“Мад ама!..”

Югъ ачух жедалди, Рачабан варцел ван кьилеллаз “Тади куьмекдин” машин атана акъатна.

Адай лацу халатар алай са итимни дишегьли тади кваз гьаятдиз гьахьна.

Малар нехирдиз акъудзавай къуншияр, къуьнер чуькьвез, вуч хьа­натIа лугьуз, суалдин ишарадалди сад-садаз килигиз амай.

Рачабан гъвечIи гададин руш гьаятда шезвай.

— Я бала, Перизат, ни ви кефи чIурна, вуч хьанва? — жузуна къуншидин папа.

— Бубадин… — лагьана, руш, сес акъатна, шехьна.

— Вуч хьана адаз? Сенфиз кал куьриз хъиягъиз акурди тир хьи заз? — лагьана муькуь къуншидин папа.

— Чидач, кал нехирдиз акъудиз гьаятдиз эвичIай буба гурарин кIане ярх хьанваз жа­гъ­а­­на…

Къуншияр и ихтилатрик кумаз, духтурар гурарай агъуз эвичI хъувуна. Абурун чинай Ра­­чабан гьал лап чIурузвайди кьатIуз жезвай.

— Я къужа, вахъ вуч хьана? — лу­гьуз, гьарайиз, шедай ван акъатна кIваляй. Рачабан юлдаш Сефижата, мет-кьил гатаз, лагь-лугьунарзавай. Гурарай виниз хкаж хьайи къунши папариз Рачаб рагьметдиз фейиди хьиз хьана. Хъукъвана, месел алай Рачаб мейит хьиз аквазвай. Амма са чIана юзазвай сур­лумпIди адал чан аламайдан шагьидвалзавай. Дидедиз килигиз, свасни гада къах хьанвай.

— Я хва, Надир, — лагьана къунши ФатIима­та, — фекьидиз эверна кIанда. Ам чандик къазада ава. КIел эляна кIанда…

Рачабан гада ахвара авайди хьиз тир. Ада садлагьана буба икI же­да лагьана  кьа­тIан­вачир. ФатIи­мат халадин гафари ам ахварай авудай хьиз я. Фекьидиз эвериз, къвалахъ галай куьчедиз чукурна.

Къуншияр, сад къвез, муькуьд хъфиз, Рачабан кIвале, гьаятдал кIватI жезвай.

— Сагъ кIаш хьтин итимдиз вуч хьана? ГьикI хьана? — лугьудай ванер тир япарихъ га­лукьзавайбур.

Тади кваз фейи Надир фекьини галаз хтана­ агакьна. Дуьзарна месел, туьтуьнин хат юзаз эцигнавай Рачабаз килигна, фекьиди кIел элягъиз башламишна.

Суса къаридин эмирдалди патарихъ галай вири аялриз тадиз хъша лагьана, зенгер авуна. Фекьи кIе­луник кумаз, Рачабан кIеви кьве дустни атана агакьна. Абурни, дусту­нин­ гьал акурла, пагь атIана амукьна. Фекьидин сес яваш хьана­. Месел алайдан туьтуьнин хат тади кваз юзаз башламишна, ахпа яваш сесиналди рахана:

— Мад ама, мад ама, мад ама…

Сес акъвазна, Рачаб гьа сифте гьалдиз хъфена.

“Мад ама” гафаралди Рачабаз вуч лугьуз­ кIанзавайтIа, садан кьилни акъатнач. КIвале авайбурни, атай-хъфейбурни, адаз вуч лу­гьуз кIан­завайтIа лугьуз, хияллу хьанвай.

Югъ нисинилай алатна, Рачабан гьал дегиш хьанач. Мукьвал ше­гьерра, хуьрера авай аяларни, мукьва-кьилиярни кIватI ­хьана. Атана югъ рагъдандихъ элкъвена. Яваш­за­вай­дан гьал дегиш хьанач. Лап геждалди ацу­кьай­ фекьини, къуни-къуншиярни чпин кIвале­риз рекье гьат хъувуна. Ре­кьяй атай мугьманризни ксудай чкаяр къалурна…

— Рачаб къенин йифяй акъатдач, — лугьуз­вай вирида.

Кафанарни къачуна, лакьан атIудай жегьилрихъ галазни рахана. Геждалди бубадин кьилихъ ацукьай кьве хвани Сефижат югъ ачух жедайла ахвариз фена. Ягъайди хьиз ахварай аватай Сефижатаз гъуьл месел аламачирди акуна. Адай гьарай акъатна. КIва­ле авайбур вири са кIвачел акьалтна. Рачаб рагь­метдиз фейиди хьиз хьана. Кили­гайтIа, накь чандик къазада авайди месел аламач. Квахьна Рачаб, амач санани. Аялри, мукьва­-кьилийри кьуд пад кIваче­лай авуна, амач Ра­чаб. Вар ахъайна, гьаятдиз гьахьай фекьидизни Рачабан юлдашриз ина авай кат-калтугун акурла, дуст секин хьайиди хьиз хьана. Ахпа кар-агьвалатдин гъавурда акьурла, абурни къе­къвез эгечIна.

— Сефижат, — лагьана, эверна яргъи спелар авай дустуни, — Рачаба пакамахъ, кал нехирдиз акъуддайла, вуч ийидай?

— Къарасудин кьилел алай багъдиз фидай, — жаваб гана мягьтел хьанвай Сефи­жата.

Гьаятдал алай итимар хуьруьн куьчедай агъуз къарасудихъ ахмиш хьана. Абурун кIвачера гьерекат авай. Къарасудив агакьиз, агакь тийиз, абуруз, перни гъиле аваз, багъдиз яд гузвай Рачаб акуна. Пагь атIана виридан. Накь рекьизвайди, къе, на лугьуди идаз затIни хьанач, багъдиз яд гузва?!.

КIвачерик квай гьерекат яваш хьайи итимар, чеб чпиз килигиз, ви­лерихъ агъан тийиз, Рачабаз мукьва хьана. Салам гана, хваш-беш авуна. КIаш хьиз, кIубан я Рачаб! Рахадайлани, гьич мезни  галкIиз­вач. Элкъвена, суалдин ишара вилера аваз, килигзавай мукьва-кьилийриз Рачаб.

Спелар яргъи Салманни кIвач кьецIи Камил галаз, перни къуьнел кьуна, Рачаб вичин кIвализ рекье гьатна.

— Я дуст, ваз накь чун ви патав атайдакай хабар авани? — жузуна Салмана.

— Ава, — лагьана Рачаба.

— Ваз чи ван къвезвайни? — мягьтел хьана Камил.

— Эхь, къвезвай, — лагьана Рачаба.

— Вахъ вуч хьанвайди тир? — са куьнайни кьил акъат тийиз, жузуна Салмана.

— Ажал агакьнавай зи, — жаваб гана Ра­чаба­.

— “Мад ама” вучиз лагьанай вуна? Вуч тир ваз амайди? — жузуна Камила.

Рачаб алай чкадал акъваз хьана, гъиле авай пер чиле акIурна, хуьруьз мукьва жезвай вичин архайриз килигна, суьгьбет башламишна:

— Икьван гагьда за и ихтилат гьич садазни­ ахъаяйди туш… Зун же­гьил тир. КIвал эцигдалди, за сиф­те къазма эцигна. Зи хизанни, уьмуьрдин юлдашни, кьве хвани галаз, гьана яшамиш жезвай. Чаз гзаф дарзавай. Вахтар гьахьтинбур тир, сада-сад айибдайвал тушир. Йи­къарикай са юкъуз багъдай хьайи бегьер гваз шегьердин базардиз ре­кье гьатнай зун. Гвай яр-емиш ма­са гана, хьайи пулунихъ аялриз цIийи парталар къачуна, хуьруьз хтана. Зи къазмадив агакьдалди, заз рекьин къерехда кьве аял галай са яшлу дишегьли шехьиз акуна. Зун а дишегьлидиз мукьва хьана, адан дердиникай хабар кьуна.

— Я хва, ваз и аялар аквазвани? — лагьана, ада заз парталар бижгъер-бижгъер хьанвай аялар къалурна. — Ибур зи хтулар я. Ибурун ди­дени буба, авариядик акатна, рагьметдиз фена. Ибурун я тандал партал алач, я руфуна­ фу авач. Зун къекъверагвал авуниз мажбур хьанва.

Зи жибинда пуд манат амай. Етимар галай и дишегьлидин гьал акур за и пулни, и аялриз къачур перемар авай чантани гьадав вугана.

— Къачу, чан диде, — лагьана за и дишегьлидиз. — Зун жегьил я, зи чанда къуватни ава, зи аялриз за къазанмишни хъийида. Квез хуш гьалалвилелди хьурай…

Зи вилер накъварив ацIана, завай рахаз жезмачир. Гьаниз килигна, за са шумуд кам ви­лик вегьейла, и дишегьлиди зун къуьн ­кьуна, акъвазарна, ихьтин гафар лагьана:            — Я Ал­лагь, ваз цIуд аялни хьурай, куь хатур хан тийи­дай; цIуд кални хьурай, хизандиз чин гу­дай; цIуд багъни, бегьер кими тушир; сагъ, кIу­­бан яз, виш йисни хьурай! Ви кIва­ляй бахт­­ни,  берекатни, гьуьрметни гьич кими тахьурай…

Гьа йикъалай зи крар вилик фена. Зазни зи  папаз цIуд аялни, чахъ цIуд кални хьана, яваш-яваш бегьер гудай цIуд багъни. За квез “Мад ама!” лагьайла, захъ уьмуьр ама лагьай­ди тир.  Зи кьудкъанни пуд йис я. Аллагьдин патай ганвай уьмуьр зи накь куьтягь хьанвай­. Зун а кесиб дишегьлиди авур дуьадик акатна. Аллагьди зун виш йис жедалди туна…

Дустар пагь атIана, кьилер галтадиз, “Аллагьдин регьим зурба я” лугьуз, амукьна…

«Лезги газетдин» 2019-йисан 45-нумрадай

_________________________________________________________________

Зулуз тама

Октябрдин вацран юкьвар. Зулун вахт тиртIани, гьава гатуз хьиз чимизвай. ЧIехи бубади заз вичихъ галаз тамуз фин теклифна. Зун гзаф шад хьана. Пакадин йикъан экуьнахъ чIехи буба вилик, къуьне тфенгни аваз, зун кьулухъ, далудал­ фу авай чантани алаз рекье гьатна. Фидай рехъди бубади заз тамукай, тамун гьайванрикай суьгьбетар авуна. Акуна-такуна чун тамув агакьна. Там чи бадедин гам хьиз аквазвай. Ина гьар жуьре рангари нехишар арадал гъанвай. Са тарар яру, муькуьбур хъипи, са бязибур гатуз хьиз къацуз амай. Чун яваш-яваш тамун юкьваз гьахьна.

— Пагь! Гьикьван гуьрчег аквада зулуз там! Кьуд пад секин тир, гьатта тарцелай аватзавай пешинин ванни кваз къвезвай. И секинвал ара физ гьарайзавай пехъерини керекулри чIурзавай. Чи кIвачерик акатзавай пешерин вишришрин ван лап яргъариз акъатзавай.

Чун инидин ва чIухлумпIрин тарар авай чкадив агакьна. Иниярни чIухлум­пIар, кIунчI-кунчI хьана, рушарин япарихъ галай сиргъаяр хьиз аквазвай. Инал-анал тарарин кукIвара, пунара нуькIерин ичIи мукарни аквазвай.

— Гьан, хтул, авуд кIулал алай чанта. Ша, чна инияр кIватIин,  — лагьана чIехи бубади.

Са гъвечIи геренда чна са чанта инияр кIватIна. Югъ нисини жезвай.

— И кIамун кIане чиликай яд хкатзавай чка ава, хтул, — лагьана бубади, — ша чна гьанал са бисмиллагь ийин.

Чун кIамуз эвичIна. Ина авай гуьрчегвал квез акунайтIа! Чи кIвачер авахьнавай пешера батмиш жезвай. Кьакьан тарцин кьецIил хьанвай дувулрикай михьи гьамга хьтин яд  хкатзавай. Къарасудин патав гвай хкис хьанвай къванцел ракьун кружкани алай. За яд дадмишиз гьерекатна.

— Хтул, гъвечIи-гъвечIи хупIар хъухъ, — тагькимарна зи гуьгъуьна амай бубади, — яд гзаф къайиди я.

Гьакъикъатдани, яд гзаф къайиди тир, на лугьуди, муркIадай акъуднава. Зи сарара тIал гьатна, ятIани цин ширинвиляй за кружка вири хъвана. Къара­судин къерехдал чна суфра  ачухна. Ша лагьай мугьманар хьиз, гьасятда къвалав гвай тарцин хилерал кьве керекул пайда хьана. Чал вил алаз, абуру кьарр-кьарр ийиз гьарайзавай.

— Гуда, гуда, квезни чи суфрадилай паяр гуда, — лагьана бубади, абур галай патахъ кьве тике як гадарна.

Абуру, чпин пай вахчуна, лув гана. Та­мун тIебиатдикай лезет хкудзавай заз лап мукьувай вишришрин ван хьана. За генани дикъетдивди яб гана. Гьакъикъатда зи къвалахъ галай кул-кусра са вуч ятIа­ни къе­къвезва. Зун бубадиз суалдивди килигна. Бубани вишришар авур кул-кусриз килигзавай. Ада заз ишарадалди кис хьухь лагьана. Са легьзедилай кул-кусрикай кьуьгъуьр хкечIна, далудал алай цацара са еке къарникъузни авай. Ам чи виликай тIуз зиринг камаралди, тIиш пешера экъуь­риз-экъуьриз, фена. Зун бубадиз, ам, сивел хъвер алаз, заз килигна.

—  Акунани ваз, хтул, кьуьгъуьрдини хъуьтIуьн суьрсет кIватIзава…

Югъ нисинилай алатзавай. Чна суфра кIватI хъувуна, амукьай гъвелер заз валариз гадариз кIан хьана.

— Им чIуру кIвалах я, хтул, — лагьана бубади, — эгер тамуз атай-атай касди зир-зибил тама таз хьайитIа, тIебиат чиркин жеда. Там са еке хъуртаз ухшар жеда.

Зирзибилни чантада хутуна, чанта къуьнуьз хъияна, чун хуьруьз хквез рекье гьатна­. Гила зун вилик, чIехи буба гуьгъуьна авай. Югъ няни хьайила, чун хуьруьв ахгакьна…

«Лезги газетдин» 2022-йисан 13-нумрадай

____________________________________________________________________

Гьахъни дуван

Йиф. МичIи, чIулав йиф. Кьуд пата лал кьенва, на лугьуди, чилин винел чан алай гьич са гьашаратни аламач. Цавни чIулав я, я гъетер, я варз авач. Хуьрни чIулав я, хуьруьн кьилихъ галай тамни чIулав я. Анжах йифиз, хуьр ксайла, сейр­диз экъечIдай Алиханаз ихьтин йиф сифте сефер я аквазвайди. “Аламатдин йиф я”, — фикирзава тажуб хьанвай Алихана вичи вичикди. Ам яваш камаралди хуьруьн кьилихъ галай кьакьан кIунтIал хкаж хьана. Мад хуьруьз килигна, гьич витIдай цIицIни гьалтнач, я хатадай экв куькIвей са дакIар кьванни акунач. Лал мичIивили кьилел кьуьл илисайди хьиз тир. “Белки, зун биши хьанватIа”, — фикирзава Али­хана. Къариба я. Алихан хуьруьз эвичI хъувуна ва шегьре рекьин  къерехдал ­акъвазна. И рехъ хуьруьн сурарин кьили­хъай физвай. Са герендилай ам рехъ кьуна са кьадар рекьиз виликди фена, Алиханан япарихъ инсанар рахадай ван галукьна. Ам акъваз хьана, дикъетдивди яб гана. Гьакъикъатда инсанар рахазва, анжах чеб аквазвач. Алихан сурариз гьахьна, рахазвай сесер галай патахъ фена, са вад камунин мензил амаз ам акъваз хьана. Кьве касди сур эгъуьнзава, мукьва жезвай Алиханазни фикир тагана, чеб чпихъ галаз­ сес хкажна рахазва. Алихан абуруз ­мукьва хьана, салам гана. Сур эгъуьн­завайбурун гьерекат яваш хьана, салам ­кьуна.

— Хуьре рагьметдиз фейи кас авани? — жузуна Алихана.

—  Ава, — жаваб гана адаз.

— Вуж я? Рагьмет хьуй вичиз, — жузуна Алихана.

— Шагьан хва Алихан чидайни квез? — гъиле авай лопатка чиле акIурна, лагьана сад лагьай итимди.

Алиханан нефес дар хьана, ада туьтер кьурай ванцелди лагьана:

— ГьикI, чида, ам зун я, анжах зал чан алама. Зун рекьидай вахтни хьанвач, гьеле жегьил я.

— Анжах… анжах, — рахана кьвед ла­гьай кас, — гуьгъуьна гзаф агь ава, ингье къе ви вахт агакьнава.

— Вуч агь, вуж я заз агь авурди? —  теспача акатна Алиханак.

— Гзаф инсанар вакай бизар яз рахазва, шумудни са кесиб касдин кIвал чIур­на… — сур эгъуьниз эгечI хъувуна сифте рахай итим.

Алиханан чIал кьунвай, гьакъикъатда ам виридаз гзаф нефс пехъи, садни саймиш тийидай кас яз чидай.

Алиханаз кеферпатахъай цав ачух жезвайди хьиз акуна. Ам, кьулухъ элкъве­на, цавуз килигна. Цаварилай агъуз лацу парталар алай инсандин къаматда авай лувар квай малаик чилел эвичIна, кIеви сесиналди рахана:

— Алихан, ви вахт къе куьтягь хьанва. Им, — ада гъилин ишарадалди эгъуьнзавай сур къалурна, — ви эхиратдин кIвал я.

Алихан мад сеферда эгъуьнзавай сур галай патахъ килигна. Сур эгъуьнзавай инсанар инал аламачир, сура, тIанурда хьиз, къизгъин цIай кузва.

— ГьикI? Вучиз? Зун ваъ, — гьарай акъат­на Алиханай, — зун рази туш. Зун жегьил я… — мадни са вуч ятIани лугьуз кIанза­вай адаз.

— Килиг, — малаикди сурариз къвезвай рехъ къалурна.

Сурариз къуьнерал магьфе алай са десте итимар гьахьна. Абур цIай кузвай су­руз мукьва хьана. Къуьнерал алай магьфе чилел эцигна. Мейитдин чин ахъаз­вай. Гьакъикъатдани, кьенвайди Алихан,  а гзаф къаних нефс авай, къанунар бинедилай чидай къуллугъчи, погонрал нурар гудай гъетер алай райондин прокурор…

— Муьгьлет, муьгьлет, заз зи гъалатIар туьхкIуьр хъийидай  муьгьлет це, минет хьуй…

Малаик киснавай, ахпа кьилин къалпагъар алатдай ван акъатна, на лугьуди, дагълар ацахьзава, дуьньядин эхир ­жезва.

— Муьгьлет? — тикрарна малаикди. Вуна шумуд касдиз гана и вуна тIалабзавай муьгьлет?

Мад рагар пад хьайи ван акъатна. Алихана, чилиз метIер яна, гъилер цавуз хкажна, гьарайна:

— Я Рабби, я Аллагь, зи гъалатIар дуьзар хъийидай вахт це заз… За мад зи чан­дик­­ чарадан зегьметдин кепекни кутадач…

— Килиг, — хуьруьн агъа пата, хуьруькай­ хкатна эцигнавай къазма къалурна малаикди Алиханаз. — Иви хъвана вуна а хизандин, иеси, са тахсирни квачиз, вуна масадан чкадал дустагъна. А дишегьлидин ва адан вад аялдин сузадин ван Аллагьдив агакьнава…

— Гъил къачу, я Аллагь, — гьарайна Алихана.

Гьикьван кIевиз гьарагъайтIани, адан ван биши тир. Хуьряй мейит гваз атай итимар, кьейиди сурун къерехдал эцигна, суруз авудиз гьазур хьанвай. Сура авай цIай генани гужлу хьанвай. ЦIун ялав цавун аршдиз хкаж жезвай.  Алиханан чанди михьиз ифин къачуна…

— Гъил къачу, муьгьлет, я Аллагь, я Аллагь, — гьа са гафар тикрарзавай Алихана.

Мад рагар пад жедай ван акъатна, — къати марф акадна, сура авай цIай туьхвена. Мейит гвай хуьруьнвиярни квахьна. Цавун кIан экуь жез башламишна.

— Ви рикIин сидкьидай авур тIалабун Аллагьдив агакьнава, ада ваз гъалатIар туькIуьр хъийидай муьгьлет гузва. РикIел хуьх, чарадан зегьметдикай ви чандик ва я ви хизандик са кепек акатайтIа, и жегьен­немди вири неда, — цIун жуьгьенар туьхуьзвай сур къалур хъувуна малаикди. — Сифте нубатда вад аялдин дидедиз куьмекда вуна. Адан хизан гзаф дарда ава (Алиханан япарихъ аялар шехьдай ван галукьна). Дустагъда тунвай язухни ахкъуд­да вуна… За лагьай гафар рикIелай алудмир, ваз ганвай муьгьлетдин вахт ви гъиле ава…

Алихан ахварай аватна, ам гуя гьекье­да батмиш жезвай. ДакIардай кIвализ пакаман ракъинин сифте нурар аватнавай. Алихан къудгъунна къарагъна, кIвале вил экъуьрна. Сятинин тик-тик ийидай ван­целай гъейри, къеле хьиз эцигнавай кIвале маса ван-сес авачир. Алиханан рикIи хур кукIварзамай, адан беден, лаш ягъайди хьиз, тIазвай. Ада, къарагъна, дакIар ахъай­на. Алиханан чина къайи шагьвар ва япарихъ тIебиатдин чан акьалтзавай  сесер галукьна: билбилрин ва маса нуькI­е­рин, кIекерин, мал-къара динжарзавай хуь­руьнвийрин. Ада хур ацIай нефес къачуна. Ахпа, нефес акъадарна, вичи вичик фикирна: “Аквада гьа ахварайни?” Мад сеферда ада акур ахвар кикелай авуна. Им лап гьакъикъат хьиз тир. Алихан, чин-гъил чуьхвена, сурар галай патахъ рекье гьатна. Ам вичиз ахварай акур чкадал атана. Ахварай сур эгъуьнай чка нубатдин сур эгъуьнзавай чка тир. Алихан малаик акъвазнавай чкадал фена, ада “вахъ вад аялдин дидедин агь галукьнава” лагьана, тIуб туькIуьрай патаз килигна. Гьакъикъат­да вацIун кьилел, хуьруькай хкатна, са гъве­чIи къазма аквазвай. Хуьряй са савда­гардин кIвал атIунай къарагъарнавай дело агалун патал тахсир а кесибдин хиве тунвай. Кесибдин тахсир адан кесибвал тир. Са тахсирни квачир адан гафариз садани яб ганачир. Алиханани адаз лагьанай:

— Угъри вун я, кIвалахдик квачир, хизан хуьн патал атIана вуна чарадан кIвал, гила зун михьи я лугьуналди, ви чIалахъ жедай кIамай вуж  хьуй?

— И кас дустагъдиз ракъурна ругуд варз алатнава. Заз вучиз ихьтин ахвар акурай? — мадни фикиррик акатна Алихан­.

Ам кIвализ хтана, кIвалахал физ гьазурвал акуна. Пабни гъвечIи руш, ялар ягъиз, маса гьукуматдиз фенвай. Абур къе нисинихъ хтана кIанзавай. КIвалин михьивал ийизвай, хуьрек гьазурзавай дишегьли атана акъатнавачир. Домофондиз зенг атана, им машин варцел атана лагьай­ хабар тир. Алихан, папкани хъуьчIуьк кьуна, кIвалахал рекье гьатна.

Алихан кабинетдин вилик акъваз хьана. РакIариз вил яна. Анал къизилдин гьар­фаралди “Мурсалов Алихан Шагьович” кхьенвай. И кхьинар адан вилерикай сурун къванцел кхьейбур хьиз карагна. Адан беденда зурзун гьатна. Тади кваз ка­бинетдиз гьахьна, секретарь рушаз эверна.

— Алихан Шагьович, куьне эвернани, вуч герек я? — лагьана,  рак ахъайна кьакьан буйдин, гуьрчег акунар авай руша.

— Ви рикIел савдагар Агьмедан кIвал атIай кардиз талукь дело аламани?

— Алама, лап гьа къе хьиз алама, Бадирханов Къагьир Семедовичан дело.

— Лап хъсан, тадиз зи патав  гъваш, — гъилин ишарадалди рак агалун тIалабна.

Са герендилай рак гатана, кабинетдиз дело гваз секретарь руш гьахьна.

— Ингье куьне тIалабай дело, — лагьана,  руша  Алиханан вилик са кьадар чарар авай папка эцигна.

— Лап хъсан, — лагьана Алихана, — алад фена заз са чашка кофени гъваш. Туьнтдиз гьазура, шекер галачиз.

Са легьзедилай гъиле кофе авай чашкани аваз руш Алиханан вилик акъвазнавай.

— Чухсагъул, эциг столдал, чарасуз кар авачиз,  зун инжиклу ийимир.

— Башуьсте, чIехиди, — лагьана секретарь руш кабинетдай экъечIна.

Югъ няни жедалди Алихана, гьатта нисинин тIуьнни рикIелай алатна, Къагьи­ран дело тупIалай авуна. И кесиб касдик тахсир кутадай инай гьич са шартIни адаз жагъанач. Ада телефондин кнопкадал тIуб илисна, секретарь рушаз тади гьалда Бадирханован дело ахтармиш  авур силисчи  Велиеваз вичин патав ша лагь лагьана.

— Багъишламиша, чIехиди, — лагьана руша, — са сят вилик Велиев Сабет Рагьи­мович рагьметдиз фена лугьудай хабар атана. Куьне куьн инжиклу ийимир лугьу­низ килигна, завай квез хабар гуз хьанач.

И гафарин ван галукьай Алиханаз вич далудихъай сада гуьлледи ягъай хьиз хьана.

— ГьикI рагьметдиз фена? — гьарай акъат­на Алиханай.

— Нисинин тIуьнлай кьулухъ кIвалахал хтай Велиев вичин кабинетда ярх хьанваз жагъана. Тадиз эвер гайи духтурар адал чан хкиз гзаф алахъна, амма ам накь кьейиди хьиз кьенвалдай. Садлагьана кьиникьин себеб вуч ятIа, духтурривай тайиндиз лугьуз хьанвач. Мейит духтурханадиз хутахнава…

— Тади ая, Алихан, ви вахтни мукьув агакьдалди, тади ая, — лугьузвай ван япарихъ галукьна Алиханан. Ада кабинетда вил экъуьрна, касни авач. Телефондиз зенг атана. Зенг ийизвайди кайвани я. Алихана зенгиниз  жаваб ганач,ам, ка­бинет­дин ракIар агална, кIвализ рекье гьатна.­

Алихан, вар ахъайна, гьаятдиз гьахьна. КIвализ гьахьдалди, пабни руш шаддиз адан вилик экъечIна ва чпиз акур-такур чкайрикай, къачур пишкешрикай суьгьбетар ийизвай. Анжах Алиханан кьилиз абуру лугьузвай са гафни физвачир. Адаз вичиз акур ахвар папаз ачухиз кIан хьана, ахпа вичи вичик веревирдна: “КIе­лай ахмакь”, — лугьудайди я. Хизанрихъ галаз са акьван вахтунда ацукь тавуна, ам вичин кабинетда агал хьана, кьве гъили кьил кьуна, фикиррик акатна. Бадирха­нован хизандал куьмек агакьарна кIан­да тади гьалда, — фикирна Алихана ва вичин къуллугъдин машин гьалзавай Камилаз зенг яна.

— Камил, тади гьалда жуван хсуси машинда аваз зи патав ша.

— Башуьсте, чIехиди, — лагьана Камила, —  са герендилай зун агакьда.

Алихана куьчедин парталар алукIна, столдин дахилдай пулни къачуна, ам  гьаятдиз экъечIна. Кайваниди адан гуьгъуьниз чукурна:

— Алихан, вун гьиниз я? Зи стхани адан юлдаш мугьмандиз къвез рекье ава.

— Зун хкведа, тади дерди акъатнава, — лагьана, Алихан варцяй экъечIна.

Камил тади кваз атана акъатна. Алихан адан машинда ацукьна, ахпа яваш сесиналди жузуна:

— Камил, вавай сир хуьз жедани?

— Гьелбетда, чIехиди. Ам вуч лагьай гаф я? — Камилаз Алихан и жуьреда сад лагьай сеферда  тир аквазвайди. Ам гьамиша, хур экъисна, ван алаз рахазвайди тир. Гила лагьайтIа, сир ачухзава…

— Ваз хуьруьнвияр хъсандиз чидани? — жузуна Алихана.

— Чида.

— Бадирханов Къагьир чидани?

— Чида, ам дустагъда ава кьван, куь рикIел аламачни вини кIунтIал алай савдагардин кIвал атIана лагьана…

— РикIел алама, — Камилан гаф, сиве амаз, атIана Алихана. — Адан кIвал алай чка ваз чидани?

— Эхь, я чIехиди, агъа вацIун кьилел алай къазма гьадан кIвал я. Адан папа, идаз-адаз кIвалахар ийиз, аялар хуьзва…

— Лап  хъсан, машин чIехи туьквендал гьала, — къурмиш хьанвай Камилан сив агална Алихана.

— Туьквендал? — тажуб хьана Камил.

— Эхь, недай суьрсетар къачудайвал.

— Башуьсте, чIехиди, — Алиханан атIу­гъайвал чиз, мад суалар гуз хьанач Камилавай.

Туьквендив агакьайла, Алихана жибиндай пул акъудна, Камилав вугана.

— Ма, и пулунихъ къведай суьрсет къачу­.

Камил вичив вугай пулуниз, ахпа чIехидаз килигиз акъваз хьана.

— Алад, тадиз къачу, югъ няни жезва, — гьерекат кутуна Алихана адак.

— Вуч къачуда? – сес са жуьре хьана, жузуна Камила.

— Дуьгуь, шекер, як… куьрелди и пулу­нихъ вуч къведатIа, вири къачу.

Са гъвечIи вахтунда Камила машиндин багажникни, кьулухъ сиденини суьрсетрай ацIурна. Камил машинда ацукь хъувуна.

— КIвализ гьалдани? — жузуна Алиханавай, — я мад фидай чка авани?

— Ава, — лагьана Алихана, — Къагьиран кIвализ гьала.

Камил и къаних касди ихьтин кIвалах  ийида лагьана агъазвачир. Адаз вичиз ахварай аквазвай хьиз тир. Ада машин Къагьиран кIвал галай патахъ гьална. Ачух  чуьлдин юкьвал я жугъун, я вар квачир кIва­­лин вилик сад-садалай  гъвечIи, куьгьне парталар алай аялар руквадин гьамбардал къугъвазвай чкадал Камила машин акъвазарна.

— Чун агакьна, — суалдин ишарадив Камил Алиханаз килигна.

— И суьрсетар авудна, аялриз це, — эмирна Алихана.

— Вуч лугьуда? — жузуна Камила.

— Садакьа я лагь, зи тIвар кьамир, — лагьана Алихана.

Машиндин ванцел кIваляй жегьил яшда авай, куьгьне парталар алай дишегьли экъечIна. Камила машин са геренда ичIи авуна. Ахпа гъилин ишарадалди дишегьлидиз вичин патав эверна. Дишегьли къурхувал кваз машиндив агатна.

— Им квез са Аллагь рикIел алай касди ганвай садакьа я, — лагьана Камила.

— Аллагьди кьабулрай, вич Аллагьди хуьрай… — хийир-дуьа ийиз эгечIна суьрсетар акур дишегьли.

Камил машинда ацукь хъувуна, Алиханаз килигна.

— Им чи сир жеда. Гъавурда акьунани вун? — къайи ванцелди лагьана Алихана Камилаз. — Са гьафтедилай зун галачиз вуна и хизандиз суьрсетар гъида. Гъавурда акьунани вун?

— Эхь, чIехиди, — худ яна Камила машиндиз.

— Акъваз, — лагьана Алихана, — жибиндай пул акъудна, Камилав вугана, — ма и пулни це а дишегьлидиз, аялриз парталар къачу лагь.

Камила чIехидан эмир кьилиз акъуд­на­.

Алихан варциз гьахьайла, йиф алукьнавай. Ахварай акур хьтин йиф ваъ, варз алай, гьашаратрини йифен нуькIери гьарайзавай, чан алай гатун йиф. КIвале ам мугьманрини вичин хизанри  гуьзлемишзавай. Амма адан хиялар масана авай. Вичин гъалатI гьикI туьхкIуьрда, вуч ийида, гьикI ийида лугьуз. Мугьманар хъфена. Ксудай вахт хьана. Алиханаз ихьтин алахьай йифериз сейрдиз экъечIиз гзаф кIандай, амма къе вичиз акур ахварин таъсирдик кумай адан чанда зурзун ва рикIик гъалаба квай. Адаз гьатта ахвариз физни кичIезвай. ЯтIани ам ахварин хиялдиз фе­на. Варз алай экуь йиф мичIи йифез элкъвена. Мад Алихан хуьруьн кьилихъ га­лай кьакьан кIунтIал алай. Кьуд пад чIу­лав я. Садлагьана цавар рахай ван акъат­на. Цавай чилел зурба цIун туп аватна. Кьуд пад къизгъин мурцарив куз эгечIна. Алихана, метIер чилиз яна, зи гунагьрилай гъил къачу, я Рабби, лугьуз, гьарайна. ЦIай кьулухъ хьана, хуьруьн сурара куз амукьна. Алихан мад накьан чкадал сурара пайда хьана. Накь вичиз эгъуьнай сурай цIун мурцар акъатзавай ва анайни рикIиз къайи ванци “куьмек” лугьуз гьарайзавай. Дикъетдивди яб гана Алихана, таниш сес я. ЦIай кузвай суруз мукьва хьана, ана куьмек тIалабзавайдаз куьмек гуз жедатIа лагьана. Садлагьана анай инсандин кузвай къамат пайда хьана.

— Алихан, — гьарайна кузвай къаматди, — чи кьведан гаф сад тир, заз куьмек це.

Алихан къудгъун хьана, сурун азабра кузвайди Велиев Сабет, зурба силисчи я кьван. Алихана адаз куьмекдин гъил яргъи авуна, садлагьана адан гъиле цIай акьуна. Ам кьулухъди гадар хьана. Алихан ахварай аватна. Адан рикIи хур гатазвай. ЦIай акьур гъилни кузвай. Югъ ачух жезвай. КIвализ ракъинин сифте нурар аватна. Алихана дакIар ахъайна, кIвализ михьи, къати шагьвар квай гьава гьахьна. РикIик квай гъалаба яваш хьайила, Алихан вичин гъилиз килигна. Сабетаз куьмекдиз яргъи авур гъил, чIулав хьана, бипIинра ава. Ада ам тади кваз вичел алай месин парталрив михьиз эгечIна. Алиханан  кьил какахьна, акурди ахвар тирни, я тахьайтIа — гьакъикъат? Сабет къе кучукна кIанзава, — фикирзава Алихана. Анжах беден чилик фидалди,  руьгь ихьтин азабра ава.

— Я Рабби, я Аллагь, гъил къачу залай­, за чизни течиз авур гунагьрилай, — сес акъуд­на, лагьана Алихана.

Силисчи Велиев Сабет Рагьимович авай магьфе къуьнерал алаз итимрин са десте хуьруьн сурариз гьахьна. Абур чил атIана, гьазурнавай сурув агакьна.

Хуьруьнвийрин, къуллугъчийрин, чирхчиррин арада Алиханни авай. Сур атIан­вай чка акурла, адан кIвачерик зурзун акатна, татабар хьана. Им вуч аламат я, ахварай къалурай тIанур — суруз Сабет физва. Са геренда Алиханаз магьфедал алайди вич хьиз хьана. Ясин кIелзавай фекьи ацукь­навай чка мичIи йифиз малаик эви­чIай чка я. Йифенди ахвар тир, им — гьакъи­къат. ЛагьайтIа, зун кими хьанва лугьуда, — вичи-вичик фикирзава Алихана. — Анжах икьван сад-садал ацалтунар дуьшуьшдин крар туш. Аллагь, Къияматдин югъ авайдахъ зун гьакъикъи агъазва.

— Я Рабби, я Аллагь, зи гунагьрилай гъил къачу, — рикIин сидкьидай гьар са камунин кьиле тикрарзавай Алихана.

* * *

Силисчи секинарай йикъалай инихъ са гьафте алатна. Адан кабинетдин ракIари­лай къизилдин гьарфаралди кхьей тIвар эляна ва анал цIийиз меркездай хтай жегьил силисчидин “Азизов Азиз Гьуьрметович” тIвар пайда хьана. Алихана тади гьалда силисчи Азизаз вичин патав эверна ва Бадирханов  Къагьиран дело адав вугана.

— Тади гьалда и делодай цIийи силис хутах.

Азиза дело къачуна, са геренда чарар инихъ-анихъ ийиз, килигна.

— Багъишламиша, им силис фена, агалнавай дело я.

— Заз чизва, за ваз гьа и делодай гьа­къи­къи тахсиркар жагъурун эмирзава, — лагьана Алихана. — Заз якъин чизва, Сабета дело агалун патал тахсир квачир инсан беябурнава ва и делода гзаф гъа-латIар ава. Са гафуналди, са гьафтедин вахтунда и месэла куьтягь. Им ви сад л­а­гьай дело.

— Башуьсте, чIехиди, зун гьахъ патал женг чIугвазвайбурукай сад я. Тахсиркар за жагъурда, тахсир квачирди дустагъдайни азадда, — дело хъуьчIуьк кьуна, Азиз кабинетдай  экъечIиз гьазур хьана.

— Акъваз, — лагьана Алихана, — заз вун чидайди хьиз ава, вун зал гьина расалмиш хьана?

— Багъишламиша, чIехиди, зун и райондиз  сифте сефер яз рекье тунва. Белки, куьне зун са нихъ галаз ятIа какадар­заватIа? — силисчи кабинетдай экъечIна.

— Сес, адан сес, акунар ваъ, адан сес, — кьве гъили кьил кьуна Алихана, — адан сес я заз танишди. Ахварай малаик рахай сес я, — мад теспача акатна Алиханан ри­кIик.

— Я Рабби, гъил къачу зи гунагьрилай, — мурмурна ада пIузаррикай.

КIвалах куьтягьна, кIвализ хъфидай рекье Алихана Камилал яру чарчин пул яргъи авуна.

— Чи сир рикIел аламани? — жузуна Алихана, — ма и пулунихъ къведай недай-хъва­дай суьрсет къачуна, агакьара къе Бадирханован хизандал.

— Башуьсте, чIехиди, — лагьана Камила, пул къачуна, жибинда кIевирна.

— Мад са ихьтин тIалабун ава, — фикирдик кваз акъваз хьана, — хабар  кьадай са кар ава.

— Вуч, вуч хабар кьада? — суал гана Ка­мила.

— Ада агь авуна лугьузвай… — тахсир квай яваш сесиналди лагьана Алихана.

— Чирда, ам зи гъиляй кьенвай кIвалах я, — лагьана шоферди.

Алихан кIвализ хтана, хизандиз салам гана, вичин кабинетда агал хьана. Ада вичи вичик веревирдер гзаф авуна. И йи­къа­ра ам секиндиз ксузвай, ахварай мичIи йифер аквазмачир. Ам дерин фикиррик кумаз, телефондиз зенг атана. КилигайтIа, Камил я. Алихана тади кваз телефон япал эцигна.

— Чирнани? — жузуна ада.

— Чирна чIехиди, — лагьана Камила.

— Вуч лагьана агьнавай? — кьарай хуьз жезвачир Алиханавай.

— Гьахъни дуван Аллагьди авурай, — лагьана Камила, — мад вичи авур агь авач лугьузвай.

— Гъавурда акьуна. Гьелелиг, — лагьана, Алихана гъиле авай телефон столдал эцигна.

* * *

Гьа и йикъалай Алиханан къилих, ацукьун-къарагъун дегиш хьана. ЦIийи силисчиди са гьафтедин вахтунда тахсиркар угъри дуьздал акъудна. Бадирханован гьакъиндай тади кваз цIийи суд тайинарна. Суддин залда ам азадна, хизандин па­тав рекье хтуна. Алихана вичин гъалатI дуьзар хъувунатIани, ада и хизандилай вичин гъил элянач.

Чинебан куьмекчи яз, ада и хизан дарвиляй акъудна. Гъуьлуьзни папаз кIвала­харни жагъурна. Ада мад садавайни са кепекни пул къакъуднач, адакай гзаф гьахъвал гвай кас хьана. Гьакъикъи рикIин къене Аллагьдихъ агъанвай, гьахъвал гвай кас…

«Лезги газетдин» 2022-йисан 35-нумрадай