Жанавурдини кицIин суьгьбет

Са сеферда жанавурди кицIиз арза ­ийида.

— Чун кьведни са жинсинилай арадиз атан­вай гьайванар ятIани, чи яшайиш гьар жуьре я. Зун акурвалди, вирида — нехир­бан­ди­ни, чубандини, данарбандини, кIе­лер­­бан­ди­ни, гьатта регъуьхбандини уьфтер агалдарда­, захъ калтугда. Я стха, заз хъел къвез­вайди а кардикай я хьи, сифтебуру вирида гьараяр, вургьаяр авурай. Абурувай за ма­ларни хипер, данаярни кIелер къа­къудзава, незва, жу­ван кьил хуьзва. Де вуна лагь, за регъуьхбан­дивай вуч тухузва­тIа, къа­къуд­заватIа? Ада вучиз заз гьа­райзава­тIа? Вун стхадай кьуна, за ваз лугьузва. Виридалайни заз гьа ша­гьад­чи регъуьхбандикай хъел ава.

— Жанавур стха, вун вагьши я. Ву­на, хурук акатайла, гьич садазни инсафзавач. Гьалтай сад кьуна тухун тийиз, вуна нехирдик, суьруьдик тIиш кутуна, са шумуд рекьизва, ах­па сад гваз катзава. Вахъ вагьшивал, инсафсузвал гзаф ава. ГьакI хьайила, вун вири­даз такIан я ва абуру ваз къурхуярни гузва.

Зун лагьайтIа, инсанриз, иллаки иесидиз вафалу я. Абуруз зун кIан­да ва, зун акурвалди, гьуьрметдивди эверда, жибиндай, чантадай акъудна, фу, як — недайди гуда. Зун зи яшайишдилай гзаф рази я, за виридаз михьи къуллугъзава.

— Ви тIвар кицI я, зун — жанавур. За зи уьмуьр гьа тухузвайвал вагьшивилелди тухуда, халкьариз зиянарни гуда.

И арада вафалу алабашарни галаз садлагьана гъуьрчехъанар акъатда. Абуру зиянкар жанавур гьалкъада туна…

— Ингье инсанривай къакъатуни, гьарамди тIуьни, вагьшивили квел гъанатIа, — лагьа­на кицIи.

Рамазан Велибегов, ЛГ-дин 2018-йисан 21-нумра

__________________________________________________________________

ЧIехи шаир

Зун аял я, сефилвилиз таб гайи,

Ви шиирри руьгь кутазва зи чандик.

Лезги чIалан тарс рикIеваз гьамиша,

Акатна зун лап дерин тир хиялрик.

 

Вахтар физва, кьве асирдив агакьиз,

Ви бендери, туруни хьиз, атIузма.

Гьа ваз акур адалатсуз вахтарни

Мад элкъвена чи девирдал хквезва.

 

Агъавализ гьахълувили датIана,

Фяле, лежбер лукIар хьанва гьар сана.

Къуватлуда ажуз ксар гатана,

Гьелекзава гьахъ це лагьай вахтара.

 

Ви гьар са цIар жавагьир яз кхьенвай,

Дустарикай, залумрикай, ашкъидкай,

За хуралай гьар са чIавуз кIелзава,

Вун рикIеваз, Эмин буба, нахуш хьай.

 

Ви девирда элдин панагь хьана вун,

Азиятри, бед азарди кана вун.

Шииратдин перем алаз хана вун,

Лезги чIалан бине кутур шаир яз.

 

Мавгьуматдин адалатсуз вахтара

Гьахъсузвили агъавалдай гьар сана.

Итимвилин бармак хьана кьилел ви,

Шииратди ханар, беглер кана ви.

 

Кесиб халкьдин буба хьана, къази яз,

Къелемни чар лап масан тир вахтара,

Язух етим, лап рикIеваз датIана,

Вуна абуруз себебдин чар кхьена.

 

Етимвилин тIварни на вал эцигна,

Дамах гвачир лап намуслу игит яз.

Виш йисара вун рикIера амукьда,

Эмин буба, адалатлу инсан яз.

«Лезги газетдин» 2018-йисан 30-нумрадай

______________________________________________________________________________________________________

Бубадин весияр

Адалатлу, арифдар бубайрихъни дидейрихъ гьа чеб хьтин, бязи вахтара чпелайни камаллу веледар жеда.

Адет тирвал, экуь дуьньядилай гьамишалугъ эхиратдин кIвализ фидайла, чIехибуру гъвечIибуруз насигьатар — весияр тада.

Гьа икI, виринра машгьур, виридаз сейли, гьич са гунагьни квачир муъмин кас Шагьабас, кьуьзуь ва зайиф хьана, эхиримжи нефесдал алай.

Ада, вичин кьилихъ сефил яз ацукьна, лифрен цIакулралди пелев ва пIузаррив къайи яд гуьцIза­вай играми хва Камалдиназ веси ийизва:

— Азиз хва, зун ачух дуьньядай физ­ва, за вавай пуд кар тIалабзава: адалатсуз пачагьдиз къуллугъ ийи­мир;

папаз гьич са вахтундани сир ачухмир;

кесибдивай бурж къачумир.

И гафар лагьана, бубади,  гададин гъил чуькьвена, вилер акьална…

Вахтар физва, гадади бубадин весияр — тIалабунар кьилиз акъудунин, абурун сир вуч ятIа чирунин месэлаяр веревирдзава.

Ам пачагьдин гъилибанрив, къаравулрив, мукьва-кьилийрив рикIивай агатна, таниш хьана. Хуш къилихрин, викIегь, абурлу инсан абуруз виридаз бегенмиш хьана. Эхирни адан тарифар, гьунарар пачагьдал агакьна. Пачагьдини адаз вичин патав эверна, адакай вичин везир авуна.

Ятар, вацIар авахьзава, вахтар физва, Камалдинакай пачагьдиз виридалайни  вафалу, гьар гьи месэладай хьайитIани кьил акъудзавай чIехи векил хьана…

Йикъарикай са юкъуз Камалдина багъда хуьзвай пачагьдин гьерерикай сад чуьнуьхна, вичин сирлу дустунив вугана, чинеба хуьн тIа­лаб­на. Ахпа вич базардиз фена, са гьер къачуна, ам гваз йифиз кIвализ хтана, папаз лугьуда: — “Килиг, им пачагьдин гьер я. Адаз агъзур­ ава, чна ам тукIуна, къавурар авуна, чаз неда. Вуна и кардикай, ви бедендикай як атIайтIани, садазни лугьумир”.

ИкI, паб тагькимарна, ам вичин къуншидал алай кесиб касдин патав фена, тади гьалда са виш манат  пул буржуна вугун тIалабда.

Пакад юкъуз, туп ягъайди хьиз, пачагьдин гьерерикай сад квахьнавайди, адахъ къекъвезвайди, угъри чирна, жазаламишдайди малумарна.

Папаз и кардикай хабар жедалди Камалдина, кIвализ хтана, са гьихьтин ятIани багьна жагъурна, къал акъудда: папаз гьараярда, сеперар гуда…

КIваляй экъечIна, цел фейи папаз пачагьдин гьер чуьнуьхнавайдакай, адан геле къекъвезвайдакай хабар хьана. Гъуьлуькай хъел кумай ада, фена, пачагьдиз, гьер адан везир Камалдина чуьнуьхна, ту­кIу­на, къавурар авуна, хъенчIин къа­пуна туна, хуьзвайдакай, гьерен хъи­цикьни, кьел яна, рухунин кIаник экIянавайдакай лагьана.

Пачагьдин векилар атана, къекъвена. Вафасуз дишегьлиди маса гун субут хьайила, пачагьди Камалдин зинданда тунин ва пакад юкъуз кьилин майдандал ам тарагъаждиз акъу­дунин къарар кьабулна…

Махлукьат кьилин майдандал кIватI хьана, папа маса гайи  везир гьикI рекьидатIа, мягьтелвилелди килигзавай.

ЖаллатIри пачагьдин везирдин гардандиз еб вегьена. И арада Камалдина виш манат буржуна къа­чур­ адан къунши тарагъаждин кIа­низ мукьва хьана, лугьузва: “Вун ги­­­ла­ ре­­кьизва, а зи виш манат ни вахкуда?”

Адалатлу Камалдина инсафсуз пачагьдивай ва халкьдивай эхиримжи гаф лугьудай ихтияр гун тIалабна:

— Гьуьрметлу пачагь, жемят, зун квез виридаз чизвай, квез вафалу хьайи Шагьабасан хва я. Бубади, вич рекьидайла, заз авур весидин гьакъикъат чирун патал за и вири кIвалахар ахтармишна. Пачагь, вун сагърай, цIуд йисуз ваз къуллугъ авур зун вуна са гьер паталди беябурна, тарагъаждиз акъудзава. Ви гьер сагъзама. (Ам дустунив виридан вилик хкиз туна).

Къад йисуз, гьуьрметлу яз, санал яшамиш хьайи зи аялрин диде тир папа зун са жизвидилай маса ганва.

Виш манат буржуна къачур зи кесиб къунши, вагьшивилелди жазаламишна рекьизвай зи гьайиф татана, виш манат вахце лугьуз, тарагъаждин кIаниз атанва…

Бубайрин гафар, насигьатар,  весияр — ингье вири гьахълубур я. Къуй веледри абур пакдаказ кьилиз акъудрай, — лагьана, вичин гафар акьалтIарна.

Пачагь, жемят мягьтел хьана. Камаллу Камалдин азадна…

А чIавалай инихъ ам вафасуз пачагьдив, хаин папав ва ажуз къуншидив мад агат хъувунач хьи, хъувунач…

«Лезги газетдин» 2018-йисан 35-нумрадай

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

«Во-гьа!..»

Вагьши фашизмдал гъалибвал къачуна, чи халкьари уьлкве гуьнгуьна хутазвай, югъди-йифди гьакъисагъвилелди зегьмет чIугвазвай. Хив райондин Цналрин хуьруьн жемятни кардик квай.

1948-йисан гатун вахт тир. Жемятди гад вахтунда агудун патал гьерекатзавай. Лежбер Гуьлмегьамедов Къурбалиди са кардивайни кьил къакъудзавачир.

А вахтара районра, хуьрера гьич са жуьрединни техника  авачир. Вири кIвалахар яцарин, балкIанрин, гамишрин куьмекдалди ийизвай.

Яцаризни, чпиз хас тир: Яру, ЦIару, Минкъер, ЧIулав… лакIабрилай башкъа, викIегьвилиз, ялуниз, къилихриз килигна, цIийибурни ганвай: Райкум, Исполкум, Райзу, Военком, Неченик ва икI  мадни.

Колхоздин конторар хуьруьн агъа кьиле, техилдин складдин винел, кьвед лагьай­ мертебада авай. Вилик, техилар гатаз, михьиз, харманар – ратIар квай.

Колхоздин кIвалахар ахтармишиз райондай атанвай векилриз и харманар  капал алайди хьиз аквазвай.

Лежбер Къурбали, вад-ругуд жерге къуьлуьн цуьлер янавай арабани гваз, конторрин вилик хтана. Вичин векъи сесиналди “Во-гьа, Райкум! Мурдар Исполкум!” — гьарайиз, ада яцар акъвазарна, араба ичIирна. И агьвалат акур  райондай атанвай гьакимар, лаш галукьайбур хьиз, контордиз хъфена. Абуру колхоздин председатель Шагьмурадазни парткомдин  секретарь Шихагьмедаз пака райондиз атун буйругъна, чеб, нисинин фуни туьтIуьна, кьурук кутIуннавай балкIанрал ахкьахна, Хивдиз хъфена…

Пакад  юкъуз райкомдиз фейи колхоздин председателдизни парткомдин секретардиз бюродин къарардалди, колхозда кIвалахар пайгардик квач, лежберрин арада низам- къайда авач, яцариз чIехи къуллугъчийрин тIварар ганва лагьана, туьнбуьгьна, кIвалахдилай алуддай кьван къурху гана.

Гьа йикъалай колхоздин  чIехибур  лежбер Къурбалидиз масакIа килигиз хьана. Амма яцарин лакIабар алудай кас хьаначир…

«Лезги газетдин» 2018-йисан 51-нумрадай

___________________________________________________________________________________________________________________

Вахтундилай вилик…

Алатай асирдин 70-йисара, гьич садахъайни къурхулувал авачиз, вири халкь ислягь зегьметдал машгъул тир.

Зегьметкешрин арада сад хьтин разивал ва барабарвал авай. Карханайра, ма­йишатра — виринра планар ацIурун патал, гьуьжетра гьатна, гьевеслудаказ зегь­мет чIугвазвай. Гьар сана, планар ацIу­­руниз килигна, фяле — лежберриз пиш­кешар, премияр гудай.

Гьа вахтара чи райондин сифтегьан са школада кIелзавай ругуд аялдиз тарс гузвай муаллим, вичин кIвалахдин программаярни гваз, январдин вацран ка­никулрилай гуьгъуьниз районодин ида­радиз атана. “Заз аквазва, — лу­гьуз­ва­ ада, — виринра кIвалахзавай ксари чпин вилик эцигнавай планар вахтунда тамамарзава, абуруз премиярни, пишкешарни гузва. ГьакI хьайила, зани жуван школада авай са классда кIелза­вай вири ру­гуд аялдиз, зегьмет чIугуна, тарсар гана. Йисан къене кIелна кIанза­вай ктабарни программаяр йисан сифте­ паюна куьтягьна. Планар артухни алаз ацIурна.

ТIалабда зи кIвалахдизни къимет гун. Январдилай башламишна, кIелун патал  цIийи программаярни, ктабарни агакьарун…”

И агьвалат акур ОНО-дин регьбер пагь атIана амукьна. Ада тади серенжемар кьабулна . ЦIийи журнал кьуна, программаяр ва ктабар кIелунин планар йисан эхирдалди кьилиз акъудун лазим тирдакай лагьанай…

Гила ихьтин агьвалатриз къимет  гудайбур аматIа?..

«Лезги газетдин» 2019-йисан 6-нумрадай

_______________________________________________________________

Эвелимжи чкадал

Алатай асирдин 70-йисарин эхирра за Хив райОНО-дин методиствиле кIвалахзавай. А чIавуз райондин школайра аялринни муаллимрин кьадар алай вахтундилай саки кьве сеферда гзаф тир.

РайОНО-дин заведующий гила вичел халкьдин муаллимвилин гьуьрметдин тIвар  атанвай Алискеров Алискер Селимханович тир. Гьар ислен йикъан пакамахъ ада рай­ОНО-дин къуллугъчийрихъ галаз совещание — планерка тухудай, гьафтеда авуна кIанзавай кIва­лахар планламишдай.

Саласа юкъуз чун, хъсан тежриба авай сад-кьве муаллимни галаз, аялрин чирвилер ва маса месэлаяр ахтармишиз, муаллимриз куьмекар гуз, пландик квай мектебриз фидай, кIва­лах тухудай, нетижаяр кьадай.

Гьафтедин эхирдай, райОНО-дин заведующий вични  атана, школада виридахъ галаз ачух педсовет эвер гудай. Анал, нетижайриз ки­лигна, педколлективдин кIва­лахдиз къимет гудай, хъсан терефар ва татугай­вилер тамамдаказ къейдна, къарар акъуддай…

Бес гила? Сифтени-сифте мектебра вири тешкилатар тергна. 9-11-классар акьалтIарна, уьмуьрдин рекьел экъечIзавай жаванриз характеристикаяр гун амукьнач…

Нетижада вуч арадал атанатIа чаз ви­ридаз ашкара я. Чи обществодихъ, яшайишдихъ, инсаниятдихъ галаз кьан тийидай эйбе­жер гафарни крар, барбатIвилер дуьзмиш хьана.

Гьич са идарадани, карханайрани тербиядиз, низамдиз, намусдизни инсанвилиз къимет гуз амукьнач. Чпи кIвалах тийиз, масадбурувай кIва­лах тIалабдай идараярни къуллугъчияр гзаф  хьанва. Райцентрайра, шегьерра къуьнерал чинер алай къуллугъчияр пара, абурун къазанжиярни еке я.

Районрин, шегьеррин образованидин управленийра (отделра), школайра тум-кьил акъат тийир кьван къуллугъчияр, диванрин работникар, бухгалтерар арадиз атанва…

Ихьтин татугайвилер акур зун 2017-йисан 29-августдиз Хив райондин муаллимрин гьахъ-гьисабдин конференциядал рахана.

Президиумда ацукьнавай Дагъустандин МО-дин векилди ва РД-дин Халкьдин Собранидин депутат Нариман Асварова, муаллимрин конференциядин тIалабун яз, РД-дин Кьи­ливай  ва образованидин министерстводивай тIалабин: республикадин вири школайра, вири классра  аялриз ахлакьдай къиметар (оценка за поведение), вири предметрай хьиз, табелрани аттестатра эцигин. 9-11-классар куьтягьна, уьмуьрдин рекьел экъечI­за­вай жегьил-жаванриз аттестатрихъ галаз, эвелимжи документ яз, характеристикаярни гун. Абур чарасуз яз ССУЗ-рани вузра тIала­бин…

Са кьадар вахтар алатна. Зи тIварцIихъ Да­гъустандин Кьилин ва Гьукуматдин Адми­ни­ст­рациядай, МО-дай сад хьтин кьве жаваб ­хтана: “Россиядин школайра ахлакьдай къиметар (оцен­ка за поведение) эцигун ва шко­лаяр  акьал­­тI­­арзавай жегьилриз характеристи­каяр гун 1993-йисуз Госдумадин къарардалди къадагъа авунва…”

Бес! ИкIни жедайди я…

«Лезги газетдин» 2019-йисан 13-нумрадай

______________________________________________________

Лутуяр

КПСС-дин Хив райкомдин пуд секретардинни кIвалер райкомдин идарадилай са тIимил яргъа, кьилди-кьилди,  сад-садан патав эцигнавай. Вуж райкомдин секретарь хьайитIа, гьа кIвалерни ам къуллугъдилай алуддалди гьаданбур жедай.

А вахтара районра кьилин къуллугъчияр тир секретарри, жемятдиз чешне къалурун яз, кал, дана, цIуд лапаг, кIва­лин къушар  хуьн лазим тир.

Сад лагьай секретардиз верчер, уьндуьшкаяр гзаф авай. Зулун эхирра абур куьквиляй рапрап гуз акъвазнавай.

Хиврин хуьре угъри, лутуйрин са дес­те авай. Абуру, акатайла, кьериз-цIаруз гьарнай цIай акъудзавай. Секретардин къушарни абурун пландик квай.

Йикъарикай са юкъуз вичин пабни галаз секретарь Махачкъаладиз фена. КIвалер ада кьвед лагьай секретардал тапшурмишна.

Къучи лутуйрин кьилери кIвалахна. Абурукай  кьвед, са багьна авуна, гъвечIи савкьатни гваз, кьвед лагьай секретардин кIвализ мугьманвилиз фена.

Муькуь кьвед, шешелар, хенжелни къа­чуна, сад лагьай секретардин верчер, уьндуьшкаяр авай цуриз гьахьна.

Сад лагьайбуру тIуьн- хъун, хинкIар ийизвай, хизан ягъалмишарна. Кьвед ла­гьайбуруни, кьилер атIуз, уьндуьшкаяр,  верчер  шешелра туна.

Пакад юкъуз твар гуз цуриз фейи кьвед лагьай секретардин папай гьарай акъатна. И ванцел къуншиярни кIватI хьана­.

Абуруз уьндуьшкайринни верчерин чкадал абурун атIанвай кьилерни цIаку­лар акуна.

Вирида сад хьиз чпиз гьарам хьуй лугьуз агьзавай.

Лутуйри къвалалай — амин,  рикIяйни абур чпиз гьалал я  лугьузвай.

 

Са тфенгдай — кьве къуьр

Районодин инспекторрикай сада школадин директор Саруханаз телефондай хабар гана: “Пака чун школадин гьал-агьвал ахтармишиз къведайвал я, вири чкайрал хьурай”.

Директорди тарсарилай гуьгъуьниз вири муаллимар кIватIна, и  хабар гана ва тагькимарна: “Вирида планар, чарар, журналар къайдадиз гъваш, чкайрал хьухь…”

КIвалахдал са артух рикI алачир, крарни чарар къайдадик квачир Рзахан муаллимдиз йифиз бегьем ахвар атанач. Ам пакад йикъан экуьнахъ фад къарагъна, директордин варцел фена.

— Мирес, Дербентда авай зи къавум кьенва. Зун чарасуз гьаниз фена кIанзава, — лагьана, тади кваз хъфена.

Югъ лагьайтIа, пурпу жив къванвай, вагьши гьайванрин гелер къалурдай, гъуьрч ийиз къулайди тир. Вири муаллимар ксанмаз, Рзахан муаллим, вичин ру­жани къачуна, гъуьрчез фена.

Ада и юкъуз къуьрни яна, комиссиядин ахтармишунрикайни кьил хвена — икI са тфенгдай кьве къуьр яна…

«Лезги газетдин» 2019-йисан 18-нумрадай

_________________________________________________________________

Ички — валара

Вахтар ислягьбур, вирида кIва­лахиз, намуслувилелди гьалалдин фу нез яшамиш жезвайбур тир. ЯтIа­ни, къуьлуьн никIе къалгъанар хьиз, тек-туьк чкайра луту-птуярни дуьшуьш жедай.

Райондин хейлин хуьрер аранриз куьч хьанвай. Дагълух чкайра чIуру хутарни къвакъвар незвай дагъвияр аранра элкъуьрна ципицI багъларин юкьва гьатна. Абуру цин еринда чпи хкуднавай  гьамга хьтин чехир хъвазвай.

Майдин варз алукьна. Хуьруьн школада тарсар гузвай биологиядин муаллим Иса ичкибаз хьанвай. Адаз хизанди, кIвалахдин юлдашри хъун къадагъа авунвай.

ЯтIани адаз кьарай къвезвачир. Алахьай йикъар, къацу чIурар, ацукьна хъвайи чкаяр адан вилерикай карагзавай.

Ичкибаза цIийи план туькIуьрна. Еке чуьлда, тамун­ къерехда, къалин валара чехир авай баллонни закускаяр кIевирда. Гила вичин пландалди гьар гьафтеда сад-кьве классда биологиядин тарсарай экскурсияр тухуда, чуьлда, тIебиат­дин гуьлуьшан гьавадал ичкидикай лезет хкуда.

Гьа икI авуна касди. Классда био­логиядин тарс ава. Тарсунин план экскурсия тухун ва аялар тIебиатдихъ галаз танишарун, дарман­рин набататар чирун тир. План директорди ва я завучди тестикьарна, аяларни галаз патав гвай чуьлдиз тамуз физ хьана.

Валарив агакьайла, ада аялриз тапшуругъар гузва, акур крарикай, кIвале кхьена,  сочинение хкун теклифзава.

Аялар алатайвалди, ада валарай ичкини закуска акъудзава, вичин ширин чандин истемишунар кьилиз акъудзава.

Гьа икI, экскурсияр тухуз, гьар сеферда Иса муаллим гьевеслу яз хквез хьана. Муаллимарни аялар, ди­ректорни завуч мягьтел хьана ва и кIвалах ахтармишна­.

Сир жагъуриз абур, нубатдин экскурсия тухудайла, Иса муаллимдин гелеваз фена.

Луту муаллимдин ичкибазвал акур абуру ички далдаламишнавай валарал бензин илична, цIай яна, экскурсийрални эхир эцигна. А валарал Иса муаллимдин тIвар гилани алама.

«Лезги газетдин» 2019-йисан 24-нумрадай

___________________________________________________________________

Девирдин лишанар

Аламатар (кьуд цIараралди)

* * *

Дишегьлидикай пайдах хьанва девирдин,

Гьар сана ава абурун чIагай суьретар.

Фялейрикай лукIар хьанва эмирдин,

Гару тухвай къазанмишай девлетар.

* * *

Яшар хьана, юкь какур яз къекъвезва,

Акьул кьери, рикIел лугьур гаф алач.

Вич жавабдар къуллугъдаллаз датIана,

Идарадиз физ-хкведай рехъ чизмач.

* * *

ЦIегьре, фена, хкадарна парудлай,

Багъдиз гьахьна, аладарда къелемар.

Жаванрини, къуллугъ къачур халудвай,

Идарайра ийизва чун веремар.

* * *

Меденият квахьна михьиз, ар амач,

Хуьре-кIвале гьич ийидай кар амач.

ПицI дуьздаллаз  къекъвезвайдал куьчейра

Аладардай насигьатдин кIар амач.

* * *

— Зун итим я, гъуьл я папан датIана, —

Лугьуз сада кимел тариф ийизва.

Паб лагьайтIа, им вад йис я тахтана,

Вичин жегьил вахтар рикIел хкизва.

* * *

Виликдай вич атеист яз хьайиди,

Сирих яна, фекьи лугьуз, къекъвезва,

Халкь тарашна, дустагъда чан кайида,

Карчи хьана, мад чи халкьар къечезва.

* * *

Накь фейиди къе диплом гваз хквезва,

КIелай чка, я кеспидин тIвар чизвач.

Кьам яцIу яз, фурсунивди къекъвезва,

Вичин патав алимарни саймишдач.

* * *

Гзафбуру, пул гуз, тIварар къачузва,

Намусни кваз гузва чпин базарра.

Арифдарар мягьтел хьана амукьда

Гьахъсуз крар гзаф акур вахтара.

* * *

Чуьнуьхзава пабни аял, итимар,

Маса гузва жаван, гуьрчег шак рушар.

Югъ-къандавай артух жезва етимар,

ЦIидни кьуруд сад хьиз кузва девирда.

* * *

Душманрикай дустар хьанва лап чIехи,

Адалатсуз крар жезва лап векъи.

Фикирдай кьван, чIарар хьанва зи рехи,

Намерд ксар уздан хьанва девирда.

2000-й. Махачкъала

 

МискIиндал кьин кьуна

Алатай вахтара гамишрал гъуьрч тавур цналви бажагьат ама. Юкъуз абур, гамишар акурла, катиз, йифизни абурун геле жедай.

Ихьтин са шумуд гъуьрч цналви Къурбалидини авуна. Хуьруьвай яргъа яшамиш жезвай са агьваллу касдиз мал-къара, гамишар гзаф авай. Абурун арада пуд йисаз акъат­навай, чIар акъудай чкадай чIем акъат­завай са зурба куьк гамиш авай.

Къурбалидин темягь адал фадлай фенвай. Ам ада, чIагъралайни чIулав са мичIи йи­­­физ гъана, тукIуна, са тупIунин яцIувал авай ли, кьел, руьхъ яна, чилин кIвале рухунин кIа­­никай экIяна, якни са хелвет чкада кIе­вирна.

Гамишдин иеси суракьда хьана. Къурбалидал шак фена ва гьа вахтарин къанунралди ада, ирид кас шагьидарни алаз, мискIин­дин цлал гъил эцигна, кьин кьадайвал хьана­.

Цналрин мискIиндин цлав игисна хьиз Кваса лугьудай касдин муьхц гвай. Адан цлайни мис­кIиндин цлай  паталай атай касдин кьил акъатдайвал авачир. Къурбалиди, ирид кас шагьидарни алаз, муьхцин цлал гъил эцигна, “И мискIин заз къалум хьуй, стха, заз ви гамиш­дикай хабар аватIа”, — лагьана, кьин кьуна.

Гамишдин иеси, “Астафируллагь, аста­фи­руллагь, ваз гила ам тIуьртIани гьалал хьуй” лагьана, хъфена.

Гьа икI цналви Къурбалиди муьхцел кьин кьуна, гамишдин як гьалалвилелди тIуьнай, лидикайни шаламар цванай…

«Лезги газетдин» 2019-йисан 42-нумрадай

_______________________________________________________________________________

Сят — будильник

Зи халудин тIвар Магьамедшафи тир. Вирида адаз Шафи лугьудай. Ам залай са­ки 20 йисан чIехи тир. Зани ада Цналрин хуьруьн Ф.Энгельсан тIварунихъ галай колхозда санал кIвалахзавай. Ам колхоздин парторганизациядин секретарь, зунни колхоздин кьил тир.

А вахтара кIвалахзавайбурулай, тIвар алазни алачизни, арзаярни тIимил  кхьидачир…

Зи халудин суса, хабарни такьуна, вичин аял гада суьрнетна.

И кардикай хабар хьайи Шафи халудин “дустуни” Дагъустандин Обкомдиз шикаятна.

Хив райкомдин бюродал и месэла гьялдайвал хьана. Чаз эвер гана. Бюро кIва­тIал жедалди чун райцентрадал алай культмагдиз фена.

Ана кьуд манатни зурай гуз сят — будильник  авай. Ам а девирдин эвелимжи алат тир. Халуди сят къачуна, къурмишна­, кIва­лах­­за­ватIа килигна, винел алай пальтодин жибинда туна.

Бюродал гзаф месэлаяр алай. Залда тIветI юзазвачир. КIвалах лап яцIа гьатайла­, халудин жибинда авай будильникди къа­ти ван авуна. Вири мягьтел хьана ва сад хьиз хъуьрена. Заседание тухузвай сад лагьай секретарь Рустамоваз тIимил хъел атана.

— Алимоваз вичин месэла фад гьялна кIанзава, — лагьанай ада.

Гьа икI партиядин райондин тешкилатдин кьили Алимов Магьамедшафи, выговорни гана, кIвалахдилай алуднай…

 

Гьавайда гьатай алучаяр

 

Зи мирес Мажид аял вахтарилай башламишна агъур, ялдай кIвалахар авур фя­ле тир. Четин дяведин йисара ам бубадикай магьрум хьана, вичелай гъвечIи пуд стхани диде хуьз, дарискъал дарвиле гьатна. Сифте ада колхозда, ахпа Хив райондин Ар­хитIрин ва Рычал шахтайра кIвалах­на. Гуь­гъуьнлай касди, Донецкда, Бакуда, ЦIийи Уьзенда фялевал ийиз, вичин ва гьукуматдин девлетар артухарна.

Дуьз лагьайтIа, ам уьмуьрди са акьван­ чин тагай, регьятвал такур кас тир.

Лянетлу Горбачеван перестройкади, миллионралди мукалдинни кутIадин ие­сийрин хьиз, аданни агъзур манатдикай са манат авунай…

Гьар йисуз, патан чкайра, шегьерра ­кIва­лахдайла, гатун вахтунда ам, отпуск­диз хквез, кимел жедай. Июндин вацран сифте кьилер тир. Колхозди кала мал-къарадиз алафар гьазурзавай. Са сеферда за­ни адаз дергесни гваз калуз атун теклиф­­на. Ваъ лагьанач касди.

Чи калун чилер Кьулан СтIалрин хуьре­лай анихъ галай. Ина стIалвийрин “Калининский” совхоздин директор, виридаз маш­гьур алим ва регьбер Алдеров Сиражудин тир.

Майишатдин вири хилерай а совхоз, районда ва республикада кIвенкIвечи яз, сад лагьай чкадал алай. Хуьрни хъсан ава­дан­ламишна, зегьметчийриз вири жуьредин къулай шартIар яратмишнавай.

А вахтара Махачкъаладай къвезвай чIехи гьакимар сифте Кьулан СтIалдал — “Калининский” совхоздиз атана, Сиражудинал са кьил чIугуна, ахпани райцентрадиз фидай.

СтIалдилай чи калуз физвай рекьин къерехда емишрин лап хъсан сортарин багълар кутунвай. Багъда алучаяр дигмиш хьана чранвай. Хъипи, яру хьана, бегьердив ацIан­вай тарарин хилер алгъана, чилиз мукьва хьанвай.

Калуз физвай чи бригада акур Сиражудина гъил хкажна, машинар акъвазарна, багъдай алучаяр тIуьн ва тухун теклифна.

Колхозчияр багъдиз гьахьна, алучаяр тIуьна ва, яд кIан хьайила, ишлемишун патал жибинрани туна.

Багъдай экъечIна, машиндиз акьахзавай Мажида заз — “Валлагь, чан мирес, и гьукумат хьайидалай инихъ зи уьмуьрда заз ­гьавая гьатайбур гьа и алучаяр я”, — лагьанай.

«Лезги газетдин» 2020-йисан 51-нумрадай.

_____________________________________________________________________________

Пагь, чи хуьр!..

 

Зун кьуьзуь я, дуьнья гзаф акуна,

Лап пара я фейи, хтай чкаяр.

Москва, Мекка, Истамбулни акуна,

Пагь, чи хуьруьхъ ава кьетIен лишанар.

 

Вич лап хъсан хкаж хьанвай синеллаз,

Аквазва анай Шагьни Шалбуз датIана.

Кьуд пад чуьллер, тамар, чIурар — девлетар,

Пагь, чи хуьруьхъ авачни хупI няметар!

 

Гьар са хва чи вафалу я Ватандиз,

Рушарни чи маралар я дагъларин.

Абулейсан Рычал вацIун патав гваз,

Пагь, чи хуьруьз къвезва девлет,  варлу яз.

 

Тамара чи бул я гзаф емишар,

Чуьллерани — хипер, калер, гамишар.

Багълар, дагълар, лап гуьзел тир еришар,

Михьи гьава — ам чи хуьруьн абур я.

 

Гьар экуьнлай ава халкьар, чIижер хьиз,

Цуькверилай ширин шуьрбет къачузвай.

Цналвияр ава вири лекьер хьиз,

Адалатдив уьмуьр кьиле тухузвай.

«Лезги газетдин» 2021-йисан 13-нумрадай

___________________________________________________________________________________________

Дагъустан

 

Дегь вахтарлай къецепатан душманри

Къанихвилелд мулкар, халкьар  тарашдай.

Ви къудратлу рухвайрини рушари

Тергнай абур чи чилерилай, Дагъустан.

 

Ви гьар са дагъ ватан хуьзвай сенгер я,

Аранарни куьтягь тежер бегьер я.

КIвалахзавайбур шад, ислягь эллер я.

Адалатдин бине я вун, Дагъустан.

 

Чилин кIаник — куьтягь тежер девлетар,

Гьар са кIвале — намуслу тир адетар,

Мугьман кIан яз, илифардай хесетар

Бубайрилай амазма вахъ, Дагъустан.

 

ТIебиатди гуьзелвилер ганва ваз,

Кьуд патахъай гегьенш рекьер ачух яз.

Са суфрадихъ вири халкьар гъанва на,

Россияда машгьур я вун, Дагъустан.

 

Пехъи душман бейхабардиз атайла,

Кьве виш агъзур, вири сад хьиз,  къарагъна.

Дарбадагъна фашизмдин бинеяр,

Берлиндални Яру пайдах хкажна.

 

Чилин шардиз вун, гьакъикъат, машгьур я

Эминралди, Сулейманрал, Расулрал.

И дуьньядин вири халкьар кьару я

“Лезгинкадал”,  пагьливанрал, игитрал.

«Лезги газетдин» 2021-йисан 15-нумрадай.

_______________________________________________________________________________________________

Куьгьне вахтара

 

Чи бубайриз чIехи тир

Гьич хьаначир мектебар.

КIелиз-кхьиз тийижиз,

Фенай гьакIа виш йисар.

 

Къула гьич цIай авачиз,

Хъицикьдикай кIурт куьдай.

Экв хьайила къарагъиз,

Хипер, малар хуьз фидай.

 

Вахтар фена лап пара

А дарискъал девирда.

КIвачел, кьилел алачиз,

Аялар жез куьчеда.

 

Фу гьасилун кьилин кар

Тир гьамиша хизандин.

Мал-къарадиз килигун

Кеспи тир гьар аялдин.

 

Вахтар къведай гатфарин,

Йикъа садра тIуьн недай.

Гатун мухал рикI алаз,

Гуьнед никIел вил жедай.

 

Акваз-такваз гишила,

Гатфар варцар алатиз,

Гад алукьдай бегьерлу,

Вири халкьар шад ийиз.

 

Чан акьалтна, тIебиат,

Уьзягъ яз, варлу тир.

Вири гъвечIи-чIехибур

Гад кIватIализ гьазур тир.

 

Гвенар гуьдай мукалдалд,

Юкь какурна алгъана.

Юг гатадай балкIандалд,

Кьулухъ ругун акална.

 

Вири жедай ратIарал,

КIвалах ийиз зирекдиз.

Мел ийидай вирида,

Сада-садаз куьмекиз.

 

КIватIна, техил хутахдай

Харманрилай кIвалериз.

Чи дидейри, бадейри

Михьдай рузи иердиз.

 

Гьар са хуьруьхъ виринра

Регъвер жедай вацIарал,

Къуьл регъведай, гъуьр ийиз,

Хкиз, твадай кIатIара.

 

Фу чрадай акайра,

ЦIамар, купIар кутуна.

Хизан жедай суфрадихъ,

КIвачер кIаник кутуна.

 

Сифте бисми ийидай

Хизандин кьил бубади.

Дидед метIел ацукьна,

Лап гъвечIи тир куьрпеди.

 

Фаз гьуьрметдай вирида,

Ам суфрадин абур тир.

Амай къафунар вири

Кьенятдай, лап дадлу тир.

 

ТIуьнар незвай гьар санал

Киред гичин, яд жедай.

Эльгьам сад хьиз лугьурвал,

Ахпа адай яд хъвадай…

 

Килиг гила девирдиз,

Женнет хьанва гьар сана.

Мадни гурлу, варлу хьуй,

Азиз Ватан — Россия!

 

Майдин варз

 

Вил вегьейла йисан вири варцариз,

ТIавус къуш хьиз, вун гуьрчег я, майдин варз.

Килигайла ви тарихдиз, крариз,

Виридалай вун зурба я, майдин варз.

 

Сифте югъ ви зегьметчийрин сувар я,

Фяле, лежбер — вири кIватIна, сад авур,

Вад лагьай югъ, гьакъикъат, ви гьунар я.

Гьахълу газет багъишна, халкь шад авур.

 

Дуьньяд халкьар агъзур сара магьрум тир,

Сад-садавай къакъат хьана, чара яз.

Ви иридаз чIалахъ тежер кар хьана —

Радиоди агудн (а) абур сифте яз.

 

Фашизмдин гьахъсуз дявед йисара­

Эллиманар кармашна, гьакI агажна.

КIуьд лагьай къуз чаз виридаз ашкара —

Гъалибвилин, уьтквемвилин тIвар  гъана!

 

ЦIемуьжуьдаз рикIел хкиз Сулейман,

КIватIал жезва вири халкьар СтIалдал…

Эзбер ийиз  чIалар ада теснифай,

Кьару я чун шаирд варлу Ватандал.­

 

АватIани гьич тийижир, аялрин

Тешкилатар туькIуьрна лап гьунарлу.

СССР-да — чи Ватанда сифте яз

Пионерар кIватIал хьана камаллу.

 

ЦIекIуьдаз, чаз виридаз алабур,

Бубуяр хьиз, къуьлуьн дигай никIевай,

Школьникар — чи пионерар сад хьана,

Хизандинни чи Ватандин рикI алай.

 

Чаз гьар йисан вири варцар багьа я,

Ава абрухъ чпиз хас тир лишанар.

ГьакI ятIани майдин варз чаз вине я,

Гатфар гьава, лейсан, цуьквед ни галай.

«Лезги газетдин» 2021-йисан 18-нумрадай.

______________________________________________________________

ИкIни жеда кьван!

Меслят патал

Гьасреталидин къуншийрикай сад гзаф бед, езид кас тир. Ам йифиз-юкъуз, ни вуч ийиз­ва­тIа­ ахтармишиз, масадаз зиян гуз, хаинвилелди яшамиш жезвай.

Вичин хизандин кIвалахди­лай гзаф ам къуншидин кIвалах­рал вил алаз жедай. Мердимазар гьар гьиниз фейитIани, пакадин юкъуз анай гьарай акъатдай. Вуч гъилик акатайтIани, чуь­нуьхдай, вичин веледрин гуьгъуьна агьни къаргъиш твадай.

Адан мерд къунши лагьай­тIа, гзаф адалатлу, диндиз, закондиз муьтIуьгъ, жемятдин арада гзаф гьуьрмет авай кас тир.

И кардални Гьасреталидин намерд къунши рази тушир,  адаз гьикI зиян гудатIа лугьуз, рекьер-хуьлер жагъурзавай.

Гатфар, гад акъатна, зулун эхирар тир. Мерд къуншиди вичин хизандин зегьметдалди хъуь­тIуьн гьазурвилер акунвай.

Къушарал рикI алай касди вишехъ агакьна верчер, къазар, уьндуьшкаяр чIехи авуна, фарашдаказ хуьзвай.

И кар эхиз тахьана, къушар физ­вай чка ахтармишна, намерд касди аниз кьифрен дармандал­ди­ агъуламишнавай къуьл ве­гье­на.

Пакадин юкъуз, сад-вад амаз, къушар вири язух къведай гьалда демекра, гьаятра кьена.

Къуншийрин арада еке къалар, кукIунар акъатна. Мукьва-кьи­лияр, магьле вири кIватI хьана­.

Къуншияр секинарун, абурун арада ислягьвал тун патал Гьасреталиди табна ва лагьана: кьифрен дарман (агъу) ада вичин те­хил, гъуьр, маса суьрсетар авай чкайрик кутунвай. Па­па, и кардикай хабар авачиз, кIва­лер, техилар авай чкаяр михь­на, зирзибил патав гвай хъур­тал га­дарна. Къушарини абур тIуьна… Тахсир­лу­ди­­ вич я лагьана. Гьа икI ада къалма­къал, душманвал акъвазарна. И кардал къушар зегьерламишай намерд рази хьана, къенепатай хъверна…

И агьвалат хьайи вахтарилай инихъ гзаф йисар алатнаватIани, Гьасреталидин адалатлувилин  кар жемятдин сивера гилани ама…

«Лезги газетдин» 2021-йисан 29-нумрадай.

___________________________________________________________

Угъридиз — “кар”…

Яшайишда гьар са касдин кьилел жуьреба-жуьре дуьшуьшар, дарвилерни генгвилер къведайдал шак алач. Вири абур девирдин адалатлувилерихъни адалатсузвилерихъ галаз алакъалу я.

Дявеяр алатнавай, уьлкве гуьнгуьна хутазвай йисар тир. Къурдулан кIвале пабни гъвечIи аялар авай. Вични кIвалахал рикI алачир темпел тир. “Колхоздин бригадир акурла, заз азраил акурди хьиз жеда”, — лугьудай ада. ГьакI хьайила, ам дарвилени авай.

Агъа магьледа яшамиш жезвай Гьажидин гьал хъсан тир. Ада пакамалай няналди датIана кIвалахдай. Мал-къарадиз килигиз, колхоздани кIвалахиз, вичин хизанни хуьз, къуншийризни куьмекардай.

Са йифиз Къурдула Гьажидин лапагрикай са гьер чуьнуьхна, кIва­чер кутIунна, къуьнерал вегьена, вичин кIвализ еримишна.

Йиф мичIиди тир. ЯтIани гъе­тери, куьгьне мукал хьиз цIранвай вацра гузвай ишигъди тIимил хьиз яргъал алай лишанар чирзавай. Къурдулан кIвализ мукьва жезвай рекьин хивел, хуьруьн мискIиндин патав, кьейибур эхиратдин кIвализ тухудай магьфе авай кIвални алай.

Аниз  мукьва жердавай Къурду­лан рикIиз кичI яна, ам гьар жуьредин хиялри тухузвай.

Бирдан аквада адаз, мискIиндин цлав, игис хьана, кьве метрдив агакьна буй авай, лацу кафанар алай сад акъвазнава. Яргъалай килигна Къурдул, адал чанни алай, ара-бир юзаз, цлавай гуьцI жезвай.

КичIевиляй Къурдулан бедендиз къайи гьекь акъатна, руьгь дабандиз аватна.

“Гьажи, Аллагь рикIел алай, капI-тIят ийизвай, зегьметдал гъафил, гьалалдин фу незвай кас я. И аламат заз гьакI хьайила къалурзавайди я”, — лагьана, Къурдул кьулухъ элкъвена, гьер Гьажидин гьаятдиз хутахна.  Вич яр­гъай саларай, жугъунрилай элячI­на, кIвализ хъфена, месик экечIна.

Экв жедалди адаз ахвар атанач. Пакадин юкъуз ам, зиян ганвай кац хьиз, кимел, жемят кIватI жезвай мис­кIиндин патав  фена. Анал инсанар гзаф алай.

Къурдул мискIиндин рекьихъди галай цлаз килигайла, анал,  са кьиле­ авай михер акъатна, куьрс хьанвай лацу хунун парча алай. Арабир ам кьезил гару юзурзавай. Адал кхьенвай: “Ни кIвалахдач, гьада ненни ийи­дач!” “Ни кIвалахда, гьада ненни ийи­да!”

Къурдулан кичI янавай беден, рикI авагъна. Гьанлай кьулухъ ада, кIвалахиз, гьалалдин фу нез хьана…

«Лезги газетдин» 2021-йисан 32-нумрадай.

_______________________________________________________________________

Кьве агъзурдакай — зиди?!

Чи хуьруьн Ф.Энгельсан тIварунихъ галай колхоздихъ саки 2000-дахъ агакьна лапагар  авай. Абур гатун вахтунда дагъда хуьзвай.

Июлдин эхирар тир. Колхоздин правлениди хкянавай комиссия, халкьдин ва партконтролерар хабарсуз дагъдиз фена, лапагрикай ацазвай некIедин, хкудзавай нисидин, куьрпе кIелерин, вири лапагрин кьадарар чирна, актар гваз хтун лазим тир.

Гьа вахтарин эвелимжи улакьар тир бал­кIан­риз пурар яна, чун дагъдиз рекье гьатна. Аниз чун хипер бередихъ галамаз, нек ацана, ниси хкудзавай вахтунда агакьна.

Салам-калам… Чубанри чун хъсандиз къаршиламишна. Чнани колхоздин правленидин вири тапшуругъар кьилиз акъудун патал дагъда йиф авун кьетIна.

Винел къавурар алай, тупIу атIай хинкIарни тIуьна, йифиз чун, цавукай яргъан чиликайни мес авуна, япунжийрик ксана.

Чун дагъдин михьи гьавадал ширин ахварик  квайла, йифен кьулариз хьиз кицIерин элуькьунин сес акъатна. Лапагар чуьлдин бинедилай кхунна, гьарнихъ чкIана. Серкерди тфенгар яна, чунни вири теспача хьана.

Уьфтер яна, гьараюнар авуна, чкIанвай ­гьайванар кIватI хъувуна, бинедал хкана. Мад экв жедалди чаз ахварни хтанач, секинвални хъхьанач.

Пакамаз килигайтIа, хиперик жанавур акатнавай. Ада са гьер кьуна, къерехдиз гваз катна, кукIварна, тIуьнвай.

Гьерен амай кьилелди, крчаралди, хамуник квай рангуналди кьилин серкерди ам чубан Зайналанди тирди тайинарнай.

КапI-тIят ийизвай динэгьли чубанди: — Я балаяр кьейи жанавур!  Ваз кьве агъзур лапагдин арадай зи гьер гьикI чир хьанай? — лагьана, агь авунай…

«Лезги газетдин» 2021-йисан 44-нумрадай.

___________________________________________________________________________

Суалар ва жавабар

Гьар юкъуз мектебдай хтайдалай гуьгъуьниз хтул Салмана чIехи буба Камалаз жуьреба-жуьре суалар гун адетдиз элкъвена. Камал бубадини итижлу вичин хтулдин суалриз тамам­ жавабар хгузвай. Абурукай бязибур чна газет кIелза­вайбуруз теклифзава.

Демократия

— Я буба, демократия вуч лагьай гаф я?

— Демократия, чан бубадин, къадим грекрин гаф я: демос — халкь, кратия — гьукумат.

Яни демократия халкьдин гьукумат лагьай чIал я. ЯтIани ам алай вахтунда, девирдин балкIанрал алайбуру кьацIурна, анжах чпин хийир патал ишлемишзава.

— Буба, ам чуьхвена, михьиз жедачни?

— Ваъ, чан бубадин, ам анжах намусди михьун лазим я.

Приватизация

— Буба, къе заз са яргъи “приватизация” гаф ван хьана. Яраб адан мана вуч ятIа?

— Приватизация, бубадин кард, гьукуматдин девлетар хсусиятдиз элкъуьруниз лугьуда. 1990-йисара, лянет хьайи перестрой­кадин девирда, кесиб халкьдиз гьа гафунин мана чир жедалди, гьукуматдин девлетар гъилевайбуру, абур тарашна, чпин патаз акъудна.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 2-нумрадай.

___________________________________________________________________________

Суалар ва жавабар

Суррогат

— Буба, къе зун мектебдай хкведайла, ички маса гузвай туьквендин патав акъвазнавай чIехибур, «суррогат я, суррогат я» лугьуз, чинеба рахазвай. Ам вуч лагьай гаф я?

— Суррогат, чан бубадин, таб, тапанди лагьай гаф я. Генани керчек­диз­ лагьайтIа, кIвале чинеба, этил, метил, спиртар какадарна, къалп эрекь акъудна, ам пулдихъ маса гана, масабур рекьидай чкадал гъу­низ лугьуда.

— Бес ахьтинбур вучиз кьазвач?

— Пулуник-къазанжидик гьахьтинбур кьуна кIанзавайбурун пайни квайвиляй.

“Подвалдин” дипломар

— Буба, накь мектебдай хкведайла, заз кимел ацукьнавайбуруз гуьрчег, ктабдин жилдериз ухшар авай кьелечI книжка къалуриз, дамахарзавай вини магьледа авай МетI акуна. Кимел алайбуру, адав гвайди “подвальный” диплом я лугьуз, хъуьруьнарзавай. Ам вуч ла­гьай гаф я?

— Я чан хва Салман, ахьтин дипломар гвайбур чи йикъара гзаф хьанва. Зегьметни чIугун тавуна, кьилиз, чандиз стIун азият тагана, кIел тавуна, пулдихъ маса къачузвайбурун дипломриз «подвальный» дипломар лугьузва.

— Аламат! Бес абуру кIвалах гьикI ийизва? ЧIехибуру абур кIва­лахдал гьикI кьабулзаватIа яраб?

— Пагь, вуна гьикьван суалар гуда, чан бубадин. Гьа чIехибурув гвайбурни “подвальный” дипломар я. Гьавиляй алай девирда саки виринра къуллугъар гьа ихьтин дипломар гвай “пешекаррин” гъиле гьатнава…

«Лезги газетдин» 2022-йисан 3-нумрадай

___________________________________________________________________________________

Суалар ва жавабар

Къиметрин акъажунар

— Я буба, гьар йисуз кьвед-пуд сеферда вири шейэрин къиметар хкаж жезва. Чна кIелзавай ктабар, ишлемишзавай дафтарар, къелемар, незвай фу, дарманар, куьрелди вири шейэр, багьа хьанва. Им квелай аслу кIвалах я?

— Ам квелай, нелай аслу кIвалах ятIа, за лугьуда ваз, чан бубадин. Шейэр гьасилзавайбурун, арачийрин, маса гузвайбурун, спекулянтрин алакъаярни гьуьжетар гьукуматдихъ галаз ава. Абуру лу­гьузва:

— Куьне агьалийриз гузвай пенсияр, пособияр, зегьметдин гьакъи гьикьван хкажайтIа, чна квелай кьве сеферда артух къиметарни хкажда. Акван вуж гъалиб жедатIа!

— Бес абурун вилик пад кьаз жезвачни, я буба?

— Ваъ, бубадин. Бязибуруз гьабурукайни миллионерар хьана кIанзава.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 5-нумрадай

____________________________________________________________________________

Суалар ва жавабар

Олимпиада

— Буба, вири гъвечIи-чIехи­дан сивера олимпиада гаф ава. Телевизордайни и гаф гзаф тикрарзава. Ам гьикI арадиз атанвайди я?

— Чан хва, Грецияда лап чIехи дагъ ава. Адан тIвар Олимп я. Ам дегь заманайрин грекри лап михьи чка яз гьисабзавай ва ана чпин кьилин гъуц Зевс ава лугьузвай. Инсанар вагьшияр хьиз яшамиш жезвай девирра абурун арада гьамиша гьуьжетар, кукIунар, ката-калтугунар, юкьварар кьунар, дявеяр, гзаф маса жуьрейрин акъажунар арадиз атана. Ихьтин гьуьжетрин сифте къугъунар Грецияда чи эрадал къведалди 776-йисуз (2797 йис идалай вилик) гьа Олимп дагъда кьиле фена.

Гуьгъуьнлай и къугъунар тешкилзавай чIавуз гьатта дявеярни акъвазариз, вири гьа къугъунриз килигиз, абуруз къимет гуз кIватI жезвай.

Дегь вахтарилай инихъ дуьньядин хейлин уьлквейрин халкьарин арада жезвай къугъунриз — спортдинни чирвилерин акъажунриз Олимпиада лугьузва.

— Агь, буба, заз икьван чIавалди вучиз чир хьанач? Гила жувни викIегьбурун жергеда хьун патал за лап хъсандаказ кIелда ва гьар юкъуз спортзалдиз фида. Белки, закайни олимпиададин игит жен…

«Лезги газетдин» 2022-йисан 13-нумрадай

_______________________________________________

Суалар ва жавабар

Гьуьлел чукватIур эциг

 

— Буба, чукватIур вуч затI я? Ам гьуьлел вучиз эцигзавайди я?

— ЧукватIур, чан хва, чи чIехи бубайри, хуьрек, хапIа къаж­гъан­дай­ чанахдиз, кукIвадиз ва я хъенчIин куруниз акъуддайла, иш­лемиш­завай кавчадиз лугьузвай. Адаз гьакIни каклу, кутIурни лу­гьузва.

ЧукватIур гьуьлел са чIавузни эцигайди туш, я эцигни ийидач, амма “гьуьлел чукватIур эциг” лугьудай келимадихъ еке метлеб ава: хазинаяр гьикьван гзаф хьайитIани, абуруз кIур гумир, кьадар чир хьухь. Мадни чи бубайри лугьуда: “Ава лугьуз, девлетар гарув вугумир”. Яни гьуьлел чукватIур эцигун авай мал-девлет къайгъударвилелди, кьенятлудаказ ишлемиша лагьай чIал я.

 

Йифен япар

— Буба, сенфиз заз мягьтел жедай гафар ван хьана. Чи къунши Селем бадеди “килиг гьа, куьн йифиз рекье гьатзава, йифел япар жедайди я, рахун тавуна алад” лугьузвай. Яраб йифел жедай япар гьикьванбур ятIа?

— Гьакъикъатдихъ галаз кьадай гафар туштIани, амма абурук, чан хва, еке метлеб ква. “Йифел япар жедайди я” келимадихъ ихьтин мана ава: йиф мичIи я, инсанриз садаз-сад, пата-къерехда вуч ава­тIа аквазвач. Мумкин я, патав дуст, душман хьун, абуруз рахунрин­ ван атана сир чир жеда… Гьавиляй Селем бадеди гьахьтин меслятни къалурна йифиз рекье гьатзавайбуруз.

 

Тараз якIв ягъ!

— Буба, “Тараз якIв ягъ, тамуз ван хьуй” вуч лагьай гафар я?

— Абурухъ, чан бубадин, дерин метлеб ава. Малум тирвал, тама та­рар гзаф жеда. И келимадихъ ихьтин метлеб ава: тахсир квай кас­диз виридаз аквадайвал, ван жедайвал туьнбуьгь ая, жаза це, амайбуру тарс хкуддайвал.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 16-нумрадай.

________________________________________________________________

Суалар ва жавабар

Бурж

— Я буба, къе куьчедал кьве халу кикIизвай. Сада муькуьдаз хъел кваз лугьузвай: — Ваз регъуьдачни, бурж къачуз, вахкун тийиз,­ хъел жедай угъраш?

Бурж гьикI арадиз атанвай кар, гаф я?

— Чан хва, бурж вугун, къачун, вахкун дегь вахтарилай инихъ авай кар я. Бубайрин девирра пул техилдалди, недай суьрсетдалди, гьайванралди эвеззавай. Бурж сада-садаз куьмек гун, кIевяй акъудун я. Бурж къачур касди ам, икьрар хьайивал, вахканани кIанда. Эхь, гьа куьгьне девиррани авай, гилани ава, чеб кIеве гьатайла, ажуздиз къалуриз, бурж къачуз, кIевяй акъатайла, авур хатур рикIелай алудна, хъуьредай угърашарни. Гьахьтинбур зални гьалтна. Абур, зун акурла, чуьнуьх жезва ва я, хъел хьана, чпиз девран гьалзава…

«Лезги газетдин» 2022-йисан 17-нумрадай.

_______________________________________________________________

Ядигар

— Буба, накь куьчеда заз, им ядигар я лугьуз, сада-садаз сят къалурзавай кьве итим акуна. Ядигар вуч гаф я?

— Ядигар, бубадин, аманат яз багъишнавай ва я тунвай затIуниз лугьуда.

Вуна хъсандиз яб це, гъавурда акьун патал за ваз са суьгьбет ийида.

— Ви чIехи буба зун я, кьвед лагьай чIехи буба — Велибег. Ада ви­чин жегьил чан 23 йисан яшда аваз 1943-йисуз дяведа Ватан патал къурбандна. Дяведиз фидайла, ада, аманат яз, вичин бригадирвилин тумаждин чанта тунай.

Пуд лагьай чIехи буба Шагьпаз агьваллу лежбер тир. Ам хаинри маса гана: фитнедалди 1937-йисуз, гьукуматдиз акси я лагьана, дус­тагъна. Гуьгъуьнлай гьана кьена. Ада, вич кьуна тухудайла, хизандиз аманат яз, вичин гапурни чIул туна. Абур чи кIвалин цлакай гилани куьрсна хуьзва.

Ви пуд лагьай чIехи баде Перихана, вич рекьидайла, ризкьи (къуьл, гъуьр) хуьдай тапус аманат яз хуьх лагьана веси авунай. Амни чна кIвале хуьзма. Яни чантани, гапурни тапус абуру хизандиз чпин патай тунвай ядигарар, аманатар я.

Благодетель

— Я буба “благодетель” вуч лагьай гаф я?

— Ам, чан бубадин, вичин уьмуьр гьамиша дуьз тухуз, жемиятдиз вичелай алакьдай хъсанвилер ийиз, рикI масадбурухъ чирагъ хьиз кузвай мергьяматлу касдиз лугьуда.

— Ваз чиз, чинра ахьтин инсанар авани?

— Эхь, бубадин, ахьтин кьегьал рухваяр чи лезгийрихъ алай девирда гзаф хьанва.

— Де лагь кван, зазни чир хьуй абур.

— Сулейман Керимов, Имам Яралиев, Шайдаевар, Бабаевар, Жегерхановар, Абдулкеримовар, Булаевар ва гзаф масабур. Абуру чпин хсуси такьатар хайи халкь патал харжзава, мискIинар, школаяр­, аялрин бахчаяр, спортзалар, больницаяр эцигзава, рекьер туь­кIуьр­зава. Акьалтзавай несилриз цIийи багълар кутазва. КIевиз начагъзавайбурузни еке куьмекар гузва. Ихьтин мергьяматлу инсанриз меценатарни лугьузва. Чпин девлетар мадни артух хьурай!

«Лезги газетдин» 2022-йисан 18-нумрадай.

_____________________________________________________________________________

Суалар ва жавабар

Закайни Пушкин жедайвал…

— Буба, къе тарсуна чаз муаллимди Пушкинакай ихтилатарна. Адакай зурба шаир хьун адахъ гелкъвей няня Арина Родионовнадилай аслу  хьана лугьузвай. Ам гьахъ яни?

— Бубадин, тербияни чирвилер кьведни терездин кьве хел я. Абур сих алакъада хьана кIанда. Сад тахьайтIа, мукуьдини жедач. Эхь, Пушкинан тербиячи адан муаллимни хьана. Аялдиз ада гзаф хкетар, кьисаяр ахъайиз, манияр лугьуз, шиирарни кIелиз, дуьз тербияни гуз, варцар, йисар акъатна. Зурба зигьин, кьетIен акьул авай аялди адаз хъсандиз яб гуз, вични гьахьтин хкетар, шиирар туькIуьриз эгечIна.

— Чан буба, закайни Пушкин хьтин шаир жедайвал, зазни няня жагъура ман.

— Хва, вазни аквазва, алай девирда телевизордай къалурзавай няняяр, тербиячияр Арина Родионовна хьтинбур  туш. Абур девирдин тIвалар я. Абуру аялрик кичI кутазва, гатазва. Са гафуналди, пата вил аваз, катиз кIанзавай тербиясузар я.

Вун паталди ви дидени буба, тарс гузвай муаллимар виридалайни  хъсан тербиячияр я. Абуру ваз хъсан тербияни гузва, чирвилерни. Вуна анжах гьабуру лагьайвал ая, хъсандаказ кIела.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 21-нумрадай.

___________________________________________

Ватандикай риваят

…Виш йисара дуьньяд винел

Эллиманри ялварзавай.

Ислягьвилин сад тир уьлкве,

Вири крар пайгарзавай.

 

Вич кьилеваз гьулдан хьтин,

Гьулдандин тIвар алай касди

ТуькIуьрнавай Совет уьлкве

Чилин шардал женнет хьтин.

 

Сад тир вири и Ватанда,

Яшайишда, гьам кIвалахда.

Виш миллетдин къагьриманар

Совет власть яратмишай.

 

Фабрик, завод, колхоз, совхоз,

Мяден, шахта, къизилд мяден —

Вири ибур халкьдин девлет

Пайгардик квай гьукуматда.

 

Экв хьайила, яна хьиз гимн,

Мехъерик хьиз кIвалахал физ,

Ашкъиламиш хьанвай вири,

Ватанд девлет артухариз.

 

Чилин винел эвелимжи

Социализм къурмиш хьана.

ЧIалахъ тежер аламатар

Чи уьлкведа вилик фена.

 

Стахановчи тир фялейри,

Йифди-югъди кIвалах ийиз,

Мягькемарна лежбер уьлкве.

Машгьурна ам Чилин шардиз.

 

РикIе ашкъи, къуват авай

Чи жегьил тир комсомолри

Коммунизмад эцигунар,

Хиве кьуна, тухуз кьилиз.

 

Вишералди фабрик, завод,

ЦIийи, чIехи шегьерарни.

Хам чилерни къарагъариз,

Фу гуз хьана вири халкьдиз.

 

Чи алимар кьиле аваз,

Аламатар хьана загьир.

Цава, чиле, кьураматда

Гьунар хьана чIехи халкьдихъ.

 

Хаин ксар гзаф авай

Капиталдин къурулушда чаз.

КьацIай, чиркин ниятралди

ГатIунна абур чун кIеве тваз.

 

Вагьши Гитлер кьиле аваз,

Фашизмадин терс кицIери

Башламишна дуьньяд халкьар

МуьтIуьгъариз чпиз вири.

 

Туна фитне Европада,

Къачуз хьана гьар са уьлкве.

Ягъиз, рекьиз вири сад хьиз,

Каша туна михьиз дуьнья.

 

Пехъи кицIер ахъа хьанвай,

Гьахьна абур чи Ватанда.

Къарагъна халкь вири сад хьиз

Гьар са шегьер, хуьрни кIвал хуьз.

 

Туна гьалкъада, чеб фашистар,

Гъилибанар, гьабурун патар.

Пуьрчуькьариз алчах душман,

Элкъуьрнай, гьа Берлиндиз кьван.

 

Машгьур хьана яру аскер,

Фашизмадин тум хкудай,

Рейхстагдал гъалибвилин

Советрин Пайдах хкажай.

 

Ислягьвилин ракъиник кваз,

Йифди-югъди зегьмет чIугваз.

Терг авуна дявед гелер,

Гумрагь хьана чи вири эл.

 

Гьулдандин рикI, мармардин дагъ,

Вири халкьдин буба хьайи,

ТуькIуьр хъувур азад уьлкве,

Вич дуьньядиз ала хьайи.

 

Сталин тир регьбердин тIвар,

Гьукуматдин къудрат, къуват!

Гьатна адан геле душман,

Авай чпихъ чIуру ният.

 

Вад лагьай март, гатфарин югъ

Дуьньяд винел чIулав хьана.

ЧIехи регьбер кьена лугьуз,

Инсаният ясда гьатна.

 

ЧIулав къаргъа, хаин намерд

Гьукуматдин кьиле гьахьна.

Кашал гъана чи игит халкь,

Фахъ учирра икрагь хьана.

 

Хуькуьрна ада кIаняй виниз

Гьукуматдин къурулушдикни.

Гьулдандин тIвар кьацIуриз кIанз,

Адан хизан невейрикни.

 

Кремлда гьатна гъулгъула,

Кьуна гена кьил — тахсиркар.

КIвалин дустагъ гана адаз,

Беябурна а зулумкар.

 

Къудратлувал, низам, къайда,

Мадни виниз хкаж хьана.

СССР-дин хаин душман

Амукьна гьакI агаж хьана.

 

Къекъвена душман мадни пара

Хаин, мурдар, алчах касдихъ.

Жагъана сад халкьдин душман

Гайи маса хайи Ватан.

 

Адан гъаргъар, кьацIай меци,

Варлу уьлкве дарбадагъна.

Ельцин тIвар алай касди

Ватан цIувад патал пайна.

 

Къагьриман халкь вафалу тир,

Мягьтел хьана намуссузрал.

Няне, туьнбуьгь гана еке

ЧIурайбуруз уьлкве зурба.

 

Лянет хьайи фендигарар,

Капиталдин пехъи кицIер

ГатIунна мад тармар ийиз

Россияни сад тир мягькем.

 

Цав рахана, чил юзана,

Эхиз хьанач Гъуцаривай.

Хкетрик квай пагьливан хьиз,

Сад ракъана, Ватан, халкь хуьз.

 

Дерин акьул, хци ният,

Вич игит хва кьиле къвазна,

Хвена ада азиз Ватан,

Вири халкьар сад авуна.

 

Къенепатан душманар тир,

Гъилибанар ЦРУ-дин,

Боевикар, хаин ксар,

Терг авуна вири сад хьиз.

 

Школаяр, больницаяр,

ЦIийи муькъвер — аламатдин.

Регьятвилер гана сад хьиз,

Туна низам адалатдин.

 

ЧIехи Путин вич кьилеваз,

Россия чи хьанва уьтквем,

Садахъайни кичIе туш чаз,

Оборона я чи мягькем.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 27-нумрадай.

_________________________________

Суалар ва жавабар

Диде-бубадиз яб це

— Буба, вуна гьамиша диде-бубадиз, муаллимдиз яб це ва гьабуру лагьайвал ая лугьузва. Яб тагайтIа, вуч жеда?

— Агь, бубадин, ваз а крар вун чIехи хьайила хъсан чир жеда. Диде-бубадиз аялар чпелайни артух кIанда. Абурун мурад веледар, саламатдиз чIехи хьана, бахтлу хьун я. Муаллимдизни хъсандиз кIелзавай аялар вичин веледрихъ галаз барабар я.

Диде-бубадизни муаллимриз яб тагана, акатайвал ийизвайбур бахтсуз жеда. Вуна хъсандаказ яб це, за ваз са кьиса ахъайда.

Крит островдал залум пачагьди тIвар-ван авай устIар Дедал ва адан хва суьргуьндиз акъуднавай. Бубадизни хциз ина гзаф дарих тир,  абуру Ватандихъ ялварзавай.

Кьуд пад яд тир вилаятдай Ватандиз хъфин лап четин тир. Абурухъ са улакьни авачир. Эхирки арифдар тир бубадини хци тарарин тандал жедай шкьакьдикайни маса къаришмайрикай кIеви клей арадал гъана. Островда гзаф авай къазарин еке цIакулрикай чпиз лувар авуна, абур гъилерални кIвачерал алукIна, къариблухдай лув гана, катун кьетIна.

Лув гуз цавуз хкаж жедалди,  Дедала вичин хва Икараз лагьана: Гзаф цавуз хкаж жемир, мум цIрана, цIакулар хкатда. Я цизни мукьва жемир, лувар кьежена, гьуьлуьз аватда. Вуна анжах за хьиз, зи гуьгъуьна аваз лув це.

Са кьакьан тепедилай абур цавуз хкаж хьана. Лув гана, ачух ца­вариз акъатай Икара бубади лагьайвал авунач. Ам гагь цавуз хкаж жез, гагьни циз мукьва жез хьана. ЦIакулар хкатна, амайбурни кьежена. Бубадиз яб тагай Икар гьуьлуьз аватна, батмиш хьана.

Кьулухъ элкъвена килигай бубадиз вичи лагьайвал тавур, икьрар чIурай хва гьуьле батмиш жез акуна. Ада, “Икар! Икар!” лагьана, гьарайна, амма са чарани хьанач.

ГьакI хьайила, бубадин, гьар са аялди диде-бубадиз, тербиячи муаллимдиз яб гун ва абуру лагьайвал авун лазим я.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 30-нумрадай.

___________________________________________________________________________

Суалар ва жавабар

Ам чи хуьруьн кьил тир…

— Буба, чи хуьруьн вини кьиле авай са куьчеда къирни цанва, ядни ава, йифиз экверни кузва. Амай чкайра рази жедай гьич затIни авач. Им вуч кар я?

— Бубадин, чи хуьруьн кьил тир касдин зурба кIвалерни гьа куьче­да ава. Ада, вири жемятдиз регьят хьуй лагьана, хуьр авадан авун па­тал чара авунвай пулар вич яшамиш жезвай куьчедиз харжна. Вичизни вичин хизандиз, райондай мугьмандиз къвезвай гьакимриз вич зурбади яз къалурна. Паталай къвезвай гьакимризни виринра гьа икI тирди хьиз хьана.

— Буба, а хуьруьн кьил гила гьинава?

— Ам, чан хва, кар алакьдай кас я лагьана, райондиз чIехи къуллугъдал хутахнава. Райондин центрада кIвалахзавай къуллугъчияр­ вири гьахьтинбур хьайила, абур яшамиш жезвай куьчейрани къулай шартIар хьайила, райцентрадални абур къведа.

ПIапIрус азар я

— Буба, гзафбуру, пIапIрусдал дамах ийиз,  къалин гумар акъудиз, ам чIугвада. Адакай вуч хийир ава?

— ПIапIрус, бубадин, чIехи азар я. Дуьньядал вишералди инсанрихъ хабарни авачиз галукьзавай азарар ава. ПIапIрус лагьайтIа, чIугвазвай гьар са касди вичи вичик кутазвай азар я. Адак акатайла, а мурдар хесет хкудун лап четин акъвазда.

Чи хуьре Селим тIвар алай кас хьана. Аял вахтарилай пIапIрус чIугваз, ада вичин чан харапIна. Ам а зегьерди месе туна. ЯтIани ада пIапIрус  гадарнач.

Адан патав фейи мукьва-кьилийри, дустари адаз, Селим, вун а зегьерди рекьизва, вуна а зегьримар, агъу тир пIапIрус гадара лагьай­ла, ада ихьтин жаваб хганай: “Текьена, къарагъайтIа вучда?!”

ГьакI хьайила, чан бубадин, пIапIрус чIугун чIехи азар тирди гьар садаз чир хьун лазим я.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 31-нумрадай.

_______________________________________________________

Суалар ва жавабар

Къатирдиз вичин буба чирна

— Буба, къе чаз тарсуна Крылован “ЦIицIни цегв” шиир хуралай чириз гана. Муаллимди ам басня я лугьузвай. Баснядихъ гьихьтин мана-метлеб ава ва ам гьикI арадал къвезва?

— Басня, бубадин, айгьамдалди кхьенвай пис къилихар, гьерекатар­ русвагьзавай, абурал хъуьрезвай куьруь эсердиз — шиирдиз ва я гьи­ка­я­диз  — лугьуда. Баснийра гьайванар, къушар инсандин чIалал рахада.­

Мисал яз, за ваз са басня ахъайда, вуна яб це.

Дегь заманайрилай инихъ кIвалин ва чуьлдин вагьши гьайванрин­ алемар чара я. Инсан себеб яз, абурун цIудралди жинсер арадиз­ атан­ва ва ничхирар кIвалин шартIарани яшамиш жез агъзур йисар я.

Бязи гьайванрихъ, адет яз, инсанрин къилихар жеда. Абуру сада-садаз хаинвалда, пехил жеда, кикIида ва “масани” гуда.

Къизилгуьлдин цуькведин рангунин пеле запаб хьтин кьашкьа авай, кIвачерихъни лацу секуьяр галай, кьакьан буйдин, гьяркьуь фири ва яр­­гъи тум галай къуватлу балкIандини са эйбежер, яхун, зайиф, куьруь­ тум галай къатирди мулкуна са чIур нез, чпин иесидиз кIва­лах­завай.

БалкIан гьам абурдиз, гьамни кIвалахдиз тариф авуниз лайихлу тир ва адаз вири гьайванрин патайни еке гьуьрмет авай. И кардал санал нез, яшамиш жез, кIвалахзавай къатир  гзаф нарази тир.

Ада викIегь, абурлу балкIан алатнамаз, вичел гьалтай гьайванриз адакай наразивилер, фитнеяр ийиз, ам маса гуз хьана.

И кардикай хабар хьайи вафалу балкIанди  и чIурара, мулкара авай гьайванар вири санал кIватIна, абурухъ галаз собрание тухвана. Собранидал са жерге важиблу месэлаяр гьялна ва эхирдай гьар са гьайвандивай вичин биография кхьин ва я лугьун тIалабна.

Нубат  къатирдал атана.

БалкIанди къатирдиз суал гана:

— Ви буба вуж я?

— Зи диде хвар я, — лагьана къатирди.

…Гьакъисагъ зегьмет чIугвазвай, иесидиз, халкьдиз вафалу, хъсан хесетрин балкIанди къатирдиз адан буба — лам, дидени хвар тирдакай ахъайна.

Къатирди кьил агъузна, адаз лугьур-талгьур  чизмачир.

КIватI хьанвай гьайванриз сифте яз къатирдин буба лам тирди чир хьана ва абур и кардал мягьтелни хьана.

— Пагь, буба, им гьикьван маналу басня я. Гила за ам классдани ахъайда.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 32-нумрадай.

_____________________________________________________________________

Суалар ва жавабар

Пурарни алухар

— Буба, вуна чи чIала куьгьне, гзафбурун рикIелай алатзавай гзаф гафар ава лугьузва. Зи фикирдалди, чна куьгьне крарни гафар квадарун дуьз туш. Пурарни алухар вуч затIар я ва абур гьина, гьикI ишлемишзавай?

— Бубадин, улакьар, маса техника жедалди абурун чкадал бал­кIанрикайни ламарикай гегьеншдиз менфят къачузвай. БалкIанриз — пу­рар, ламаризни алухар яна, абурал алаз пар тухудай, инсанар са­най масаниз фидай.

Алай девирдани машинрин рекьер авачир дагълух чкайра абур ишлемишзама. “Ламраз пурар ягъуналди, адакай балкIан жедач” лугьу­дай мисални ава чи халкьдихъ.

“Мактаб”, “мутаалим”, “мактаба”

— Буба, “мактаб”, “мутаалим”, “мактаба” гафарин мана-метлеб вуч я ва абур чи чIалаз гьинай атана?

— Бубадин, дуьньядин гзаф чIалара маса чIаларай атанвай гафарикай менфят къачузва. Абур са чIалай маса чIалаз жуьреба-жуь­ре халкьарин эдебиятра, медениятра, яшайишра кьиле фейи вакъиайрин, гьерекатрин нетижада куьч хьана.

Мисал яз, VII асирдилай башламишна, Кавказдин, Дагъустандин халкьаринни араб халкьдин арада сих алакъаяр хьана. Дагъвий­ри мусурман дин кьабулна, араб уьлквейрихъ галаз алишверишдин ва маса алакъаяр арадал атана, абурун векилар чиниз, чибурни гьанриз физ эгечIна. Нетижада чи чIалаз араб чIалай гзаф гафар атана ва идалди чи чIалан гафарин жебехана девлетлу хьана.

Мактаб — школа, мутаалим — ученик, мактаба — библиотека лагьай­ га­фар я. Чебни араб чIалай атанва. Алай вахтунда чи чIала авай “шко­ла”­, “ученик”, “библиотека” ва гзаф кьадар маса гафар Дагъустандин алакъа­яр Урусатдихъ галаз гегьенш хьайила, урус чIалай, чи чIалаз атайбур я.

«Лезги газетдин» 2023-йисан 1-нумрадай.

_______________________________________________

Майдин варз

Вил вегьейла йисан вири варцариз,

ТIавус къуш хьиз, вун гуьрчег я, майдин варз.

Килигайла ви тарихдиз, крариз,

Виридалай вун зурба я, майдин варз.

 

Сифте югъ ви зегьметчийрин сувар я,

Фяле, лежбер — вири кIватIна, сад авур.

Амай къарни гьарма сад ви гьунар я,

Садни амач вуна чакай шад тавур.

 

Фашизмдин гьахъсуз дявед йисара

Эллиманар кармашна, гьакI агажна.

 

КIуьд лагьай къуз чаз виридаз ашкара

Гъалибвилин, уьтквемвилин тIвар гъана.

 

ЦIемуьжуьдаз рикIел хкиз Сулейман,

КIватIал жезва вири халкьар СтIалдал.

Эзбер ийиз чIалар ада теснифай,

Кьару я чун шаирд варлу ватандал.

 

Йисан амай варцарни чаз багьа я,

Ава абрухъ чпиз хас тир лишанар.

ЯтIани и майдин варз лап ала я,

Гатфар гьава лейсан цуьквед ни галай.

«Лезги газетдин» 2024-йисан 19-нумрадай

____________________

Сулейман бубадиз

Сулейман дах, ваз кьве девир акуна,

Сад лагьайда ви чан, жигер кайид я.

Къуьне гьебе, хурал чуьнгуьр, саз кьуна,

На халкьариз шадвални бахт гайид я.

 

Дидедин нек ваз тухдалди жагъанач.

Шек аял яз, вун фахъ къекъвез гьат хьана.

Дербентдани, Генжедани, Бакуда

Ваз гьахъсузвал, зулумкарвал акуна.

 

Фекьиярни, судуярни, кавхаяр

Сифте кхьей шиирралди на кана.

Кесибарин иви хъвазвай залумар

Халкьдин кимел, азгъунар яз, на гъана.

 

Октябрдин инкъилабдин нурари

Кесиб синиф ишигълаван авуна.

Сулейман дах, ви гьахълу тир чIалари

ЦIийи дуьнья ашкъидалди кьабулна.

 

Сулейман дах, садавайни хьайид туш,

СССР-дин тариф ийиз, вавай хьиз.

Кесиб юлдаш гьар миллетдин агудиз,

Якъут-мержан, лали-гевгьер жагъайд хьиз.

 

Эверна на, хабар гана виридаз,

Чилин шардин гъвечIи-чIехи, эгьлидаз.

Кьабул ая, Совет уьлкве, гьунарлу,

Гьич санани тахьай хьтин къудратлу.

 

Гьар са йиса, гьар са йикъа, гьар чIавуз

Вун рикIева Лезгистандин халкьарин.

Куьре, Дербент, Махачкъала, гьакI Баку

Ви сурал къвез, тикрарзава чIалар ви.

«ЛГ»-дин 2024-йисан 27-нумра