Чан чи дидеяр!
(Поэмадай чIукар)
Шаирдин и эсер Ватандин ЧIехи дяведин йисара кашар, гужар, ялгъузвилер эхна, хизанар, хуьр хвейи къурушви дидейрин руьгьдиз бахшнава. Адай бязи чIукар чна инлай виликни ганай.
Вичин аялвал а залан йисарал ацалтай авторди, къенин чIехи муаллимди гьар садан рикIиз таъсирдай шикилрал, къаматрал, кьисметрал чан гъанва.
Эсер кьилдин ктаб яз акъудай вахтни, белки, чаз акван.
Зулуматдин йиф
ЭгечIна диде вичин суьгьбетдив:
— Са мисал ава: жеда, гьелбетда,
КьецIидан хъенни вич хьтин какур.
Зун тажуб жезва, гьа алчах акур.
Зи гъуьлуьхъ галаз стха-стха тир,
Акьахдай вилиз, хьана мухатIил.
Мукьвал-мукьвал ам къведай чи кIвализ,
Вичи лугьурвал, “дердияр гьялиз…”
КIеледа маса гана гуьлуьт, гъал,
АхцIурна, кIах-мух талгьана, чувал,
Жуваз рахадай чIални тийижиз,
Пар гваз машинра акьах-эхвичIиз,
Хтана са гьал Усугъчайдал кьван,
Гуьзлемиш ийиз, югъ хьана рагъдан.
Хьанач са улакь хквер Къурушдал.
Амукьна гъилер тIушуниз. Вучда?
Фидайла, рикIи авунач кьабул
Колхоздай къачун пар чIугвар ябу.
Девир чIуру я, рекье ви бирдан,
КукIуз вегьена, къакъудда балкIан
Расалмиш хьайи мердимазарди.
Ахгалтда кIвачихъ, вунни бизарда,
Инсаф вуч ятIа течир гьакимри…
ИкI, жафа ятIан, яб-кьил я секин.
Тик винелди рехъ — дуьз къанни вад верс.
КIула пар аваз, гьикI хъфида бес?..
Рагъни ахкIана, югъ гьатна мичIе.
Чара амукьнач. ТиртIани кичIе,
Жуваз игьтият лашни акуна,
Хквезвай, рекьин эрчIи пад кьуна…
Низ чида, бирдан хьана татабар,
Чапла патахъди жеда алабар,
Рагалай фена, аватда вацIуз.
Куьн зи чIалахъ хьухь, саки пуд юкъуз
Ризкьидин кIусни хьанвачир сиве.
Мус хьайитIани, гьатайла кIеве,
Акъат тийиз гьич рикIяй балаяр,
Агъзур жуьредин къведа хиялар.
Эниш-юхуш рехъ — аршдиз тик винел.
Кашуди атIуз, кватзава къуьнер.
Сура хьиз мичIи. Лал кьенва кьуд пад.
Тек ЧIехи вацIун сес ава япа.
Гагь-гагь винихъай хкатзавай къван
Физва, жагъуриз вичиз динж макан.
Вуч дерт аватIа, къванер, яраб квехъ?
Ни мажбурзава атIуз йифен рехъ?
Тамыр кьей кIамув агакьайла зун,
Квахьна гьакI такьат, кIвачерик зурзун
Акатна, къайи вегьена са гьекь,
Кьили чарх гана, ахкунач заз рехъ…
Рекьин къерехдал алай къая — тIаб,
Гьадахъ са герен агалтна. Ратар
Незвай ратари. Уьзмиш хьанвай рикI,
Яд къвезвай сивихъ. “Рекьида жал икI?..”
Кьиникьикай заз кичIе туш — ажал
Алайди я чи гьар садан япал.
“Вуж хьуй иеси зи пуд етимдин?
Фронтдиз фирла, жуван итимдиз
Кьин кьунай: абурун кьилелай са чIар
Кими жез тадач, гъидач маса тIвар…
Гила гишила?
За, дуьшкуьн хьана, изва ишелар,
Ризкьи кIулаваз…” Гьатна чанда цIай,
Зи агьузарди къачуна чил-цав:
— Я Худа, эгер ятIа зун аси,
Лагь, вуч я бес зи балайрин тахсир?!
ТIалабзава за: са мидад Вакай.
Чан пайгъамбарар, пIирер ва гьакIа
Аллагьдин незуьр алай кьван санал
Регьим рикIевай хъсан инсанар,
Квекай са куьмек, квез хьурай зи ван! —
Хкажна кьве гъил, авуна ялвар.
Гьатна зи чанда залан залзала,
Ялвариз, шехьиз, фена зун залай…
Рагъул каф алай къайи ятара
Вичиз мекьи я лугьуз, атана,
Зи Тамилади — рагьметлу руша —
Гваз хъфена зи кьилел алай шал.
Зунни, гъил кьуна, кIанзавай тухуз
Вич батмиш хьайи Шагьнабат вацIуз.
Гьарай акъатна, за гъил шутхунна,
Жуван сесинал бирдан кухунна,
ЦIу кайиди хьиз, хтана зун зал.
Мейит хьиз, къана авай зун зурзаз.
РикI дар яз, пад жез, физвай хурудай,
Гуя уьцIенвай винел Яру дагъ.
Гъил вегьена за, килигна: кьилел
Аламай зи шал. Ахъайна вилер.
Алатнавай кьван зулуматдин йиф.
Секин къатканвай вацIал юргъун циф.
Къаншардал Яру дагъ жуьгьен хьтин
Кузвай ракъиник. Цуькверин атир,
Къвез, гьахьзавай зи нефесдихъ галаз
Беденда, гьар са дамарда къугъваз.
Шукур хьуй Вичиз, зи интижамдин
Ван хьана, регьят хьанвай зи чандиз.
Са гъил — тIапIунал, муькуь гъиле лаш
Кьуна, зун кIвачел къарагъна яваш,
Къачуна са кам за кичIез-кичIез,
Къакъатнавай жед закай зи кIвачер.
Алчудар хьана са шумуд сефер,
Якъалдиз, акьаз, алатна метIер;
Лаш экисиз, кIвачел къахрагъиз, тIимил
Ял ягъиз, атIуз хьана за мензил.
Са кIвачи муькуь кIвач галчIур ийиз,
Чиле гъилевай лаш акIур ийиз,
Рекьиз-рекьиз, зун кIвализ хтанай.
Хурх хьанвай алай вири парталар.
Рекье, булахдай хъвана къайи яд,
За жува-жуваз кьуна ман инад.
СтIалжемди зун ярхарна месел,
Гьанлай инихъди чан хьанва энгел.
Юкь хкатзавай, гьатна чанда тIал…
Хтай югъни йиф гьикI акъуднатIа,
Сад заз чида мад, садни — Аллагьдиз.
Я чин винелна, я са къвалахъди —
Са жуьрени зун динж тежез хьана,
Сес акъуд тийиз, гьакI ишез хьана…
Пакагьан юкъуз, кIвалел алай гьал
Акваз, рикIелай алатна зи тIал.
Давам гуз хьанач завай чкадик,
Кьунвай ман, вахар, кьуд пад руквади…
Зепте вах
Зепте вах гьахъ я: бязи итимар
Чал, хендедайрал ва чи етимрал,
Пехил я, вахар. Акатда хъверни:
АкуртIа эгер адаз серкердин
Ва я масадан къулаллаз къажгъан,
Вичини тадиз тамай гъанвай кьван
Вегьена санал ич, кицик, чумал,
Ядни кцана, эцигдай къулал.
Ргайла, жедай са “Зептед хуьрек”.
Чун, руфун чухваз, амукьдай хъуьрез.
Садра къабахдин алажна къабух,
Масадбуруз чеб хьанвайбур хьиз тух
Къалурун патал, кицIиз вегьена.
Ни чIугуна, гишин гьайван хъфена.
Ахпа чкалар, себ гана кицIиз,
Ахгагъиз тунай вичин кьве хцив.
— Халуд руш, чир хьухь, ава дуст-душман,
Садрани серфе вугумир жуван, —
Лугьудай ада. И гафарин сир
Хьанай гьар юкъуз заз халис веси.
Садра гадайри кутуна къал-къил,
Хьанва лугьуз фу зегьер хьиз туькьуьл.
— Куьн къизмиш хьанва, чан зи цыганар! —
Кьей Зепте ваха са гьарай гана!..
КуьтIни акъатнач, кисна аялар.
Ахпа зи япухъ: “Аквар гьаларай,
И сефер артух уна акадар
Тинидик хъипи накьвадин кьадар.
Накьв кутурлахъди тIимил неда фу,
Мадарадаказ тух жеда руфун”,
Галукьнай гафар…
Къаршибег
Къаршибег… Адан тIвар кьурла, сиве
ШтIум жедай мез. Районда хиве
Авай адахъ дуьз ва мягькем далу,
Республикада машгьур ва адлу.
Серкер Къаршибег… Убадал вичин
Итим аламач, хьанва ам къучи.
Хендеда папар кьуна гатадай,
Садни фидачир адан вягьтедай.
РикIеллама зи: Шимин тIулай тIуз,
Хеб жанавурди кукIварна лугьуз,
Кьуна кьве кифни, галчIуриз, гуз лаш,
Аялар, папар ийизвай тамаш,
Гатана кьенай Айнисе баде,
Зи дуст Байраман азарлу диде…
Такур кас чIалахъ жедатIа яраб…
Усугърин кьилихъ ясти тепедал
Акуна адаз алай хиперал
Са кьезил гада. Къуьневай вичин
Къушаяр вини акъудна кIвачиз,
Элкъуьрна гьадал, кьуна лишанда,
Мурмурар ягъиз, са тIуб шейтIандал
Илисна — цавар гуьлледи падна.
Лаш хурудик кваз гада якъалдна…
Шувакь Къаршибег… Бегьем завал тир.
КицIерихъ галаз гишин аялди
Лекуьнай цIвегь хъваз хьайитIа, ада
Язух етимдин дуван аквадай:
Явашдаказ кIвач илисдай кьамал,
Чабаламишиз амукьдай аял.
Кьисас вахчудай, элдин илчи яз,
И Къаршибеган кьилиз яд чимай
Вуж ятIа яраб “гьалал хьайиди”,
Аллагьди вичиз нуьсрет гайиди?..
ЖузунайтIани вуч кас ятIа ам,
Телли эмеди лагьанай заз: — Чан,
Герек авачир крара на тIиш
Экъуьр авуртIа, жеда пис вердиш…
Мина “халу”
РикIеллама зи лап хъсандаказ:
Вах авай халу Александраз,
Агалкьнавай руш, зи Мина хала,
Вичел итимдин парталар алай.
Чна, аялри, гьар ам акурла,
“Халу”, “агъа” ва “буба” лугьудай.
Папар адав гьакI тIвар кьаз рахадай,
Итимри чпин стхадай кьадай.
Стхадин папахъ галаз гъил-гъиле
Аваз къвазнай ам хизандин кьиле.
Алудун патал кIвалин кашни мекь
ТIушундай ада Куьрдемирдин рехъ:
Лацу яцрал — пар, вич жедай тIамал.
— Вун руш туш, бала, игит я тамам! —
Салават гъана такабурдаказ,
Лугьудай Аслан бубади адаз.
Таниш тир адаз гьакIни Баку пад,
Къизлярдиз фенвай, эгъвез окопар.
Са кар авачир гъиляй текъведай.
Итимрихъ галаз, къвазна жергеда,
Чухвад винелай атIунна чIулни,
Векь ягъиз, хеб хуьз, къачудай дулни.
Шалам-дулахни, шалунин шалвар,
Кьилел хъицикьдин бармакни чIулав.
ГъвечIи-чIехидав ам ширин мецел
Рафтариз жедай кIвалени къеце.
Акъудиз вичин киседай тенбек,
АцIуриз пIапIрус, чIугвадай тек-тек.
Сес тир итимдин сесиниз ухшар.
Текийрилайни Миграгъай рушар
Ашукь жедай ам акур береда,
ТIвар чир хьайила, пашман
хъуьредай.
Вич аскIан буйдин, вилерни чIулав.
Пара дирибаш, са цIай тир, ялав.
Амма садрани адан сивел хъвер
Аквадачир ваз: рикIел алай хер.
Ругуд стхадикай, хьанвачир гьафте,
Кьвед гьелек хьанвай: Фережни Сефтер.
Гагь-гагь къвазарна гъиле авай кар,
Ада ажугъдив ийидай тикрар:
— Хуьн тийир касдиз жув хайи ватан
Къадир авай туш дидедин, папан.
Итимар гьинва? Итимар гила
Ватан хуьн патал ава женгина.
Итимни, эгер кьел кватIа чандик,
Сура авачтIа, женгина кIанда!
Итимни, эгер туштIа вич набут,
Душмандин хура жен, хьана гапур!..
Вичин тай рушар кIватIна са вад кас, —
“Душманрилай чи вахчуда кьисас!” —
Лугьуз, феналдай муьжуьд лагьай
мартдин
Суварин юкъуз военкоматдиз.
Военкомиссар, ам капитан тир,
КьелечI якIарин са эгьли итим,
Абурун вилик экъечIна рахаз:
— И чIаван хийир квез, рушар-вахар —
Жанна Д’аркар чи Дагъустандин!
Фронтда гъалиб жеда душмандал,
Эгер далу пад авуртIа мягькем
Гьасилиз яракь, партал, фу, як, чIем.
Фронтдиз фида чун чIехи-гъвечIи, —
Ахпа гьихьтинди жедатIа гьал чи?
За лагьай вири гьинай къведа чаз? —
Рушар килигиз хьана сад-садаз.
Гъавурда гьатна месэладин дуьз,
Абур элкъвена хтанай хуьруьз.
— Душман фронтда ийирвал барбатI,
Мягькемар ийин чна арха пад, —
Лугьуз, тикрариз, еке икьрардив
ЭгечIнай рушар гъиле кьур кардив…
КIевнавай кьуд пад къалин муркIари.
Гьа Къаршибеган кIвалин ракIарихъ
(Январдин сифте югъ тир им, жуьмя)
“Вуч хьанва?” — лугьуз кIватI хьанвай
жемят.
Йифен кьулариз, чидач вуж тиртIа,
Эверна кьван адаз къецихъ са итимди.
Фейивал фена, амачиз гелни,
На лугьуди, ам тухвана селди…
Куш-куш алатна, кьве-кьвед,
пуд-пуд жез,
Рахазвай абур — гуя тир чIижер.
Акъатзавачир, гьикI хьанатIа, кьил.
Сада лугьузвай: “Я Минадин гъил”.
Муькуьдаз чизвай кьван хъсандаказ
Им кьисас тир Александран,
Гуя фронтдай хтанвай сенфиз,
Акуна кьван ам бадедиз Эфриз,
Къецихъ экъечIай, гьа чпин гъенел,
Къуьнуьхъни галаз аскердин шинель…
Хвашкалди лугьуз элягъайла ван,
Жаваб тагана, квахь хъувуна кьван…
“Аслан бубадиз хьурай ман гьалал,
Рухваяр, рушни — гьар сад са кьегьал!
Бес Къаршибега, тавуна инсаф,
Минадин лацу яц гана маса.
Иливардани Аллагьди вичи?
АкIад и дуьнья жедай хьи пичIи”.
Къецепатан ва гьакI къенепатан,
Инсаф тавуна, кукIвардай душман.
Аслан бубадин рухвайриз, рушаз —
Александраз, Минадиз ухшар
Вири игитриз чIехи баркалла!
Хуьзвай чи Ватан, даим зар алаз!..
«Лезги газетдин» 2019-йисан 37-38-нумрайрай
_____________________________________________________________________
ЦIийи Къурушдал
Хтана хайи хуьруьз чи хизан.
Гегьенш куьчеяр, кIвалерни хъсан.
Чазни гана са кьве кумадин кIвал
Къанни вад стух галай вичихъ сал.
Амма са касни авач ваз чидай,
Нихъ галаз къугъун-сафа ийида?
Вил экъуьрайтIа хуьруьн кьуд пата,
Авач буьркуьлли майвадин са тар.
Кул-кусри кьунвай баябан чилел,
Михьна, къурушри эцигна кIвалер.
Эцигайбур чи хуьруьн сифте къван
Абулферз буба я Рагьимханан.
Ва Хелеф буба — абурун къунши,
Вич Гьебешрикай — миресрикай чи.
Ажайиб туькIуьр хьанва яшайиш:
Себ къазанмишда ва я хьи алхиш
Бине кутурда хуьруьн, шегьердин.
Гьавиляй хуьруьн агьил регьберди
Сифте къван кутаз тунай а чIавуз
Анатолийдив — прораб, урус.
Къурушрихъ галаз иниз куьч хьана
КIурукIунарни игъирар санал.
КIвалерин къимет — ругуд виш манат.
Авачирвиляй вахкудай такьат,
Бязи хизанар эгъвенвай чилин
Яшамиш жезвай къазмайра чими.
Авачир ана ламувал кIусни,
Серин жедай гьакI къизмар гатузни.
Чилин тIанурда чрадай фуар.
Инсандин буйдиз эгъведай фурар.
Лангат атIудай — накьвадин керпич.
На лагь, стIал яд акъатдайни гьич!
Ахпа гьакимри кьабулна къарар:
ЦIувад стух жен гьар салан кьадар.
АхтIана, артух амукьай чилел
Эхцигна цIийи хизанрин кIвалер.
ЧIурна сифтегьан проект-план,
Хуьр уьленлухдиз элкъуьрна хъсан.
Салариз гузвай, марфадин ятар
Къаткана вири, ахвахьнач патахъ.
Пудкъанни цIудни кьудкъад лугьудай
Йисариз мадни хтуна худда
ЦIийи кьилелай кIвалер эхцигун
Лангатрикайни кьерен къванцикай,
Гзафни-гзаф кьве мертебайрин,
Такур жуьре чи улу-бубайриз.
Къазмайра вердиш мугьманри, рахаз,
Лугьудай: “Квани кIвалерик чархар?”
Яни гелмеяр — халкь я чун патан,
Чпин чиликай жедач чаз ватан.
Хуьруьн кьуд пата уьзуьмдин багълар
Цана, уьруьшар акъудна яргъаз.
Жемятдин хеб-мал жезва гьар юкъуз
Фена хкведай цIуд верс рехъ атIуз.
Уьзуьмчивилин къалуриз гьунар,
ЦIувад агъзурдав агакьна тоннар.
Гьар сада кIвале гъвечIини чIехи
Гьасилиз хьана чIечIени чехир.
Миллионер яз “Къурушрин совхоз”
Дуьньяда машгьур хьана а чIавуз.
ЯхцIурни цIикьвед — яхцIурни цIипуд
Гьа и йисара авуна ахгуд
Алахьна фейи чи хуьруьн жемят,
Гьелбетда, кIвалах тушир им регьят.
Рагьмет хьуй вичиз, Сейфедин халу
Халис регьбер тир халкьдиз вафалу.
Жервал къайгъуда балайрин буба,
Азербайжанда са-са хуьр, уба,
КIвалба-кIвал экъвез хьана, гваз улакь,
КIватI хъувун патал чи къурушрин халкь.
Амма, гьайиф хьи, дагъда амукьай
25 кIвализ тунач талукь пай.
Абуру, желбна авай вири гуж,
Къунши хуьрерай лапагни мал бурж
Къачуна, цIийи колхоз кухтуна,
КIевиз акъвазна чпин къастунал.
“Вучда ихьтинди я кьисмет-кьадар”, —
Лагьана, тергнач бубайрин юрдар.
Зани, аялвал хьаначтIани шад,
Дадмишна анин гьава, къайи яд.
“Ватан” лагьайла, эвелни-эвел
Къвез жеда, валлагь, гьа хуьр зи рикIел.
Дидедин къене, кьефесда амаз,
Чан атай юкъуз, нефесдихъ галаз
Гузва жеди чаз Халикьди вичи
КIан хьунин гьайбат хайи чIални чил.
«Лезги газетдин» 2020-йисан 3-нумрадай
________________________________________________________________
Дагълара йиф
Самур вацIуз яб гузвай хьиз,
Сесни амач дагълара;
ГъвечIи хуьрер секин хьана
Фенва ширин ахварал.
Сергьятдаллай аскердинни
Дегиш хьана смена.
Паркда амай кIанибурни
Чара хьана хъфена;
И мукьвара рех ацукьда
Йифен чIулав киферал.
Амма ингье мичIи бере,
Рехъ вилив хуьз чубандин,
Кьве кицI галаз ама гьеле
Чуьлдин юкьва пашмандиз.
Варз алкIана михьи цавал,
Медаль хьтин гимишдин.
Яргъай кицIер элуькьзава,
Ван къачунва уьруьшри.
Шалам-дулах чуьхуьз векьел
Ацукьнавай чигедай,
Чубан стха гила рекье
Гьат хъийизва бередал.
Авахьзава вацI
Авахьзава вацI, рагъул каф алаз,
Къерехар гатаз, рехъ ийиз михьи,
ЦIийи хуьлерин гьерекат галаз
Гурлу жезва мад, лепеяр — чIехи.
А вацIун гьар са стIалдин рикIе
Са фикир ава, мурадар сад я.
Гьуьл галай патахъ гьатна са рекье
Виридал, гьелбет, алай тIвар яд я.
Катмир закай
ЧIулав вилер, чIулав кифер,
Зун патал куьн гьижран яни?!
Мекьизвай хьиз, кIев мийир чин.
Зун Сибирдин тIурфан яни?
Зи дагъви руш, Дагъустандин
Маргъалрикай хуш къведа ваз.
Катмир закай, катмир закай,
Шалбуз дагъдин муркIадилай
Артух къайи туш жеди зун.
Шамил
Зи дагъларин, зи дагъвийрин
Азадвал заз багьа хьана,
Тур гъилеваз фена уьмуьр.
Амма, вучда, пачагьдин бул
Къизилди зун кьуна есир,
Ватандивай яргъа хьана
За дидедин нек хьиз хъвана
Сад Аллагьди ракъурнавай
Пак Къуръанни, тIурфанни рагъ.
Вуч хъсан тир, зун кьейила,
Дагъустандин маргъалрикай
ХьанайтIа заз кафандин агъ!
Зи бегьер я…
Мублагьвилел шадвал ийиз датIана,
Къуьлуьн никIи лепе гузва шагьвардал.
Амма бирдан атай хару гатана,
АцIай кьилер гъанва бегьем ялвардал.
Ник ярх хьана, рикI тIарна зи гьайифди. —
Эй марф, зи тIвар инсан я! Гьат гъавурда.
Вални зарпанд акьалжда з лайих тир:
КIан хьайила къурда за вун,
КIан тахьайла, чукIурда!
Алим я зун, фяле я зун, лежбер я,
Зун физвай рехъ Адам фейи лепир туш.
И дуьньядин берекат зи бегьер я.
Инсан я зун, пайгъамбар туш, я пIир туш.
Зул
Зулун зайиф ракъиник
Хъен вегьенва тарари,
Ахвадариз аламай
Хъипи пешер гарари.
Циферикай кIвахьзавай
Тек-тек ири стIалар
Къвез къужахда гьахьзава,
Багърияр хьиз, атана.
Куьчедай са жегьил кас,
Пекер хьанваз мазутдай,
Физва чуьлдиз тади кваз —
Къудгур цIай хьиз барутдай.
Ахмакьдин акьуллу гаф
(Сюжет халкьдинди я)
Са хва хьана са касдихъ
Гьич тийижир дуьз суьгьбет,
Гьар гафунин эвездай
Къазанмишдай бул туьгьмет.
Са сеферда бубади
Туьгьметарна кIевелай,
Лагьана: — Хва, фикира
Рахадай гаф эвелай.
Са гаф рахух акьуллу,
Яб гудайдаз къвервал хуш,
ТахьайтIа акI ахмакьдиз
Пара рахун герек туш.
Йикъарикай са юкъуз,
Яргъал мензил атIана,
Са кьуьзуь кас абурун
КIвализ мугьман атана.
Хва, мугьмандиз килигиз,
Акъвазна тIимил-гзаф,
Фикирна хьиз вичизни
Акун патал рахар гаф.
Эхирни ам, фикирна,
Мугьмандив икI рахада:
— Чан буба, ви спелар
СикIрен тум хьиз аквада.
Гекъигунар
Дагъдикай рагъ къарагъзава,
Азадвилин женгчи хьиз,
Хьанвай беден ивидай.
Мад цавай рагъ ахвахьзава,
Руша гаф атIай илчи хьиз,
Яру хьана хъфидай.
Ша зи хуьруьз мугьманвиле
Ша зи хуьруьз мугьманвиле,
Зи хуьр кьунва Шалбуздагъди
Европадин кьилел, дуст.
Аквада ваз чи жегьилри,
Майдандал хьиз, балкIандин
ТIамал ийир кьуьлер, дуст.
И чилерал хъуьреда ваз
Жейрандинни
Дагъви рушан вилер, дуст.
Ша зи хуьруьз мугьманвиле
КичIе тушиз, дагъви хьиз.
ТахьайтIа вав рекьер-хуьлер,
Ви рикIяй кичI экъягъ ийиз,
КIуртар хьтин маргъалрикай
Хана, живер элягъ ийиз,
Аялдив хьиз къугъвада.
Агъуз килиг авуртIа,
Агъада
Пехъи вацIу, каф алай,
Кьилел
рагари,
гьахьнавай
Цавун вили къалхамда,
Гьекь акъудда ви пелез.
Гьисаб мийир жув буьркуьлли
Игъи яз,
И дагъларал аруш хьанвай
Жигъирар
Гьалкъа-гьалкъа
Акъатда ви кIвачерай.
Яргъи жеда ви вилик,
Чуьнгуьрдаллай симер хьиз,
Зи хуьруьн дар,
Зи хуьруьн шад куьчеяр.
Гъил вугайтIа, гьар къванци ви
Гъил кьада.
Вил акьада
Шалбуздагъда. Шагьдагъда
Дагъустандин жукIумар хьиз,
Акахьзавай чи халкьарин крарик.
Къугъваз даим тIурфанривни
гарарив,
Хур агудиз,
цIир акъудиз,
Цавун аршда яраривай пакаман
Рагъ атунин сир къакъудиз.
Гагь ярхарда ви кIвачерик,
Кьунвай багьа къурбандар хьиз,
Къванер, тIапар мурз алай,
Лугьузвай хьиз гьар са къванци:
“Алуд мийир ви кIвачерин нур залай,
Иеси я, инсан, вун зи бахтунин,
КIантIа чIугу жуван хци тур залай”.
Лекьери лув гелязавай,
Векьедай циф эвягъ жезвай
ЧIурарай
Дагъви ваха кIватIна гъайи
Къеверивни хъчарив,
Чар хьиз кьелечI лавашдивни
ТIуб хьиз яцIу къаймахдив
Ваз суфрадал эцигда
Кутар,
Пыйтай булахдин
яд авай.
Тух жедач вун а цивди:
Сарара тIал гьатайтIани,
Дад ава.
Вахт
Вахт
атана фир
са шей туш гьакIан.
Ам элкъуьрзава
инсанди
кардиз.
Лугьун хьи,
къе на
туькIуьрна ракIар, —
Пака къенин югъ
“ракIар” — ни “накь” я.
Эгер къе вун
хьанатIа гар хьиз,
Регъв элкъуьр тавур,
гьекь кьуру тавур,
Пака къенин югъ
на квадар авур
Уьмуьрдикай са
кими къадакь я.
Ам вуч рикI я?
Пуд йис хьана, руш, зун вавай
чара яз,
Тек пуд йисуз ви муьгьуьббат
ргана,
Фена маса гадад винел чкIана.
“КIанда…”,
“кIанда…”
амма анжах
чарара.
Ам вуч рикI я,
чарчелайни давамсуз?!
Герек туш накъвар
Вуч вун килигзава нагъв алаз
вилел?
Зун накъвадихъ къаних яни ви?!
Кьур акъатнавач зи рикIяй гьеле:
Бес я заз
аял яз
кьисмет хьайи нагъв,
Крымда,
Волгадал
экъич жез ава,
Буба за
дидедивай кьадайла суракь.
Цавуз килиг, гъед гъетрелай
экуь я,
КIанибур хьиз гуьруьшмиш
жез атанвай.
Ангье са гъед: — вуч вафалу
севги я -
Гьикьван экуь гъетерилай
алатна ам,
Рекьел алай цифедайни
акъатна ам,
Дамахдал
Фена гьахьна вичин гъетрен
къужахда
Амма вун?..
Айиб я.
Нагагь туькьуьл шехьуналди
Михьи хъийиз жедайтIа
Гунагьарни тахсирар,
ЧIалахъ хьухь вун, и дуьньяда
Уьзуькъара есирар
Чапхунчияр жедай вилин
накъварин.
* * *
Килиг кьуд патаз — мичIи я вири,
Фамусоврини Чичиковри1
кьунва хьи ери.
Кьулухъ элкъуьрна чи тарихдин
чарх,
Хкажна чпин девирдин пайдах.
Авунва чакай гьа “кьенвай
руьгьер”.
Латвади кьунва чи кузвай рикIер.
СаймишзавайтIа халкьарин
сесер,
ЧкIурдайни акI чи сагъ СССР?
Табун, тарашун,чуьнуьх —
къакъудун
Демократиядин яни бес къанун?
ЧIулавди — лацу, лацуди — чIулав
Авурла, гьи югъ жеда
чи къулав?
932-даз, туш им тапарар,
“Демократия” чи янай тупарай…
__________________________________
1. Фамусов, Чичиков — XIX асирдин урусрин классикада акьалтIай коррупционер-чиновникрин къаматар.
2. 93 — 1993-йисуз Москвада парламентдин Лацу кIвал танкарай янай.
«Лезги газетдин» 2021-йисан 46-нумрадай.
_______________________________________________________
Девиррин пайдах
Нажмудин, вун хкаж хьана
Девиррал, са пайдах яз,
Зулуматди агажнавай
Кесиб халкьдиз даях яз.
Хаинри буьгьтен вегьена,
Къурушви хва Нажмудин
“Халкьдин душман” лугьуз кьена
Вун хьтин са шумудни.
Элдин рекье чан эцигай,
Хуьз хьанач вун элдивай,
Адалатдал къван эцигай
Репрессийрин селдикай.
Чи гьакимриз, гафар хцIу,
Къуллугъ багьа я, гьелбет…
Фена жеди йисар яхцIур,
Дустагъда хуьз ви гуьмбет
Аферин хьуй, мад аферин
Чи Гьажиев Бег хциз,
Гуьмбет мичIяй азад авур
Тегъсиб гвай эркек хциз
Арзайрикай файда амач:
Савдадава законар.
Уьлкведани къайда амач,
“Демократар” акуна.
Нажмудин, на це чаз къуват
Тарашчийрив женгина,
БарбатI хьанвай чи майишат
Хутадайвал гуьнгуьна.
«Лезги газетдин» 2022-йисан 1-нумрадай.
__________________________
Амукьда квез куьгьне чанах
Ачух жезвач гьич гьава,
АлтIушнава мад цавар.
Къигъ язава къаргъади,
Ацукьна къазмад къавал.
Вуч къал къачунва, кесиб?
Къагьарлуди я таъсир,
Алцурарна мад сикIре,
Къахкъуднани гвай ниси?
Демократри чунни гьакI
Акадарна гьакь-нагьакь,
Алудна дуьз рекьелай,
Алдатмишна вири халкь.
Сад хьанач гафарни кар,
Тунач завод, фабрика.
Каш алатна, вилиз экв
Ахкунач тIурфанрикай,
Кесибар магьрум хьана
Алчуддай кафандикай.
Америка — кафтарди —
Уюнбаз фендигарди
ИлитIна чал санкцияр
Дуьньядин дявекарди.
Океандлай атана
Европадай тартаяр,
Желбна вичин зунжурдиз
Бандерарни патавай.
Дуьнья туна агъара,
Ийиз кIан я агъавал.
Бязибуру и дарда
КIватIзава миллиардар,
Чпихъ галаз Азраил
Атанвай хьиз икьрардал.
Залум ковид азарди
Долларни кваз бизарна:
Раб–дарманиз, къекъвезва
Рекьиз–рекьиз базарда.
Америка, Джо Байден!
Чидачни квез авайди
Сад Аллагьдин вичин гьахъ?
Гьич са жуьредин яракь
Хьанач, авач, я жедач
Ада вичин терезда
Эцигайди эвездай,
Мукьва – кьили туштIани,
Сад я куьнни Пушкинан
Балугъчидин хъарт къари
Нефс еке, акьул кьери.
Зи гафарин хьухь чIалахъ:
Квез РагъакIидай патахъ,
Гьа къаридиз ахкурвал,
Амукьда куьгьне чанахъ.
«Лезги газетдин» 2024-йисан 1-нумрадай.
_________________________
Вахт
Вахт атана фир са шей туш гьакIан.
Ам элкъуьрзава инсанди кардиз.
Лугьун хьи, къе на туькIуьрна ракIар, —
Пака къенин югъ «ракIарни» «накь» я.
Эгер къе вун хьанатIа гар хьиз,
Регъв элкъуьр тавур, гьекь кьуру тавур,
Пака къенин югъ на квадар авур
Уьмуьрдикай са кими къадакь я.
Ватан
«Ватан! Ватан!» — лугьуз, ватан тахьайбур,
Ватан патал чан гана, кафан тахьайбур!
Вуж патал, вуч патал гъалиб хьана куьн,
Мурадар рикIемаз, хизан тахьайбур?!
Армидавай аскер, къе вуна ви кIвал,
Лагь, никай хуьзватIа, кесиб ва цукIвал?!
Ваучеррикай чаз желе къиг авур,
Кепек-кепек кIватIай пулар руг авур,
Халкьдин вири мални девлет тарашай,
Гьакимар хьанва къе накьан угърашар.
Кар-кеспи амачиз, къекъвераг я эл,
ЭлячIнава лугьуз базардин рекьел.
КIвалахдай вад-цIудаз дуьздаказ мажиб
ГайитIа, ампайриз чпиз хьуй айиб.
Хкажиз тахьурай мажибар, пенсер —
Къиметар акъатда аршдиз вад сефер.
Марифатдикай гьич амач ихтилат.
Пресса гвайбуруз ганва ихтияр:
Акатай бейэдеб къалуриз йиф-югъ,
Алкашар, наркушар ийизва артух.
Чичиковрини къе, фурсни дамах гваз,
Кьазва Корчагинар бегьем ахмакь яз.
Бубайрин руьгьер тийирвал тегьне,
Къвезвай несилриз бес вуж хьурай чешне?
Яраб чун гьинватIа? Ахкъатзамач кьил:
Миллет гьа миллет я, чилни я гьа чил…
Лермонтов, Некрасов, им гьихьтин тIал я?!
Япавайди даим ингилис чIал я?!
Женгерин дуст халкьар рикIяй акъудун,
Инсанар квахьунни, ягъун, къакъудун
Адет хьанва гила. Садни жеч мягьтел,
Шивре ламран вилик ягъайтIа метIер.
«Отлично» куьтягьна музыкад курсар,
Къаргъади билбилдиз гузва къе тарсар.
Думадин депутат жез кIантIа эгер,
Маса къачуз жеда сечкийрал сесер.
Президентарни чи, халкьдикай табиз,
Ава мад нубатдин йисар гьисабиз.
Къанун вич буьркуьлли амач къайдада.
Пул авай къудухри тунва савдада
Чил, завод, фабрика… чи рушар, сусар,
Аялар метягь яз къачуз — гуз маса,
Саймиш тийир чпин вахар, дидеяр
Арадал атанва миллиардерар —
Бинедай ягь, намус, виждан тахьайбур,
Элдивай чпин суд-дуван тахьайбур.
Сад Аллагьди вичи акурай лайих,
Кунфа-кунф хьана, игьсан тахьайбур.
Адалат-гьахъвилиз къурмишна зиндан,
Ганва чаз ихтияр гаф лугьур жуван.
КIамай кьван гьарая. Низ къведа ви ван?
ЧIехи я Россия, зи хайи Ватан.
Коррупционер лам
«Коррупциядиз акси женг тухун хци»
И тIвар алай темадай са ламран хци
Диссертациядикай авуна доклад
Хьунухь патал чи ватан — Дагъустан абад.
Тергна, йиф-югъ ар ягъиз, вич акъатай цур,
Ада вири ябуяр авуна алцур.
Табиз, агъзур жуьредин акваз гьиллеяр,
Мертебайрин хкажна кIвалер-къелеяр.
Ябуйриз гьич дуьздаказ гуз хьанач мажиб,
Ава лугьуз и йисуз кIвалахар важиб…
Къуллугъ кIандай къудухри гузва гъиз пулар,
Белки, пака чпикай жен ихьтин ламар.
Са кардихъай заз къемаз пара кичIе я:
Ламран тIварунихъ галай жеда куьчеяр.
Гам ришана Эслиди…
Гам ришана куьтягьнава Эслиди,
Гила хурун фикир хьанва ам адаз,
Куьз лагьайтIа, яшинда ам дидеди
Вердишарна кстахдаказ, хамдаказ.
Гам ришана куьтягьнава Эслиди,
Гила адаз храдай кас герек я.
Лугьуз ава вичин гъвечIи кьелитIриз:
— Зун кьуьзуь я, гам жегьилрин хуьрек я.
Алакьзамач, экв ахквазмач вилериз.
Свас тирла, за вацра са гам атIудай.
Гила вучда? Къуват амач гъилерихъ,
Квахьна ман зи а вахтарин кьатIунар.
— Я Эсли вах, храдайвал чира чаз,
Низ кIанзава мегер вавай гам хурун?
Лазим къвезвач куьмек патал чара кас,
Чавай жеда чи ацукьун-къарагъун.
— Я кьейбур, лагь, шумудра за квез чирна!
Им — чIулав гъал, им — яру гъал, им — къацу.
Акьул кьиле, гьакIани кьве вил чина,
Гьамни сагъ чан. Имни — чешне, ма, къачу.
Амукьна куьгьне чанах
Ачух жезвач гьич гьава,
АлтIушнава мад цавар.
Къигъ язава къаргъади,
Ацукьна къазмад къавал.
Вуч къал къачунва, кесиб?
Къагьарлуди я таъсир.
Алцурарна мад сикIре,
Къахкъуднани гвай ниси?
Демократри чунни гьакI,
Акадарна гьахъ-нагьахъ,
Алудна дуьз рекьелай,
Алдатмишна вири халкь.
Сад хьанач гафарни кар,
Тунач завод, фабрика;
Каш алатна, вилиз экв
Ахкунач тIурфанрикай,
Кесибди, магьрум хьана,
Кучукдай кафандикай.
Америка кафтарди —
Уюнбаз фендигарди
ИлитIна чал санкцияр
Дуьньядин дявекарди.
Океандлай атана,
Европадай тартаяр
Желбна вичин зунжурдиз,
Бандерарни патавай.
Дуьнья туна агъара,
Ийиз кIан я агъавал.
Бязибуру и дарда
КIватIзава миллиардар,
Чпихъ галаз Азраил
Атанвай хьиз икьрардал;
Залум ковид азарди
Долларни кваз бизарна:
Раб-дарманиз къекъвезва
Рекьиз-рекьиз базарда.
Америка, Джо Байден!
Чидачни квез авайди
Сад Аллагьдин вичин гьахъ?
Гьич са жуьредин яракь
Хьанач, авач, я жедач
Ада вичин терезда
Эцигайди эвездай.
Мукьва-кьили туштIани,
Сад я куьнни Пушкинан
Балугъчидин хъарт къари,
Нефс еке, акьул кьери.
Зи гафарин хьухь чIалахъ:
Квез РагъакIидай патахъ,
Гьа къаридиз ахкурвал,
Амукьда куьгьне чанах.
«Лезги газетдин» 2024-йисан 24-нумрадай
____________________________________
Сулейманаз
Грибоедован ширин тир чIалан
Къуват ава ваз, СтIал Сулейман.
Ачух хьанайтIа илимдин ракIар,
Шаир жедачир гьич ваз барабар.
КIел-кхьин течир, савадсуз касдин
Хцивал авай чIалаз алмасдин,
Гьар са келима мана-метлебдин
Жигьетдай чIехи тарс я эдебдин.
Максим Горькийди кьабулнай хушдиз,
На, тек ацукьна жуваз, кушкушдив,
ТупIар гьисабиз, теснифай бендер,
ТIвар къачур «Къад лагьай асирдин Гомер».
Шумал тир юкьван буйдал ви — валчагъ,
КIвачелни — гьемен шаламни дулах,
Хъицикьдин бармак кьилеллаз, кард хьиз
Хкаж хьана вун, къвазна минбардихъ.
Вун экъечIунал фадлай вил алай.
Сес галукьна хьи шуькIуь, зил галай,
Аламатдин са юзун акатна,
Цлар, къав — вири суьгьуьрда гьатна.
Ви бажарагъди гьейранарна вал
Сталин вични Кремлдин зал,
Аллагьдин патай ганвай надир пай,
Янай яргъалди ваз гурлу капар.
Эверестдин кIукI, алатиз йисар,
ТIурфанрин хура хкатиз кIусар,
Хьунухь мумкин я къвердавай аскIан…
Вун асирралди жезва мад кьакьан.
Ви суварик ква шегьер, хуьр, уба,
АгъастIалви Сулейман буба.
Ви шииратдин хци-верцIивал
Тергиз жедай туш цIувай-вацIувай.
3.05.2024
«Лезги газетдин» 2024-йисан 33-нумрадай
___________________________________
Къакъатна завай
Хъваз жедай, валлагь, цихъ галаз чиркин
Вун стха хьтин дуст тир зи рикIин.
Зи хизандизни хьанва аламат,
Бес вучиз гила вун захъ галамач?
Лезгини урус эдебият, чIал,
Алимдилай ваз чидачир усал.
Районда, гьар са конкурсда,
Тухвайлахъди, чи аялриз пайдай
Ви предметрай кIвенкIве чкаяр —
Республикада им ашкара я.
Мектебдани, чи совхоздин къене
Профсоюзрин къвазнай вун кьиле.
Ви алакьунрихъ авач сан-гьисаб,
Мел-межлисрик чи жедай яз кьасаб.
ТIамайрайни тир вун устад халис,
Закир бубад хва — малим Агъали.
Уьфт ягъиз фидай векьяй ви дергес,
Акур касдизни акъудиз гьевес.
Герек атайла, гваз кIута, мишер
Къалурдай вуна устIардин пеше.
«Янды Керемдал» кьуьлердай вуна,
Кьве гъил, тIампI ягъиз, лекьре хьиз кьуна.
Эхвернани ваз буба-дидеди,
Ахгата лугьуз чпив эбеди?
Къени хьурай ви эхиратдин кIвал,
Регьят алатрай ви сурун суал.
Сад Аллагьдиз за ийизва минет,
Женнетда чка хьурай квез кьисмет.
«Лезги газетдин» 2024-йисан 47-нумрадай
