр, гьелбетда, мед туш, аламатрин хунча я. Уьмуьр, балкIан хьиз, дуьз рекьяйни гьална кIанда, хата-баладикайни хуьн буржи я. Сагъвили, шадвили, хъуьруьни, гьакI ярар-дустари уьмуьр яргъи ийида.
Амма бедендал ахмакь кьил хьайитIа, ада бала гъида, уьмуьр хаталувилик кутада. Акьул авай кьил хазина я, гьавайда лугьузвайди туш. Акьуллу кьил ахмакьвал себеб яз тIар жеда.
Сад-кьве мисал. Лакрин писатель М.Бутаева вичин “Куркли хъуьрезва” ктабда къейдзавайвал, къунши Омара регъуьхбан Шагьмарданаз, регъв маса гана, вичихъ галаз санал балкIанар чуьнуьхунал машгъул хьун меслятда. Ахмакь рази хьана. Садра, кьведра… Нубатдин сеферда чуьнуьхиз фейила, регъуьхбандин кьилиз балкIанрин иесиди вагьрам чуькьведа. Омара адан кьилел хьанвай хер мичIи чкада тупIаралди ахтармишдайла, Шагьмардана адавай хабар кьада:
— Вуна вучзавайди я?
— МефтIериз зарар хьанватIа ахтармишзава.
— Герек авач.
— Вучиз?
— Ана мефтIер авач.
— ГьикI? Кьиле мефтIер жедайди я эхир.
— Ам кьил туш, буран я. Эгер ана мефтIер авайтIа, зун вахъ галаз инал — ваъ, гъуьр регъвез, регъве жедай…
Гила — жуван кьилел атай са дуьшуьшдикайни. Нубатдай хуьруьнвийрин лапагрив гвай за абур Хъуртарин синелай анихъ чIура динжарзавай. Югъ рагъдандихъ элкъвейла хьиз, за гьайванар там-тар, кул-кус квай тик чинай, хуьруьхъди хъфидайвал, ахкъудзавай. А чIавуз зун са 13-14 йиса авай жаван тир. Чинин агъадай хьиз дерин кIамар авай. Анра лапагар аматIа килигзавай зун жуван ахмакьвиляй — агъада, гьайванар винидихъ хьана. Йоъ, и арада зи япарихъ къум-къум ийидай кичI кутадай ван галукьна.
Залай винидихъ галай хиперин кIвачерикай хкатна, тикдай агъуз, чилел гьалч жез, цавуз къудгаз, са зурба къван авахьзава, — са легьзеда хиял фена рикIяй. МичIини хьанвайвиляй кул-кусрин арадай заз ам аквазвачир. Жувалди къвезвайвиляй зун гагь са патахъ катзава, гагь — муькуь патахъ. Ийир-тийир квахьна, кичI акатна. Гагь кьулухъди, ахпа виликди кам вегьенмазди, бубад хва, са зурба къван, гуьлле хьиз, зи нерин кIвенкIвяйгъуз, гуьцI жез-тежез, алатна фена, кIамун кIан яна.
Зак зурзун акатна, чIарар цаз-цаз хьана, са кьадар вахтунда, алай чкадилай юзаз техжез къах хьана амукьна. Нагагь кам са жизви виликди вахчунайтIа, ахмакь келле кIус-кIус хьана, мефтIер чкIидай… Са кIам-шам амай къванци ягъиз. РикIел хтайла, гилани зурзун акатда. Гена Аллагьди хвена.
Хуьруьз хтана, хьайи агьвалатдикай ахъаяйла, кар чидай терекмайри заз ва маса жаванризни тарс гана: “Садрани тик чкайра гьайванар — вине, жув агъада жедайвал мийир! Нянин кьиляй хипер кIамара акъваздайди туш — гьабуруни хуьруьхъди ял хъийидайди я…”
Мад зун Хъуртарин синин чин галай патахъ я лапагар, я малар гваз хъфеначир.
«Лезги газетдин» 2020-йисан 5-нумрадай
_________________________________________________________________________________
Коронавирус
Сифте яргъарай хьиз галукьай ван
Уханвийрин къачузва чан.
Низ чидай чинрани чкIидайди икьван
Азраилдин чархачи и вирус.
Вун майдандиз акъудай а шейтIан
Тушни бес инсаниятдин душман?
Кесиб агьалийри эхрай гьикьван
И инсафсуз, чIуру, чIулав вирус?
Вири дуьньяда вун къекъвезва,
СакIани тежез, эллер ишезва,
Жегьил-агьил — вири гьелекзава,
Алат тIун чалай лап яргъаз, вирус.
Агъзурралди чи ватанэгьлияр
Вучиз уьлквейриз икI чкIанвайди я?
Анрай хкиз чпик кваз чIуру азарар,
Хабарсуз чазни багъишзавайди я?
Гзафбурукай хьанва кIвалин дустагъ,
ЭкъечI тежез, кар атIанвай саягъ.
Чара авач, эхна кIанда, дустар,
Девирдин имтигьан я и вирус.
Вилиз-гъилиз сакIан акван тийир,
Вичиз мийир-межер ерли течир,
А вакцинади, гьеле авачир,
Къе-пака ви хам алажрай, вирус.
“Мягькем акъваз, дустар, хъсан краралди!” —
Кхьин и гафар яру гьарфаралди.
ЧIехи Гъалибвилин суваралди
Вун дуьньядилай квахьрай ман, вирус!
«Лезги газетдин» 2020-йисан 18-нумрадай.
_______________________________________________________________________________________________
Са тIимил хъвер
* * *
Папа итимдиз туьгьметзава:
— Гьяддин югъ экуьнилай няналди вуна пивбарда гьикI акъудзавайди ятIа, зун сакIани гъавурда акьазвач, кьиле ацакьзавач.
— “Гъавурда акьазвач”, “кьиле ацакьзавач”… Жув гъавурда авачир крарикай, затIарикай вун вучиз рахазва бес?..
* * *
Кьве итим чеб чпихъ галаз рахазва. Садан кьве гъиликни пиводин путулкайрив ацIанвай сеткаяр ква.
— Вася, вун пиво гъиз физвайди яни?
— Ваъ, папа зун кIваляй чукурна.
— Путулкаяр вучтинбур я бес?
— Папа заз лагьана: “Квахь и кIваляй, вахчу жуван ала-булани (барахло)!”.
* * *
Режиссерди — драматургдиз:
— За ви пьеса кIелна, амма завай ам сегьнеламишиз жедач. Ваз вуч аватIа чидани? Зун театрда пис гафариз кIевелай акси кас я.
— Яъ, пьесадин текстина пис, эдебдсуз гафар авач кьван?
Текстина авач. Амма залда жеда…
* * *
— Чун, балкIанар, инсандин дустарин арада акьалтIай намуслу, михьи, рикI чIехи раса я. Чна инсанрин зегьмет кьезилзава, уьмуьр гуьрчегарзава, женгина чун эвездай маса гьайван авач, чун гьамиша герек я!
— Эхь, гьакI яз я,- жаваб гузва ламра, — амма чпин кьадар къвердавай гзаф жезвай машинри, якIукай колбасаяр авуни куьн арадай акъудзава. Чун, ламар, лагьайтIа, гьамиша амукьда…
«Лезги газетдин» 2020-йисан 24-нумрадай
_________________________________________________
Лирлийрин устад
(Сулейманан саягъда)
Ацукьна са тарцин хилел,
Кьуд патаз килигда эвел,
Кекяда нагъмайрик гуьзел,
Эл шадариз, эркин билбил.
Галукьайла ви ширин сес,
Акьван иер, акьван серес,
Хкаж жечни бес чи гьевес,
Вун акун мурад я, билбил.
Рангарин сагъ сачах я вун,
Чи багъларин дамах я вун,
Гьейран хьана амукьда чун —
Лирлийрин устад я билбил.
Гуьзел вилер — нурлу гъетер —
Ви суйдиз кьий акьван иер.
Яб гурдавай жеда серсер,
ТIебиатдал ашукь билбил.
Пакам кьиляй, ахварамаз,
КIвализ къведа нагъма — аваз,
ХупI ширин сес ганвачни ваз!
Багъларин шагь, гуьзел билбил.
Кемендинни чуьнгуьрд симер
Ви кIуфава гуьзел, иер.
Зил кьадайбурузни эвер,
Къурмиша шад межлис, билбил.
Ша дустар жен чун лап рикIин,
Кьилелай ви кап алтадин,
Мукьувай хьиз ваз килигин,
Темен гун ваз ифей, билбил.
Вун зи рикIе ава даим,
Кьурвал физвай дуьнья я им.
Мани я ви хупI милайим —
ГьикI бахшдач ваз дастан, билбил!
Машмаш къелем, алучад тар
Къвазнава ваз цуькиз пайгар.
Галукь тавуй вахъ къайи гар,
Мугьман хьухь заз, марал, — билбил.
Яргъариз фин герек авач,
Зи багъ хьтин безек авач,
Масана ваз ам жагъидач —
Элкъуьгъа чи тарал, билбил.
“Жагъура ваз са кIеви рук —
Гьалт тавурай вал чинерук!” (С.С.)
Душманар, акатна харук,
Терг хьуй вири санал, билбил!
Вагьшияр чеб хьана эзмиш,
Ви сес хьурай цавун ериш!
Вун хуьз чун гьич жедач тешвиш,
Ашукьрин Шагь-Султан — билбил.
«Лезги газетдин» 2020-йисан 34-нумрадай.
________________________________________________________________________
Инжидин пеш гъалатI хьанач…
Сифте муьгьуьббат. Ам хьтинди
Женнетдайни ваз жагъидач.
Акъуд тежез, рикIе хуьрди —
Ихьтин гьиссер гьич рекъидач.
Кетин дагъдин гуьнейрив гвай
Дагълух хуьруьн аялар тир.
ТIебиатдин къужахдавай
Вафалу, шад веледар тир.
Гагь цуьквери, гагь некьийри
Чи гуьгьуьлар вервецIардай.
Туп — лаш къугъваз, кIерпилрини
Зирингвилер артухардай.
Чи патарив сад-кьве рушни
Гвачиз, ваъ, гьич жедачир,
Зиреквилиз, викIегьвилиз
Абуруз тешпигь авачир.
Гадайри чи ара-ара,
Спичкадин кьве кьал тик къяна,
Абуру чеб, цIай кягъайла,
ГьикI тухудатIа, гуьзетдай.
А кьалари “гарданар кьур”
Макъамда вун фидай цавув,
Зериф гьиссдин пиялад нур
Руьгьдиз жедай суьгьуьрд кужум.
Кьуд пеш алай кьит инжийрихъ
Гагь къекъведай чуьллера чун,
ТIвар кьуна а кIани рушан,
Ялвардай гьа гьам насиб хьун.
Къушарик квай назнази къуш
Вуч сир я икI рикIи чIугун?
ГъвечIи чIавуз кIан хьайи руш,
Еке хьайла, гъида за вун.
Шумуд йисар, къвез, акъатна,
Гуя и “крар” гьакI алатна. Кьисмет!
Инжи-Пери — тIавус тават
Вич зи утагъдиз аватна…
Женжелвилер жаван чIаван
Гьакъикъатдиз элкъведа кьван!..
Инжидин пеш гъалатI хьанач —
ТIебиат чи патал хьана.
«Лезги газетдин» 2021-йисан 33-нумрадай.
