МЕРДАЛИ ЖАЛИЛОВАН «РУЬГЬДИН МУЬКЪВЕР» КТАБДИКАЙ

Фикир желбдай, хъсан ктабар кIелза­вайбуруз, гьелбетда, савкьат я. Алай йи­суз “Дагкнигоиздатда” акъуднавай ша­­ир, журналист, таржумачи, публицист  Мердали  Жалилован  “Руьгьдин муькъвер”  ктабни гьа ихьтибурукай я лу­гьуз жеда.

ЦIийи ктабда М.Жалилова яргъал йисара дуьньядин ва гьакIни Дагъустандин халкьарин литературайрин са жерге векилрин лезги чIалаз таржума авунвай эсерар гьатнава. Ам гьикI хьана арадал атайди я лагьай суалдиз авторди ктабдин сифте гафуна жаваб ганва: “Яргъал йисара хайи халкьдин руьгьдин къул тир “Лезги газетдин” редакцияда литературадин отделдин къуллугъчи, ре­дактор хьуни заз неинки Дагъустандин, гьакI дуьньядин хейлин халкьаринни литературайрин векилрин эсерар, гьелбетда, чIехи урус чIалан куьмекдалди, хайи лезги чIалаз таржума ийидай мумкинвал гана. Имни литературайрин векилрин юбилейрихъ, шадвилин маса мя­рекатрихъ (съездрихъ, совещанийрихъ, литературадин суваррихъ, мугьманвилерихъ) галаз алакъалу кар хьана…”

Литературайрин эсеррай жуьреба-жуьре халкьарин яшайиш, ацукьун-къарагъун, адетар, инсанрин крар… аквазва. Абур кIелуни, чир хьуни дуьньядин халкьар чеб-чпиз мукьва ийизва, яни икI руьгьдин муькъвериз майданар ачух жеда. Таржумачийрихъ халкьар чеб-чпиз чирдай, хъсан тежриба раиждай, гегьеншардай, дуствилин муькъвер туькIуьрдай къуват, мумкинвал ава.

Ктаб урусрин шаир-таржумачи Владимир Бояринован “Кавказдин таж” макъаладилай башламишнава. Ам кIе­лайла, таржумайрин кIвалахдин важиблувал, гереквал керчекдаказ ачух жезва. Адалай гуьгъуьниз ихьтин кьилер къвезва: “Дуьньядин эдебиятдай” (А.Пуш­кинан,  М.Лермонтован, Т.Шевченкодин, М.Салтыков-Щедринан, А.Чехован, Г.Гейнедин, В.Высоцкийдин са кьадар шейэр таржума авунва); “Да­гъус­тандин мугьманрин чIалар” (Н.Тихонован, М.Галидин, М.Кариман, У.Ражабан, М.Миршакаран, Д.Бутовецкийдин): “Урусатдин шаирри аялар патал” (В.Маяковский, С.Маршак, К.Чуковский, С.Михалков); “Дагъустандин чIаларай”,  “Урус чIа­лал лезгийрин теснифар”.

375 чиникай ибарат ктабдин тираж — 350 экземпляр, редактор А.Къардашов я. ЦIийи ктаб эде­биятдал рикI алай кIелза­­­вайбурун гегьенш къатариз герек къведа.­

Ихтилат неинки жуьреба-жуьре халкьарин руьгьдин ирс чируникай, сад-садаз ачух ва мукьва авуникай физва, гьакI­­­­ни чун, лезги кIелзавайбур, патал и ктабда хайи чIалахъ девлетлувал, вер­цIи­вал, шикиллувал, гьакьван чIехи мум­­кинвилер авайди раижзава. ГьикI хьи, гьакьван чеб-чпиз ухшар тушир ша­и­рар, гьикаятчияр и ктабда михьи лезги чIалал рахурнава.

Месела, А.С.Пушкинан цIарар:

РикIеллама бахтлу легьзе,

Вун атанай къаншардиз.

Шикил хьтин вуч кьван гуьзел,

Зуьгьре гъетрез ухшарди…

(“Я помню чудное мгновение…”)

 

М.Ю.Лермонтован “Раг” шиирдай:

Ксанвай циф, акъудиз йиф,

Къизил-къаш хьиз, раган хурал.

Къарагъна ам, югъ хьайивалд,

Аршда цавал ахгудна киф…

 

Т.Г.Шевченкодин “Веси” шиирдай:

Кьейила зун кучук куьне

Тепедал кьакьан.

Вилик хьурай Украйнадин

Чуьллер заз масан.

Анлай акван генг талаяр,

Днепрдин синер,

Рахурзавай туьнт ажугъдив

Ргазвай селлер…

Инал тIварар кьунвай эсерар гьеле мектебра амаз чи аялри урус чIалал кIел­­завайбур я. Лезги чIалани таржумачиди авторрин хатI, кхьинин тегьерар, образар, фикиррин деринвал хвенва. Им таржумаяр устадвилин дережадив агакь­нава лагьай чIал я.

Чун вири эсеррикай рахазвач. Чи фикирдалди, ктабда гьатнавай А.С.Пушкинан “Кавказдин есир” повесть, Г.Гейнедин “Миллетбаз ламар” (сатира), Урусатдин шаирри аялар патал кхьенвай “Вуч хъсан я ва вуч — пис?” (Вл.Маяков­ский), “Кьифрен ахмакь шарагдикай” (С.Маршак), “Бармалей” (К.Чуковский), “Дустарин мани” (С.Михалков), Дагъустандин мугьманрикай Давид Бутовецкийди чи лезги кьегьал хва, Ватандин ЧIехи дяведа кьетIен игитвал къалурай Мустафа Агъаевич Набиеваз бахшна кхьенвай “Агъа Макьай тир игит” поэма ва икI мадни эсерар, иллаки чи Дагъустандин авторрин — Р.Гьамзатован,  С.Рабаданован, А.Аджаматован, Юсуп Хаппалаеван, МутIалиб Митарован, Гьажимет Сафаралиеван — эсерар чпин бинейриз  лап мукьва я.

Куьрелди, вичин таржумайралди М.Жалилова лезги ва Дагъустандин  литературадик кьетIен пай кутунва. Таржумайрив ам гьикI кIандатIани хьурай лагьана ваъ, гьам вичи къачунвай авторрин, гьам урус ва лезги чIаларин вилик, гьам шииратдинни гьикаятдин (А.П.Чехован, М.Салтыков-Щедринан, Ме­гьамед-Расулан,  Мегьамед Бутаеван, Агъа­­лар Жафарован, Гьажимет Сафара­лиеван) художественный кьетIенви­ле­рин вилик еке жавабдарвал гьисс авуналди эгечIнава.

Бязи эсерар таржумаяр ваъ, автор­дин вичин хсуси эсерар хьиз кIелиз жезва. Гьар са кас художественный эсердин­ чIалан ва идеяйрин (фагьум-фикирдин) гъавурда акьадайвал, чIалан такьатрикай менфят къачунва.

Эхь, лезги чIал дуьньядин чIаларин майданда са кIусни зайиф туширди, девлетлу тирди субутнава.

Чна гьам таржумачидиз, гьам ктаб акъудай издательстводин коллективдиз, редактор Арбен Къардашаз сагърай лугьузва.

Гьайиф къведай са кар ава: ктабдин тираж гъвечIиди я. Гьа тIимилбурни чи мектебривни библиотекайрив, я кIелдай­бурув агакьзавач.

Амма виринра герек жезвай ктаб тирди винидихъни къейднава.

“Руьгьдин муькъвер” ктаб таржумачидин 75 йис тамам хьунихъ галаз ала­къалу яз акъуднавайди я. Къуй адахъ мад­ни цIийи дережаяр, цIийи агалкьунар хьурай.

Шихмурад Шихмурадов