Вили ранг

Вили ранг,

Зи жегьилвал ацIурнавай

Милли ранг,

Заз аквазвай ахварарни-

ВацIар хьтин,

Цавар хьтин –

Вили я.

Вили – вили гъетерикай

Кагьрабаяр ава захъ.

Вили-вили шегьеррикай,

Жизви вили циферик квай

Лиферикай

Хияларни ава захъ.

Вили я зи ярдин вилер,

Вилибур я къизилгуьллер

Секин, вили багъда авай,

Вили я югъ,

Вили я рагъ,

Мадни вили дагъдал алай.

ЧIулав цифер,

МичIи йифер

Вили вацра чуьхвенва,

Асуннавай утагъ хьтин

Вили дуьнья

Зи мурадрин

Бул экверив ацIанва.

 

Март

Пенжер ахъа я,

Галамач ахвар.

Ширин хиялар

Гьатнава рикIе.

Кифера хутур

Зи чIулав чIарар

Надинж шагьвардин

Къугъвазва сиве.

 

Хуьре март ава

Къе уях хьайи,

Зани сес кутан

Манидик Чилин.

Чна салам гун чаз:

— Сабагь хийир!

Къецихъ март гала

Руьгь ийиз чими.

 

Яргъи авурла

Ракъинал кьве гъил –

Лацу перемда

ЦIразва беден.

Ша, гатфар, гьахьа

Зи хуруз жегьил:

Чими сел хьурай

Шаирдин дердер.

 

Къуьлуьн твар

Ксанва къуьлуьн твар

Чилин бедендик.

Ксанва къуьлуьн твар –

Бала кьетIен тир.

 

Са кьални, са тарни

Туш Чилиз багьа,

Уьмуьрсуз хьайитIа

И гъвечIи бала.

 

Живедин къатарик

Чими нефес  хуьз,

Хуьзва ник, рикI авай

Хурун кьефес хьиз.

 

“Гатфар я! Уях хьухь,

Вахт хьанва, бала!

Вун хуьнуьх, уьмуьр хьиз,

Алакьна залай.

 

ЭкъечI фад, тамаш вун

Ракъиниз гуьзел.

Вал темягь тефий ман

Харарин безет.

 

Мад за ваз ви рекьиз

Са насигьат гун:

Вил алаз мукалдал

Дарих тирла вун –

 

Вун надинж чукIулдин

Хура гьат тавуй,

Къадирсуз пIузаррал

Балабан тахьуй:

 

Квадарна бегьердин

Багьа са-са твар,

Къугъвада ви тандал

Инсафсуз тупIар…

 

Гатфар я! Уях хьухь,

Вахт хьанва, бала!

Вун хуьнуьх, уьмуьр хьиз,

Алакьна залай”.

 

Дагълар

Дагълар, дагълар! Гуьзел я куьн,

Такур инсан гьейранриз.

Дерин кIамар, дуьз майданар –

Демер я ви жейранриз.

 

ШуькIуь рекьер къекъвез-къекъвез

Физва дагъдин хураркай,

Тик гуьнеяр, къацу чIурар

ТIебиатдин гамар квай.

 

Мулдин цуьквер хкаж хьанва

Къацу векьин арадай,

Ширширдин ван къвезва кIамун,

Авахьзавай агъадай.

 

Агъзур жуьре нурар гузва

Ракъин нурдик чигеди,

Пагь, суьгьуьр я махарик квай

Заз ахъаяй дидеди.

 

Лацу бармак пеле туна

Акъвазнава, къужа хьиз,

Дагъдин тик син, адан патав

Мад са кукIуш, ружа хьиз…

 

Цуьк

Экуьникай хабар хьана,

Дагъларилай катна йиф.

Гуьнейрилай кIамун хивез

ЭвичIна мад къалин циф.

 

Кьежей, кьецIил чархун кукIвал

Ян гузва тек цуькведи.

Къабухдамай кьил куьрснава

Залан, къайи чигедик.

 

ХкечIна рагъ яваш-яваш

Рагарив чин игисна,

Сифте нурар хуш цуькведин

Таза буйдиз багъишна.

 

Падна къабух, юзана цуьк,

ЦIай хьиз кузва къванерал ,

Кьурун тавур накъвар хьиз, чиг

Ала назик пешерал.

 

Регъуьз-кичIез, руша хьиз, кьил

Хкажзава ара-бир –

Ашукь хьанва ракъинал цуьк,

Четин яни чирун сир?

«Лезги газетдин» 2018-йисан 51-нумрадай

____________________________________________________________________________________________

Ичин багълар

 

Акъатналда къаяр яргъаз,

Куькдавалда ватандин саз,

Амач лугьуз масанра лаз,

Заз ван хьана, ичин багълар.

 

Гьуьлелай гар агакьна квел —

КукIрух хьана цуькверив хел,

Квел дамахиз, чархарин пел

Кьакьан хьана, ичин багълар.

 

Лацу тарар — гапIал-гапIал,

Зериф шагьвар къугъваз япал,

КIунтIал алай чIижерин кIвал

Залан хьана, ичин багълар.

 

СтIал шаир Сулейман-ба,

Машгьур авур чи хуьр-уба,

Куь сирерни чидай, зурба

Багъман хьана, ичин багълар.

 

Алахьна жал Самурдин яд

Кьве патахъни, чкIиз баяд,

Къизилагьмед ичерин ад

Фарман хьана, ичин багълар?

 

Хура туна часпар куьгьне,

Ахмиш хьуй ам къуза,гуьне —

Ширин шуьрбет хъвада куьне,

Дарман хьана, ичин багълар.

 

Атанай, зур кьилел алаз,

Къиргъинар, куьн кIурук кутаз.

Ахварайни такурай чаз

Пашман хьана ичин багълар.

 

Чида, а югъ ала мукьвал:

Чи пайдахдин юкьни-юкьвал

Куь цуьк жеда лацу, я ал

Лишан хьана, ичин багълар.

 

Хвенва чна айгьамдин чар,

РикIелламаз бубайрин кар:

Ама лезги пIинидин тIвар,

“Ширван” хьана, ичин багълар.

 

Гъиле  тIаратI, кьулак нажах —

Фашалда куьн тавуй къурвах.

Заз акуна дустунин тах,

Душман хьана, ичин багълар…

 

Кьунва куьне дере-тепе,

Къацу гьуьлел — лацу лепе.

Секинрай зун, куь са пипIе

Макан хьана, ичин багълар.

«Лезги газетдин» 2021-йисан 3-нумрадай

___________________________

«Ашукь я зун ал цуькверин шалдик квай…»

Зи хайи чил

 

Зи хайи чил! Ква жеди зун суварик.

Я аватIа мугьманвиле датIана?

Аквазвайди михьи хъвер я кIуфарик,

Течирдани салам гузва атана.

 

Ич атIун за жув гелкъвезвай багълара,

«Ай баркалла!»  ̶  тарифда зи гъилерин,

Я шиш-дагълар тван гамунин гъалара –

«Ви тай авач, бике!»  ̶  шад я эллериз.

 

Сив ачухин, мани лугьуз ярдикай –

Ярдизни заз икрамзава жегьилри.

Аян хьана низ зи рикIин кардикай:

Пуд симинин чуьнгуьр ква зи жигьизрик!

 

Вун я, зи чил, йихт авурди жаллатIар

КIвач эцигай туьтуьнамай аваздал,

Къуй Маринан давам хьурай «гъалатIар»,

Авач дерзи рабни гъал гваз акъваздай.

 

Ашукь я зун ал цуькверин шалдик квай,

Вакай мани хкьаз жезмач, за гьикIин?

ЧизватIани туьнт къилихдин звалдикай,

Заз багьа я камаллувал ви рикIин!

 

Хайи хуьр

 

Хали юкьваллай дагъларин чанах,

Хуьр алай чка – кIукI я халидин.

ЧIурар я махпур, рагар я чахмах –

Им я зи ватан, ери хайид тир.

 

Шумуд несилдиз лувар гайи муг…

Ни ганай тедбир ахваррин ширин:

КIулаваз аял, мес-къуьж, кварни куг,

ЧкIанай зи хуьр дугунриз серин.

 

Куьч хьана жемят хъинедалди раж,

Гьардан рикIевай са умудлу зенд:

«И дар ерида хъижедач чи кIвач,

Чун я аранрин мензерайрал бенд!»

 

Сагъ я гилани гьар кIвалин айван,

Чубарукри муг хразва кьурук,

Чизма къванериз иесийрин ван,

Амма къула верг хкIазва цавук.

 

Куьче тIуьр векьел алцифнава рагъ,

Сад я зи хуьруьз – гад яни им, зул,

Сад туш амма заз, рикIел алай дагъ:

Гьим я зи бине? Гьинва зи дувул?

 

ВацI

 

Вун живе хьиз хкатдайла живерикай,

Гьар стIалда бузханадин нефес аваз,

Вал чан гъайи агъсакъал, кIукI циферик квай,

Вуч рази тир: Лезги Чилин жеда вав наз!

 

Сиве кIезри, кьилел хару лекьерин жуьт,

Гаф авачир ви гьайбатдиз, зарбуниз ви:

Гагь дуьзмишиз кьерел цIару векьерин чит,

Гагь лепедив гадар ийиз чархарал фин.

 

Кьуна даим хайи чилин аваздив зил,

Гагь хуррамдиз, гагь зарулдиз къарагънай  ам,

ЯтIани ленг хьаначир ви лепедин кьил –

Гьерекатна, гуьгъуьна таз агъзур кIалам…

 

Ингье зун къе ви кьуранвай яхадава,

Руг ацукьай хъуьр хьиз авай курамалдин,

ГьикI ава заз, мам къакъудна чагъадивай,

ГьикI ава заз, цIай аватна кьураматдиз.

 

ТIварни ама, муьгъни ала, ягьанат хьиз,

Кьуру ккIал  ̶  шел акIанва туьтуьна зи,

Вун аквазва хайи чилиз кьур инад хьиз,

Ви шагьварар хъижедач мад гуьгъуьна зи…

 

Акъваз! Заз цин къвезва, къвезва яргъарай ван!

КIандач рикIиз бамиш хьана умуддин шем,

Белки, белки, и дугунал хкведа чан,

И кьерериз рехи рамаг ахмиш хъижен!

 

Ичин багълар

 

Акъатналда къаяр яргъаз,

Куькдавалда ватандин саз,

Амач лугьуз масанра лаз,

Заз ван хьана, ичин багълар.

 

Гьуьлелай гар агакьна квел  ̶

КукIрух хьана цуькведив хел,

Квел дамахиз, чархарин пел

Кьакьан хьана, ичин багълар.

 

Лацу тарар гапIал-гапIал,

Зериф шагьвар къугъваз япал,

КIунтIал алай чIижерин кIвал

Залан хьана, ичин багълар.

 

СтIал шаир Сулейман-ба,

Машгьур авур чи хуьр-уба,

Куь сирерни чидай зурба

Багъман хьана, ичин багълар!

 

Алахьна жал Самурдин яд

Кьве патахъни, чкIиз баяд,

«Къизилагьмед» ичерин дад

Фарман хьана, ичин багълар?

 

Хура туна часпар куьгьне,

Ахмиш хьуй ам къуза-гуьне,

Ширин шуьрбет хъвада куьне,

Дарман хьана, ичин багълар.

 

Атанай зур кьилел алаз

Къиргъинар, куьн кIурук кутаз.

Ахварайни тахкурай чаз

Пашман хьана ичин багълар!

 

Хуьзма чна айгьамдин чар,

РикIелламаз бубайрин кар:

Ама лезги пIинидин тIвар

«Шурван» хьана, ичин багълар!

 

Гъиле тIаратI, кьулак нажах  ̶

Фашалда куьн тавуй къурвах.

Заз акуна дустунин тах

Душман хьана, ичин багълар…

 

Кьунва куьне дере-тепе,

Къацу гьуьлел – лацу лепе.

Секинрай зун, куь са пипIе

Макан хьана, ичин багълар.

 

ЧIулав гъвергъверар

 

Гьикьван иер я гатфарин рукар!

Гъвергъверри кьунва къветерин мукар.

 

Вили ва мили гъвергъверрин патав

ЭкъечIнава цIи гъвергъверар чIулав.

 

Цава акIанвай вилер ятIа куьн?

Гьайифри кайи рикIер ятIа куьн?

 

Зул амаз, хъуьтIуь вегьенай яргъан

Лацу ва къумрал чанарал жаван.

 

Агъарикай куьз ракъини жумарт

А сур тахьайбур хкудзава мад?!

 

Дидедин къвалал аламайбур тир,

Адан гъилихъ вил галамайбур тир.

 

Хайи кIвалерин ахъазма варар,

КIани рушари кхьизва чарар…

 

Сан кьан тийидай дявейрин ялав.

Яран сувара – гъвергъверар чIулав.

 

Заз такIанда

 

РикIел хвена гугрум накьан,

Ислягь, михьи цавар кьакьан

Ихтибардай вегьин гьикьван

заз такIанда!

 

Суьзме-булут алаз къвалал,

Цуькверив гва атиррин чIал,

Ракъурдайла иниз завал,

заз такIанда!

 

Лишан кьуна жейрандин пел,

Элекьарда батIулда хъел  ̶

Патай тефин залумдин хьел

заз такIанда!

 

Наби хьана рахазва вуж,

Шишиналлаз лиферин луж?

Кьве чин алай тапунин гуж

заз такIанда.

 

Хуьх куьне зун, ракъар-варцар!

РикIеллайда чIулав лакIар

Рагъул тавуй гьамга ятар

и кьакьанда,

и кьакьанда.

 

*  *  *

Арбен Къардашаз

 

Вахтар чи чIуру я,

Бахтар чи чуру я:

Къузгъунар кьаз тазва лекьерай.

Явайрин мичIери

Махлукьат куьчери

Тухузва хаталу рекьерай.

 

Кьил кьантIар лавгъайри,

«Аяндар архайри»,

Тада чаз муркIарни цIивинар.

Тек Сад чи иман я,

Тек Садаз аян я

Чи иниз атунар-хъфинар.

 

Ганва Зулжалалди

Айгьамрин чIалалди

Чаз элдив рахадай кьатIунар:

Чи къул хьуй къениди,

Чи рагъ хьуй чимиди –

Какадра арайрин атIунар!

 

Цаварин четирар,

Чилерин атирар

Дуьзмишна ава ви къелемда.

Хкажа елкенар,

Гьисаба уьлквеяр

Пак, михьи рикIерин алемда!

 

Низами

 

Ингье зун гьахьзава къе мад ви багъдиз,

Нурарив, рангарив ацIай утагъдиз.

 

Гуьзелар ирид ваъ, ирид виш агъзур

И багъдиз илифиз гьазур я, гьазур.

 

Ажайиб махарин чIалахъ яз, чпин

Чинебан сирерал кьазватIа ваз кьин?

 

Ийизва ихтибар, камилдин султан,

Гьейран я чIалал ви назлуни жаван…

 

Уьмуьрдин чин михьиз акунай заз пис,

Лампадал, гум ийиз, ацукьайла гьис.

 

Ви гъили, атана яргъа яргъарай,

Зи руьгь, чан акъуднай кIеви ракьарай.

 

Мелгьем хьиз, зи рикIел ацукьнай гафар –

Йисарин къабухдай экъечIай марвар.

 

Акунач, атанач вун рахадай ван,

Амма вун патав гвай, алайди хьиз чан.

 

Дуьнья кьван рикI авай вун зи хабардиз

Акъатнай, Низами, цавун чапар хьиз.

 

Гар

 

Вуч залумдин гар ава къе!

Дагъдин хурай тухузва шим,

Гьар са ничхир тунва лекъве,

Гьар са тарцик кутунва жин.

 

Садаз садан хквезмач ван,

Сада садан хкьазмач гъил,

Шегьре рекье авай инсан,

КIвач патай физ, хьанва табдил.

 

Сада пелез чIугвазва фес,

Садан гинез аватна кур,

Сада, пеш хьиз, кьурана мез,

Дурум гузва, тежез какур.

 

Югъ йифекай жезмач чара,

Къалхмиш я эл, такваз чара,

Анжах зи рикI куькIвенва ваз,

Анжах ви гъил куьмек я заз.

 

Къе пакамаз

 

Вил ахъайиз тазвач завай

И бед хъуьтIуьн хасиятди,

КIвахьна мад жив рагъул цавай,

Чилер кутаз азиятдик.

 

Гваз къекъвезва пилте гару –

Кул тийидай чIуру чIижер.

За, твар вегьез, хвейи кару

ЧIередик ква кьуру тежер.

 

РикIеллачир завал хьана,

Саврухди къав шткизва мад,

Эхир нефес мукьвал хьана,

Аязди къан дигизва мад.

 

Накь пакамаз жум хьтин рагъ

Гваз атанай гатфарин тел…

Ни эцигна къайи къалпагъ

Зи къупламиш хьайи рикIел?

 

Билбил

 

Шуьшедай акуна къалп, вили цавар,

Хуррамдиз вегьена, ахъайна лувар,

Гьа икI ви уьмуьрдин акьалтIна сувар,

Гьавиляй заз и югъ душман я, билбил.

 

Вуна хьиз, лув гана, къудгунна харуз,

Зани гьакI шуьшейрай аквазвай цавуз,

Гьа ви хьиз, зи рехъни алатна лугьуз,

Кьуд пата жедайди са ван я, билбил.

 

Низ чидай гатун къар элкъведайди мад,

Низ чидай вацIариз хкведайди яд,

Низ чидай айгьамрихъ хъжедайди дад  ̶

Гъавурда акьуртIа, хъсан я, билбил!

 

Къелеяр чIугуна, хуьзва а уьлкве,

Ам къачуз алахъун гунагь я еке,

Зунни туш иеси авачир бике  ̶

РикI жував гумачир инсан я, билбил.

 

И гьарай адахъай чуьнуьхин за гьикI,

Ажайиб хабарди тавуй ам гъарикI.

Ингье и шуьшедал пад хьана ви рикI,

Чаз кьведаз амайди ви чан я, билбил.

 

Адамни Гьава

 

Чун гьар сад Адам я, чун гьар сад – Гьава,

Кьалу я иви чи, михьизма кIараб.

Сад-садан тIални я, сад-садан дава,

Сад-садан суални, сад-садан жаваб.

 

Бул я чи балаяр, дул я чи къалин,

ТIимилбур – чилерал, чилерик – гзаф,

Амма чаз аквадач кьуьзуьвилин чин,

РикIер чи хци я, гьиссер я чи саф.

 

Гъил-гъиле акьурла, ргазва иви,

Хкатна квахьзава кIвачерик квай чил.

Зун пакун тIвал я ви, са кIус я зун ви,

ЧIар нефес амай кьван чахъ вил жеда чи.

 

Гафар чи айгьам я, гафар я иер,

Какадриз кьасухдай гьалални гьарам.

Гьавалу Гьавади, хчелиз, гъетер

Ви цанин хуьлериз чукIурда, Адам.

 

Зи рикI

 

Атанва зун уьмуьрдин са арадиз,

Вири гана кьисметди заз аламаз,

Сабур гузва чагъиндавай баладиз,

Амма рикIи вилив хуьзва аламат.

 

Амма рикIел, къенивилихъ цIигел тир,

Хер ийизма патай фейи гуьлледи,

Мерд Гуьзелвал, инсанвилин эвел тир,

ТIилид къван хьиз, руг ийирла гьилледи.

 

Гьелек жезва ам къаб алай гафарин

Гьар дувулда сирлу бине ачухиз,

Дугъри къуш хьиз, михьи къуш хьиз цаварин­,

Гьазур я ам ахъа капал ацукьиз.

 

Белки, жумарт ва хаталу дуьнья и

АквазватIа заз цуькведин вилерай?

Белки, за твар незватIа ви гъилелай?

Белки, гьеле зун ханвачтIа дидеди?

«Лезги газетдин» 2023-йисан 50-нумрадай

__________________________________

Гамарин устаддиз

 

За нехишра вил экъуьрна лезги гамунин,

За табарал гъил элкъуьрна лезги гамунин.

 

Яр хкведай рекьер хуьзвай, къвалал кьеб алаз,

Жегьил свас, на гам храна, тупIун рикI цIраз.

 

Пак Шалбуздин вирин вилни жегьре цIун ялав,

«Цацун цуькни» «бубул» гва «цицIелдин» къвалав.

 

«Хашар», «хъимил», «кьепIир», «миграгъ», «лезги гъед», «марвар»­,

«Лежет», «къуба» — гьикьван ава чешнейрин тIварар!

 

Дегь гиширрай аквазва вун, къилихдиз зирек,

Ви уьтквемвал, ви зерифвал, ви ашкъидин экв.

 

Нураринни, рангаринни ви лирлидин чIал

Азгарарни серинар гваз агакьнава чал.

 

На деринра чуьнуьхна ви рикIин гъалаб, гъам,

Храна чаз ачул суфра, кIвалин абур — гам.

 

Адамалай Хатамалди ви гъилерин ад

Хуьн тавуртIа, чи тахсиррал хтурай сад мад!

«Лезги газетдин» 2024-йисан 17-нумрадай

__________________________________________

Дуьньядин классика — лезги чIалал

Лейлидинни Межнунан сефил кьисметдикай ван тахьай кас дуьньяда авач жеди­. VII асирда Арабис­танда кьиле фейи агьвалатдикай, кьве жегьил-жавандин, Лейлидин­ни Къейсан (Межнун гададиз ганвай­ лакIаб я) муьгьуьббатдикай машгьур шаирри кхьей дастанарни малум я. Амма вири­далайни кIелдайбурун рикI алайди, са шумуд чIалаз таржума авунвайди 1188-йисуз фарс чIалал Низами Генжевиди (1141-1209) кхьенвай «Лейлини Межнун» поэма я. Адалай гуьгъуьниз А. Навоиди 1484-йисуз узбек чIалал, Физулиди 1536-йисуз азербайжан чIалал кхьенвай «Лейлини Межнун» дастанарни машгьурбур я. Амма и авторри­ гьа  Н. Генжевидин поэма чешме яз къачуна. Месела, Физулидин поэма азербайжан чIалаз элкъуьрнавай Н. Генжевидин поэма я лагьанвачтIани, ана Н. Генжевидин шииратдин «каруш» аквазва, гафба-гаф адан поэтикадин такьатар ишлемишнава. Яни Н. Генжевидин яратмишунар вири девирра авторризни устадвилин чешне ва чешме яз хьана.

Лейли масадаз гъуьлуьз гана лагьай ван хьайила, Межнун гьавалу хьана чуьлда, рагара-цIарара ава.  Са Аллагь рикIел алайда адал Лейлидин чар агакьарзава ва адалай жавабдин чарни гваз хъфизва. Куь и цIарара чи фикир желбзава? И жегьилар саки аял кьилер ятIани, чаз Лейлидин сабурлувал, рикIин чIехивал, акьуллувал аквазва. Вич-вичик квачир Межнунан рикIни гъайра гьиссери незва, амма адан веревирдерни камалдив, сабурдив ацIанвайбур я. Н. Генжевиди вири девирра вири миллетрин арада дишегьлидизни итимдиз хас абурлу къилихар гьа и чеб чпел ашукь хьанвай жегьил-жаванриз гуналди, и месэладикай хсуси вичин фикирни чаз ашкара ийизва.

За и цIарар Азербайжандин машгьур филолог, иранист, таржумачи Рустам Алиева (1929-1994) фарс чIалай урус чIалаз цIарба-цIар (подстрочник) элкъуьрнавай поэмадай таржума авунвайбур я.

Пакизат  Фатуллаева

 

 

«Лейлини Межнун» ­поэмадай

 

Низами  Генжеви

 

Межнуназ Лейлидин чар

Къейса муьгьуьр алудзава чарчелай,

ГатIуннава чар Халикьдин тIварцIелай:

 

«Кхьизва за ваз тIварцIелди Агъадин

Чи фагьумдиз вичин ракIар ахъа тир.

 

Гаф арифрин вилик ише фидайдан,

Лал жасадрин чIални вичиз чидайдан.

 

ЧIулавдини лацуди халкь авунвай,

Къушни кIезри тухиз, къайгъу чIугунвай.

 

Гъетеривди цавар нурлу авурдан,

Инсан халкьна, чилер гурлу авурдан.

 

Шак текъведай вичин зурба тегьердал,

Вич гьамиша хьайи «авач» тежердан.

 

Руьгь гьасилна, дуьнья паяй руьгьериз,

(Идлай зурба савкьат аквач вилериз!)

 

Руьгьер вири акьулдивди чIагурай,

А нурдивди дуьнья вири ацIурай…»

 

Гьа икI чIалан жавагьирар акIайна,

Ахпа вичин рикIин дерди ахъайна:

 

«И чар залай ваз са гъвечIи хабар я,

Кайидалай кайи хирел къабар я,

 

Яни залай, агалнавай къеледа,

Ваз, чуьллера авай, катна желедай.

 

Агь, вафалу зи дуст, кьили, гьикI я вун?

Заз цавари ганвай вили — гьикI я вун?

 

Агь, мягькемди ихтибардин девлетрал,

Ви нур ала муьгьуьббатдин зинетрал!

 

Дагълар яру авунвайди, иви физ,

Раган рикIе кIев хьанвайди, гьакьекь хьиз,

 

МичIевайди, булах хьиз Пир Хизридин,

Зи экуьнал гуьл парвана, дири тир!

 

Себеб хьанвай гъибетринни чуьруькрин,

Миргерин дуст — ялгъузвилин шерикрин.

 

Зун себеб яз, хьелер акьаз, шедайди,

Эхиратда анжах юлдаш жедайди!

 

Ширин чандиз чIулав инад кьунва на,

ЦIун фура ви йикъар-йифер тунва на!

 

РикI заз туна, жув чуьллериз катна хьи,

Зун себеб яз, ви тIвар сиве гьатна хьи,

 

Зи рикI вавди ацIанва, ваз вафа я,

Вав гвайдини зун кIан хьунин жафа я.

 

ГьикI ава вун? Чанда такьат амани?

Зун види я, вав чи сирер гумани?

 

Зун ви бахт тир, зун ви гъиляй акъудна,

Ви жуьт я, зун тек ятIани къакъудна.

 

Гъуьлуьк ква зун, са йифизни, лугьун ваз,

Ксанач чун са хъуьцуьган кьилик кваз.

 

Кьураз-цIраз, са сагъ югъ заз акунач,

Амма инжи сагъ я, алмас хкIунач.

 

Марвар я зун, муьгьуьр алай къабухдал,

Хазина, вун патал хуьзвай кьасухдай.

 

Тамамбур я гъуьлуьн вири ерияр,

Куьз я абур, вун авачтIа, кIани яр?

 

Зи мурад тир: кьве дуьньядин кIвале чун,

Са муг аваз, жеда бахтлувиле чун.

 

Кьвед санал хьун авачтIа чи кьисметда,

За жуваз сур атIутI лугьуз минетда.

 

Ви бахт такIан вуж аватIа, атурай!

ТIалди адан рикIин паргъа атIурай!

 

За ви са чIар гьисабзава алемдай,

Ви рекьеллай цазни — рикIин мелгьемдай.

 

Пир Хизрини вун паквилиз сад хьана,

Зал чан хкваш, абукевсер яд гана!

 

Зун варз, вун рагъ — вуч къведа, лагь,

ви нурдив?

Зун яргъай ваз килигзава къагьурдив.

*  *  *

Заз ви буба кьена лагьай ван хьана,

Жувандахъ хьиз, заз яс чIугваз кIан хьана.

 

Вак чIал кутаз атанач зун, туьгьметмир,

Зун ясдава, тахсир кутаз гьелекмир.

 

Амач лагьай ванци зи рикI атIана,

Кафандавай жуван чан за гатана.

 

Чинар чухваз, ичIирна зи буьвелар,

Жувандахъ хьиз, авуна бул ишелар.

 

Марварди хьиз, нинеда цаз акьурна,

Гъвергъверди тан вилидалди чIагурна*.

 

Гьа вуна хьиз, чIугвазва дерт, хифет за,

ЧIур авунач ясдин йикъан адет за.

 

Ви патав къвез хьанач жуьрэт авуна,

ШартIар хвена вири, хкуд тавуна.

 

Межнун, зи чан вавай яргъа ятIани,

Амма зи руьгь вакай яргъа жедани?

 

Заз аян я гъамуникай рикIин ви,

И уьлчуьда сабур я чи рекьинви.

 

И кьве йикъан пен тир карвансарада

Вахт са гьалда акъудда ман фанада.

 

Дерт тупIукай куьрс ийимир пашмандиз,

Шад тахьурай вун такIандаз, душмандиз.

 

Къе аватIа тар цагъамрин яхада,

Пака адал ваз хумравар аквада.

 

Къуьл чкIана, дерт хьанатIа лежбердиз,

Вун экъечIдай къацаз тамаш иердиз!

 

Цацу кьунвай цуькведин тIур сефил я,

Ахъа хьайи цуьк пака шад гуьгьуьл я.

 

Тек я лугьуз, жемир югъди-йифди шез,

Бес зун вуч я? Бес зун ви дуст тушни бес?

 

Акьулсуз я тек хьуналди шедайди:

Сад Аллагь я текдаз юлдаш жедайди.

 

Дердиник чан алпанди хьиз кабабмир,

Жув накъварай ацIай циф яз гьисабмир.

 

Буба кьена — рухвадиз сагъ чан хьурай,

Мяден гватна — инжи агъзурсан хьурай!»

*  *  *

Межнуна чар кIелна, пагь, вуч шад хьана!

Гуя марвар кьунвай къабух пад хьана!

 

Гафун кьилиз «Аллагь! Аллагь!»

лугьузвай,

Табдил хьана, гагь хиялди тухузвай.

 

Гуж хтайла, рикIин зегьем алатна,

Са кьадар вахт накъвар вегьез акъатна.

 

Ахъайзавач чар гъайиди хабар гуз,

Гагь кIвачериз, гагь гъилериз пIагьар гуз.

 

Лугьузва: «Чар-къелем авач жагъидай,

За Лейлидин чарчиз жаваб кхьидай…»

 

Гаф сивемаз, вахт ракъурнач гьавайда,

Чарни къелем акъудзава атайда.

 

Къелем хци хъувуна мад алмасдив:

Межнунан дерт рикIив кьунвай и касди.

 

Ингье кьазва Къейса къелем иердиз,

Жаваб кхьиз ярдин гьарай-эвердиз.

 

Инжияр хьиз, кIватIзава гъам гъамунихъ,

Акалзава вичин тIалдин гъалунихъ.

 

Чар кхьена куьтягьна, ам къатзава,

Чапар чар гваз хъфиз рекье гьатзава.

 

Гар хьиз фена — руг ацукьнач алухдал,

Хтайвал, чар агакьарна талукьдал.

 

Чар акурла, Лейлидик шел акатна,

Чарчин винел накъварин хар аватна.

__________________

*Дегь девирда а патара вили ранг ясдинди тир.

Лейлидин чарчиз Межнунан жаваб

ИкI гатIуннай чар Межнунан мецелай:

«ЭгечIзава зун Сад тирдан тIварцIелай.

 

Ахъадини агалайди аквадай,

Лал битмишдай къванцин кIеви яхада.

 

Куьлегар гвай чаз таквадай сирерин,

Цаваринни цава авай гъетерин.

 

КIанивилин цIувди рикIер куькIуьрдай,

Экв вегьена, йифекай югъ туькIуьрдай.

 

Марф къурна, чуьл кьурагьдикай хуьдайдан,

РикI сефилдан рикIиз майдан гудайдан».

 

ЭлячIна ам ахпа вичин дердерал,

Герен-герен нагъв акьалтиз вилерал.

 

«Кхьизва ваз за, ашкъиди кайида,

Тек са вуна зи рикI секин хъийида.

 

Ваз, и залай, ивидал звал атанвай,

Ваз, зи умуд садлагьана атIанвай.

 

Чилик кума зи бахтунин булахар,

КуькIвенвалда ви мураддин чирагъар!

 

Гьавалу зун руквар я ви кIвачик квай,

Ви гьамга яд нин булах я, гъилик квай?

 

За чинеба ви агьузар кIватIзава,

Бес вуна нин рикIин тIалар кьатIзава?

 

Ви чин акун заз Кябедин суваб я,

Ви гуьрцел — зун патал михьи мигьраб я.

 

Агь, хазина, гьатай гъиле душмандин,

Дуст иеси я ам хвейи иландин.

 

Ирамдин багъ вун я, акакь тийидай,

Женнетдин багъ вун я, агакь тийидай.

 

Вун я куьлег зал алай и ракьарин,

Вун я мелгьем зи гьал ягъай йикъарин.

 

За жуван кьил эцигнава вилик ви,

АтIумир ам, инсаф квачни гъилик ви?

 

Язух чIугваз чир тахьайтIа инсандиз,

Чка жедач намусдизни игьсандиз!

 

Ви лукI лугьуз зи тIвар ава сивера,

Душман жеда, къакъудмир зун — эвера!

 

Ви лукI ятIа, зун жувавай яргъазмир,

Маса гана, мас хкажиз акъвазмир!

 

Агь, чарадан никIел галчIур хьайиди!

Масад кьуна, зи жигер цIа кайиди!

 

Куьз зи савкьат рахкурна зал элкъвена?

Вучиз зи тIвар на муркIадал кхьена?

 

Зи экуь къар элкъуьрна на йифериз,

Хирерна зал, гила ава эвериз!

 

На завай рикI къакъудна, ваз чидани?

Гила чанни — на зун рикIел хуьдани?

 

Ви меци сагъ чка тунвач зи тандал,

Зун кузва, гьич звални алач ви чандал!

 

Хирер ийиз жеда яргъи мецивай,

Хуьз жедани адавай вич вичивай?

 

Зи дустуни, зун рикIивай кIанида,

«КIанда!» — са гаф пелен юкьвал кхьидай!

 

Вун яни ам, заз гайи гаф хвейиди?

Вуч я вуна ви патай заз гайиди?

 

Вун масадан лувак фена — гьам яни?

Чи арадин икьрар чIурай кам яни?

 

Тапарралди секинариз дилиди,

Гъуьлуьн чан-рикI кьабулзава Лейлиди!

 

Ваз кIандайтIа, цав ви шелдив ацIудай,

Чна кьведа сад хьиз нефес къачудай.

 

Икьрардин гаф чIур авурди яман я,

Им ашкъи туш — зун лукI, вун зи султан я!

 

Зун кесиб я, гевгьер гьатнач гъиле зи,

Масад хьанва а гевгьердин иеси.

 

Билбил авай багъдихъ гьикьван ад жеда,

Инжилар тIуьр пехърен сиве дад жеда!

 

Нарди хъвада яд багъбандин рикIикай,

Маса садаз дарман жеда вичикай.

 

Им адет я: дуьнья вири вилик кваз,

Дардава вун, хазинаяр чилик кваз.

 

Мус аквада ви лалияр кIевевай

Азад хьана, къванцин кIеви рикIевай?

 

Мус, лагь, ви варз, нур чукIуриз цававай,

Яргъа жеда аждагьандин саравай?

 

Мус къеледай бике дуьздал акъатда?

Мус къаравул къеледилай аватда?

 

Къуй зун, Лейли, ви экуьнвай яргъаз хьуй —

Ви парвана ви шеминал къугъваз хьуй!

 

Ви туьгьметри кудна зун чан аламаз,

Санбар йисар хьуй ви ибну-Саламаз!

 

Вун зи тIални, зи дарманни дава я,

Дегиш жезвай зи гуьгьуьлдин гьава я.

 

АватIани ви тIвар элдин сивера

Хуьзва лугьуз на гевгьерар кIевера,

 

Вун кIан хьунухь мадни къати жезва зи,

Гъайра гьиссди рикI кукра хьиз незва зи.

 

Виш хиялди гъизва гьарай-эвердал,

Адетдин тIветI ацукьайла шекердал!

 

Яр квахьайди зи гъавурда акьада:

ТIветIни адаз чалагъан хьиз аквада!

 

Дугъри я зун, мал авачиз кьасабдай,

Кьисайра хьиз, къазанжияр гьисабдай.

 

АтIун тавур марвардихъ зун шехьзава,

Гвачир инжи хуьда лугьуз, эхзава.

 

Агь, цуькведин тангъах тирди, зерифди,

Зи пIузарар акъатна ви гьайифдик.

 

Кьарай квахьна, ваз акурвал амач зун,

Дуьз хабар гва вав: жув-жувак кумач зун.

 

Зи хьиз, ашкъи куз авачтIа беденда,

Кепекдик квач ам ашкъидин мескенда.

 

Чин гузвайтIа заз ви керчек гьиссери,

Эхдай хирер за инсафсуз мецерин.

 

Ви ашкъиди зи ашкъидив акъажрай,

Вуна авур хирери дерт явашрай.

 

Мелгьем яргъа аватIани хиревай,

Вун сагъ хьурай — мурад гьам я рикIевай!»

«Лезги газетдин» 2025-йисан 1-нумрадай

_______________________________________