Руьгьдин сувар
Къе зи хайи халкьдин руьгьдин сувар я,
Дидед чIалан сифте диктант кхьизва.
Квезни, белки, зи рикIикай хабар я,
Гагь къайи мурк, гагь рагъ хьана ифизва.
Чархи-фелек, вилерин нур къакъудай,
Агъур тирни зани диктант кхьин ваз?
Им тирни ви мурад кьилиз акъудай?
КIусни гьайиф атаначни рикIин ваз?
За дидедин чIалазни, гьам лай-лайдиз
Вафалувал хвена вири уьмуьрда.
АмачтIан гьай зи сузадиз — гьарайдиз,
Амазма зун дидед чIалан суьгьуьрда…
Зи уьмуьрни кьиляй-кьилиз диктант я,
Гьакьван гзаф кхьенва за теснифар.
Бязибуру лугьуда: “Им талант я!”
Бес гьикI жеда, ятIа кьуру тарифар?!
Къе зи руьгьни ава халкьдин арада,
Агакьзава Сулейманан варцел ам.
Руьгьдин сувар тешкилнавай тамада,
Кьару язва ви баркаллу тIварцIел ам.
Къе зи халкьдин руьгьдин экуь сувар я,
Дидед чIалан сифте диктант кхьизва.
Белки, квезни зи рикIикай хабар я,
Квез салам гуз, ам нур хьана куькIуьзва.
«Лезги газетдин» 2019-йисан 44-нумрадай.
_____________________________________________________________________________
Гьабиб муаллимдин дафтаррай
Жува чIехи авур бармак…
Гьабиб муаллимдин кхьинра “Ажайиб инсанар — ажайиб кьисметар” лишандик кваз теснифнавай макъалайри хейлин чка кьазва. Абуру чпин мана-метлеб чи йикъарани квадарнавач. Къе чна ахьтинбурукай сад газет кIелзавайбурун суфрадал гъизва.
Чи сифте танишвал за гьеле хайи хуьруьн гьакимвиле кIвалахзавай йисара башламиш хьана. Хуьруьн агьалийрин вири дердияр — вири кIвалера Ильичан эквер куькIуьн, радиояр рахун, хуьре гегьенш культурадин макан, медпункт, гьатта цIийи регъвни эцигун, яйлахриз автомашиндин рехъ тухун ва хейлин маса дердиярни тамамарна, бегьем хьанвай. Гила зи фикир хуьруьн мектебдиз муаллимвиле хтун тир.
Ингье, зунни Умудали ада “фазенда” тIвар ганвай бахчада ава. Вичихъ юкьван дережадин хуьруьн майишатдин пешекарвилин чирвилер авай Умудалиди арадал гъанвай бахчадал гьейранвал тавуна жедачир. Ина, шакъаяр атIана, жуьреба-жуьре тарар, садакай садаз манийвал тежедайвал, помидорар, афнияр ва хуьруьн чкада кьериз-цIаруз жедай маса майваяр цанвай. Умудалиди зав тарцел хьанвай тек пуд машмашдикай садан дад акваз туна. На лугьуди, зи сиве шекердин кIус цIразва! Гьа и бустанда за Умудалидиз, зи фикирни гьам тирвиляй, мектебдиз муаллимвиле хтун теклифна. И кар авун патал ам университетдик экечIун лазим тир.
“За бес сочинение гьикI кхьида?” — суал гана Умудалиди. За адаз лагьанай хьи, сочиненидай за ваз “кьуд” гузва. И кар авун патал чпихъ хъсан метлеб авай пуд сочинение вуна хуралай чира…
Зи теклифдиз яб гайи Умудалиди университетдик экеч Iун патал “Зи гуьзел ватан” темадай кхьей сочиненидай лап хъсан къимет къачунай.
Гележегда, дугъриданни, чаз санал мектебда кIвалахун, хизанрин арадани дуствал, гьуьрмет хьун кьисмет хьана. Иллаки зи хиве мектебдин директордин везифаяр гьатайла, Умудалидинни зи арада ихтибарвал мадни артух хьана. Мектебдин завучвиле кIвалахзавай дишегьли маса хуьруьз хъфинихъ галаз алакъалу яз, Умудали за завучвиле тайинарнай. Гила чи мектебдин тIвар районда, гьатта республикадани чешнелубурун арада гьатна.
Инсанрин кьадар-кьисметар гьар жуьреда жеда. Ингье зун яратмишунрин кIвалахал хъфейла, и кардал чпин вил алай маса ксарни авайтIани, за, райОНО-дихъ галаз меслятна, зи чкадал директорвиле Умудали тайинарна…
ГьикI ятIани, Майдин суварин йикъара жува кIвалахай мектебдин коллективдиз сувар мубаракзавай открытка рахкурнай. Гьа и йисан Октябрдин суварин йикъара зун мектебдал кьил чIугвазни хтанай. ГьалчIай гьава авай, куьчеяр кьаради кьунвай югъ тир. Пакамахъ фад мектебдиз атай заз адан вилик кьарада жуваз таниш са чар аваз акуна. КилигайтIа, им за Майдин сувар мубарак авур открытка тир. А чарни гъиле кьуна, мектебдиз гьахьай заз ина маса ажайиб шикиларни акуна. Умудалиди вичиз кабинет туькIуьрнавай. Ана зи вилериз патар-къерехар канвай, чаз ганвай яру пайдах, кабинетдин пипIе еке дапIар алай клетка акуна. Лугьумир кьван, и клетка Умудалиди надинж аялар патал туькIуьрнавайди тир . Зи гъилевай чиркин открытка акурла, Умудалидай гьарай акъатна: “О, уборщица!”
За адаз лугьузва хьи, и открытка за ви тIварцIел коллективдиз ракъурайди тир. Ина уборщицадин вуч чIурувал ава?!
Мектебдиз аялар кIватI хьайивалди, коридордай шад сесер акъатна: “Хтанва, чи Гьабиб муаллим хтанва!” Са руша мадни кIевиз гьарайзава: “Гьабиб муаллимди гила чаз “Дубровский” повесть ахъайда!”
Коридордиз экъечIна, аялар секинарна, за Умудалидивай пакамахъ фад зун райцентрадиз агакьарун тIалабна.Пакамахъ лагьайтIа, ада вични райондиз фена кIанзавайди малумарна. Анжах зи вилериз гуьзлемиш тавунвай маса аламатарни акуна.
Хуьруьн агьалийриз регьятвал хьурай лагьана, за совхоздин гараждилай куьгьне кьве чарх кваз гъайи рамадикай дуьзгуьн улакь туькIуьр хъувунай. Ингье хуьруьнвияр, адет тирвал райондиз физвай машинда акьахзава. Умудалиди гьардавай зур манат пул кIватIзава. Зи терефдихъ элкъвена, ада лагьана: “Вуна жибиндиз гъил яргъи ийимир — вун мугьман я!”
Зи бейнидал звал акьалтиз башламишна. Хуьруьнвийривай кIватIай пул шофер Атеман гъиле хтурла, завай мад жув акъвазариз хъхьанач. За, Умудалидин къуьнел капаш эцигна, лагьана: “Атем, садра вуна а пул вири хуьруьнвийрив вахце.
Исятда зун кузовдай эвичIда. Гьеле автомашиндин иеси зун яз ама!” Ажугъламиш хьанвай зун.
Азарлу-бизарлу хьанвай инсан амаз, я яшдиз хатур-гьуьрмет авай кас туна, зун садрани кабинада акьахайди тушир. Я садавайни пулни къачуначир.
Кабинадин рак агал хъувуна, Атемаз за, машин худда туна, рекье гьатун теклифна. Чна санал кIвалахзавай йисара зун маса терефдихъай чизвай Атем вилерин кIаникай заз килигзава. Зи рикIел лагьайтIа, и машин туькIуьрдалди, зи кьилел атай кьван мусибатар хквезва. Эхирни Атема лугьузва: “Гьабиб муаллим, Валлагь, вун ажайиб инсан я…”
— Бес Умудали? — хабар кьазва за.
— Умудали ажайиб, ажайиб инсан я, — жаваб гана Атема.
Райондин автобусар акъвазардай майдандал агакьайла, зи бахтунай хьиз, кьвед лагьай рейс ийизвай автобус гьеле хъфенвачир. Адаз хкаж хьайи зун акурвалди, зи дуст Идрис алай чкадилай къарагъна, вичин патавай заз чка жагъурна, лагьана: “Захъ галаз къвезвай дуст амукьна, и чка гила ваз кьисмет хьана”.
Автобус вичин мензилдиз фидалди, пакамахъ хуьряй атай зи хуьруьнвияр куьчеда акъвазна амай. Абур, заз килигиз, кьилер, гъилер юзуриз чеб чпив рахазвай… Хуьруьнвийрин арада Умудали авачир. Автобус вичин рекье гьатна...
Мегьамедшариф
«Лезги газетдин» 2021-йисан 12-нумрадай
___________________________________________________________________________
ЦIийи фаф
Уьмуьрда сифте сефер яз санаторийдиз фена, кIвализ хтай сифте декьикьайра телефонди зенг авуна. Бахтияр я! Зи нефес кьуна. И кардин себеб ам тир хьи, аял вахтарилай санал чIехи хьайи, чирвилер къачур, кIвалахарни авур дуст Бахтияра теклифна, зун са шумуд йис идалай вилик адан цIийи хизандиз мугьман хьанай. РакIарин кьве пата гъил туна, зи къаршидиз экъечIай цIийи фафа (чи патара цIийи сусаз икI лугьуда) зал гаф гьалдначир: “Де гьан, хийирар! Дуст авач. Жедач! Закай чинеба кIвале кIватI жез, куьне наши амалар мус бесарда?!”
Зи чинай цIайлапандин ялавар фена. Бахтияра “кIвалин аслан” лугьузвай каци, алай чкадилай къарагъна, зи кIвачериз къармахар сухна…
Кьве капашдив чин кьуна, катай зун, ингье гила 3-4 йисуз, рикI алай дустунивай, хата хьайиди хьиз, чара хьана.
Телефондай сес: — Фаф амач! Зун гъвечIи велед Рамизан патав гва…
Малаикдин гъил
Зи кьил акунмазди меселай къарагъай Бахтияра зун къужахламишзава. Ада суьгьбет башламишна:
— Ингье чун ихьтин дустар я ман. Зун ажалдин къармахра гьатнавайлани, ваз хабар хьанач. Реанимацияда хьайи пуд лагьай юкъуз заз ахварай чIехи буба аквазва. Ам, гъиле асани аваз, гьамиша къуьнерихъ жедай чухвани галачиз, акъвазнава. Ада лугьузва: “Теспача жемир, бала, ви пелел алай гъил малаикдинди я. За вилер ахъайна. Кьилихъ чIехи велед Гьафиз ацукьнава. Ада лугьузва: “Секин хьухь, къе вун общий палатадиз ахкъудда. И пуд юкъуз вири багърияр, вун авай чка вилив хуьз, куьчедал къекъвезвай…” Духтурханада цIуд юкъуз захъ гъвечIи велед Рамиз гелкъвез хьана. Ада духтурвилин, санитарвилин вири везифаяр вичел къачуна, гьатта, кьил зи хурал эцигна, йиферни акъудна…
Ингье къе зун, кьве стхадин арада меслят хьана, Рамиза вичиз захъ гелкъведай тежриба хьанва лугьуз, вичин патав хканва…
Къизилдин сят
И къизилдин сятда цIийи фафан вири сирер чуьнуьх хьанвай жеди. Профессор Захари лайихлу хьанвай и багьа ядигар заргарди гъилик акалдай, жибинда твадай, гьакI дишегьлиди хурудилай куьрсдай аманат хьиз, туькIуьрнавай. За сят сифте са жегьил заргардиз къалурна. Ам гъилерал элкъуьрна, и касди лугьузва: “Пис аманат туш. Завай идахъ 15 агъзур манат пул гуз жеда…”
За, шутхунна, адан гъиляй сят ахкъудна, килигун бесрай лагьана, ядигар жибинда хтуна.
Ахпа за и сят яшар хьанвай машгьур устаддин патав тухвана. Вилерал айнаяр алай заргар, сят гъиле кьуна, сив ацIана хъуьрена: “Огьо, багьа аманат зал хтана хьи!” Заргарди мукъаятдиз сятдин къалпагъ алудна, анай заз къуьн-къуьне авай профессордин ва адан рикI алай студенткадин шикил къалурна. “Профессор рагьметдиз фенвайди заз чизва, — лугьузва заргарди, — адан рикI алай студенткадин кьадар-кьисмет гьикI хьана?”
Зи вилерикай, ракIарин кьве пата гъилер туна, “дуст авач!” лагьай цIийи фаф мад сеферда карагна…
Магьир устадди вичи жегьил вахтунда туькIуьрай и багьа ядигардин къимет 100 агъзур манатни жедай, адахъ 75 агъзур манат пул гуда лагьана.
За и пул диде-бубайрикай магьрум хьанвай етим аялрин кIвализ профессор Захаридин тIварунихъай гана.
Ана директорвиле кIвалахзавай мегьрибан дишегьлиди, печатни гьалчна, къулни чIугуна, “75 агъзур манат пул аялрин дердийриз харж ийида”, гафар кхьенвай чар зи гъиле вугана…
«Лезги газетдин» 2021-йисан 17-нумрадай
________________________
Низ чидай икI жедайди?
(2Аллагьдин суд» романдай чIук)
Уьмуьр кьакьан дагъ хьиз я: яваш-яваш адан кукIушриз хкаж жеда, зарб кваз агъуз ахватда.
Ги де Мопассан
— Суд, вун сагърай… Зун, дяведин йисарин вири зулуматринни дердисервилерин харцик акатай етим аял яз, чIехи бубадин камаллу насигьатрикни бадедин вилин накъварин марфадик кIвачин-кьилин хьайи са бенде я. Чан лагьайдан чиниз килигиз, йикь лагьайла, чилиз килигиз, яшамиш хьана зун. Им кьаркьушум хьиз агъур кьисмет я. Садан вилеризни такурай вич…
Агьил кас са геренда фикирлу хьана. Адаз акси терефдин адвокатди вич алай чка къалурна:
— Инаг суддин кIвал я, махар ахъайдай чка туш. За суддивай и касдив инал гьялзавай месэладай рахаз тун тIалабзава…
Судья Сабур (векъидаказ):
— Багъишламиша, гьуьрметлу адвокат, ваз рахазвай касдин гаф атIуз, адан сивел капаш эцигиз гьи законди ганвай ихтияр я? (Низамахъ элкъвена.) Куьне суьгьбет давамар хъия, халу. За гьакI залдани къайда хьун истемишзава…
— Эгер инсандиз вичин кьилел пака, гележегда, гьатта лап мукьва декьикьадани вуч къведатIа чир хьанайтIа! Гьайиф хьи, адаз и кар аян туш. Гьеле жаванзамаз жувакай жуваз муаллимни, тербиячини, диде-бубани, вах-стхани — вири санал хьайи зи гьасретдай чеб физ хьайи бадейрини халайри эмир ийиз хьана хьи, бес етим аял тир зи далудихъни умудлу даях хьун патал свас анжах тIвар адлу сихилдикай хкяна кIанда.
Хкяни авуна абуру: далудихъ вич акьалтIай савадсуз кас тиртIани, гьамиша кьеж квай кIвалахрал хьайи буба, карчи диде, тарланар хьтин пуд стха, алава са вахни галай руш. Чидач, и сихил етим гададин квел ашукь хьанатIа. Мал-девлет адаз авачир. ГьакI — сагъламвални. Анжах жавандин рикI-руьгь гьамиша савадлу хьунин савашда авай. Зи тIвар кьунмазди, рушан терефдаллайбуру гьасятда разивал гана. Амма зи рикI, кана, цIивинламиш хьана: сад лагьайди, зун гьеле эвленмиш жедай вахт тушир. Ахпани гьич и тIвар элянавай рушан эсил-несил зи хушуни чIугунвачир. Идазни вичин себебар авай эхир.
Судья Сабур:
— Гьихьтин себебар?
Низам:
— Суд, вун сагърай… И залда ацукьнавайбурун саки пуд несилдин ери-бине заз лап мукьувай чидайвили етим гада тир захъ галаз къавум-къардаш хьайи чIехи несилдикай, куь патай ихтияр хьайитIа, за са шумуд келима лугьуда. Авани заз ихтияр?
Судья Сабур:
— Буюр, давамара…
Низам:
— Чи патара вилик-кьилик, халкьдин сиве-сара авай виридал, чпин асул тIварарилай алава, лакIабарни алайди я. Бязибурун къилихриз килигна, гьатта кьвед-пуд лакIабни гуда. Рахадайлани, анжах гьа лакIаб тIвар хьиз ишлемишиз рахада. Гьич садазни, анжах бягьсина гьатай дуьшуьшар квачиз, хъелни къведач. Ахпа Аллагьди яргъазрай сад-садал гъезеблу хьайитIа. Ахпа ана жедайди са йикьни-шуван, са саваш я.
Гьа икI, зи гележегдин иранбубадал кьве лакIаб санлай алай: «пачагь» ва «фашал». За фикирзавайвал, и кьве лакIабни анжах айгьамдалди ганвайбур тир. «Пачагь» адаз гьавиляй халкьди лугьузвай хьи, хуьре-кIвале гьич са кIвалахни адал меслят тагъана ийидачир. Имни гьакI деб хьана ийизвай кар тир. Яргъал йисара гьич са сефердани, гьич санални «пачагьди» гайи теклифар, къалурай меслятар заз дуьзбур, чпихъ гележег авайбур хьана акурди туш.
Райондай векилар атана, «пачагьдин» къени кайваниди авур дадлу хинкIарни, фадлай кандуда, мухак кутуна, хуьзвай эрекьдин шуьшени хъвана, адан меслятдалди сечки авур колхоздин седрияр гьар йисуз сад дегиш жедай. Складчияр вири къазаматриз аватна. Адан меслятдалди гатфарин калуз куьч хьайи лапагар вири къирмиш хьана, абурун лешер Гилийрин хуьруьн мулкуна амукьна, байгъу лекьериз вижевай ем хьана. Зулун тумар, къаю тухвана, вири хкатна. Багълар, гьа къелемлух яз амаз, кIвачел кьурана. Мал-къарадин фермаяр кьвед-пуд йисуз михьиз ичIи хьана. ЯтIани «пачагь» пачагь яз амукьна, адал меслят гъидайбур кими жедачир.
«Фашал» лакIаб адаз вичелай агъада авай къара жемятди ганвайди тир. Гудачни бес, и дуьньядал адаз, са вичелай гъейри, садни мад бегенмиш туширла. Ам жемятдин и къатарихъ галаз харжафдиз, инсандин юкьвалай агъуз авай эдеб-гьаядин тIварар кьаз рахадайла, югъди чинеба закай вакди, вакай закди лагь-лугьунар, гъибетар ийидайла?
Ибурни гьич, инсанрин фикирра, мецера «пачагьдикай» мадни эйбежер агьвалатри сейрзавай. Иранбубади зар къурзавай жегьил йисар тир.
Са пакамахъ лап фад хуьруьн вини магьледай къалмакъалдин, гьарай-эвердин сесер акъатда. Анжах кIаникай алукIдай месин са перемни хивез вегьена, шехьиз-шехьиз, куьчедал пайда хьайи «фашалан» вах Жавагьира вири хуьр кIвачел акьалдна: «Я жемятар, я ахварал гъафил хьанвай жемятар! Квекай заз са чара, и зи стха лугьур эдебсуз кас зи винел, рикIе чIуру ният аваз, тепилмиш хьана! Жемятар! Гила зун дуьньязел гьи чин алаз къекъвезы…»
Чидач, и кар хъсандиз чидайди Сад Аллагь я, кьецIилар авур бубадин гапурдин ва имидин (ам, цал-цла аваз, къуншидал яшамиш жезвай) ружадин хурукай «фашал» сагъ-саламатдиз гьикI хкатнатIа. И дуьшуьшдилай гуьгъуьниз ам, суьргуьннавайди хьиз, кьве йисуз Кьурагь пата яшамиш хьана. Гьайиф хьи, вахтуни и дуьшуьшдин винел пад къубухламишнатIани, инай хтайлани, ам мад динж ацукьнач. Колхоздин куьнуьйрай вирт чуьнуьхна, стхани галаз чкадал кьурла, стха маса гана, вич дустагъдикай къутармишна. Вахтар гзаф терсбур тир. Са тахсирни квачир кас гьа дустагъдай фронтдиз фена, гьана телеф хьана…
«Пачагь», «фашал» зи душман туширтIани, ам заз лап мукьувай чидай вири йисара ада зи вилик эцигай кьван хейлин шартIар гьич садни за кьилиз акъуд тавунал за жув бахтлу инсан яз гьисабзава. ЯтIани, зун вичин сифте ва эхиримжи езнени яз, ада зи уьмуьрдани са акьван абурлу гелер тунач. Идалди ада вичин дишегьли веледдин вири уьмуьр шаклувиликни нубатсуз къурхулувилик кутуна.
Им са акьван хуш тушир зи кесиб мехъерин гьазурвилер аквазвай йикъар тир. Мехъерин йикъакай чеб хабардар авунвай зи вири мукьва-кьилиярни хтана, хуьре кIватI хьанвай. И касди зурлама мехъер са вацран кьулухъ яна. ИкI вучиз ийизвайди я лагьана, бейкеф яз, зун вичин патав фейила, и касди заз лугьуда: «Ваз вуч аватIа чидани, вун гьеле бегьем чкадиз татанвай кIерец я. Эгер заз пуд кепекдин хийир къведай кар хьайитIа, зун а патал алай цIуд касдин кIвал чIуриз гьазур я. Эхь, зун гьахьтин итим я…»
Де вуна ихьтиндаз вуч лугьуда?! Зун, кьилихъ са пая галукьай бейчара гьайван хьиз, курпашман яз, «пачагьдин» патавай хтана. Мад ихьтинбур гележегдин езнедиз лугьудай гафар жеч эхир!..
…Нисинин хуьрекдилай гуьгъуьниз суддин кIвале секин гьалар аваз аквазвай. Низамаз гаф гудалди вилик сифте судья Сабура, ахпа прокурор Эквера куьруь малуматар гана.
Судья Сабур:
— За къенин суддин мярекатда иштиракзавай вири ватандашривай низам хуьн тIалабзава. Ватандаш Салим Алиев, суддиз сифте арзачи хьайи ваз чна яб гана. Чна гьич санални ви адвокатдин ихтиярарни къакъудзавайди туш. Анжах алай чкадилай паркутар гадардай ихтияр ваз садани ганвач. Гаф ганвай касди вичин рахунар куьтягьайла, ахпа нубат куьди я: суаларни це, рахунарни кIамай кьван ая…
Прокурор Эквер:
— Къе суд-дувандал гъанвай делодиз еке тахсиркарвилин делодиз хьиз килигун патал ихтияр ганвайди — зун, адавай дуьз къарар кьабулдайдини суд я. ТIалабда гьар са касдиз вич хуьз чир хьун, крар мадни авайдалай хци тавун…
Судья Сабура вичин суьгьбет давамарун патал гаф Низамаз гана.
— Суд, вун сагърай… Гьич садани фикир тавурай хьи, инал къарагъна рахун зи рикIиз, руьгьдиз хуш авай кар я лагьана. Зи сивяй акъатзавай гьар са гафунин кьилиз зун намусди кузвайди я, за вири гафар жув анжах чарасуздаказ мажбур хьайила ийизвайди я. Къуй гьар са ярамаздиз чир хьурай, вич гьи мукунал чIехи хьана, дуьньядиз акъатай чIимчIир ятIа! Бажагьат и кар маса касди ийидай…
…Зун гьинал акъваз хьанай? Агьан, «пачагьди» дем сусан, яни вичин ракIарихъ атайла, мадни бешбетер фендигарвал авуна. Лугьумир кьван, хуьруьн Советдин идарада некягьдин шагьадатнамадин чарар авачиз, зани заз лишанламишнавай «пачагьдин» руш Гуьла арзайрал къулар чIугуна тунай. Хабар нивай, хабар вири крарихъай ни акализ вердиш хьанвай «пачагьдивай». Дем сусан ракIарихъ атайла, ам, кьве кIвач са башмакьда туна, кIевиз акъвазна: «Некягьдин чар зи гъиле вугудалди, зи руша са камни и кIваляй къецелди къачудач!»
Куьчедал уста Сафалдинан зуьрнеди ирид нагъма чIугвазва, цавар-чилер вичин авазривди ацIурнава. ЦIийи сусан рикI кIвале къазун жезва: ада алукIдай дун вичин винел алай хунча ракIарихъ, кIвализ ахъай тийиз, энгел жезва. Геж зулун вахт я, мекьивиляй инсанарни гьарма санихъ пал хьана, чкIизва… Ваъ, ахъайдайвал туш бубади руш кIваляй, гузвач адаз изин, бубадиз лап исятда некягьдин чар вичин гъиле кIанзава. Эхирни дем икI чкIиз акур хуьруьн Советдин седриди, мадни кьве агъсакъалди гуьгьуьллудаказ чеб «пачагьдин» залукIвиле вугана, мехъер давамар хъувун тIалабна.
…Вуч ана хьанатIани, зун «пачагь» Бегаян езне тир. Чун сад-садахъ галаз гележегда уьмуьрдин гзаф къекъуьнрал гуьруьшмиш хьана. Вичихъ залай чIехи велед авайтIани, ада вири дуьшуьшра зал меслят гъидай, анжах кар вичиз чидайвал ийидай. За къалурай рекьяй тефейвиляй гележегда адан веледрин кьадар-кьисметни са акьван бахтлуди хьанач.
«Пачагьдин» эхиримжи нефесдиз зун адан кьилихъ галай. Рекьидай кьилихъ, вич халкьди айиб тавурай лагьана, чIехи хва Азима ам вичин кIвализ хканвай. Бубадиз хцин и уюн эсиллагь хуш тушир. ГьикI хуш жеда, хци амледин чил, амледин кIвалер вичиз хкьуна, а чка къеледиз элкъуьрнавайла? Кьуьзуь касдиз вичин эхиримжи нефес вичин гьалалдин кIвале хьана кIанзавай. Гьавиляй ада уьмуьрдин эхиримжи нефесдин декьикьайра, вичин патав эверна, веси ийизвай тегьерда заз ялвармишна: «Хутах зун и гьарам авадандай зи гьалал кIвализ. Далудал кьуна, хутах зун. За регьятдиз чан гудайвал. За и кар ваз веси ийизва…» ИкI лагьана, ада вилер агална. Са герендилай вилер ахъа хъувуна, ада хабар хкьуна: «Акъуднани вуна зи веси кьилиз?» «Эхь, — жаваб гана за, — вун исятда ви гьалал аваданда ава. За вун, далудал кьуна, аниз хутахна». — «Зун вучиз вуна аял хьиз алдатмишзава? Хутахнавач вуна зун зи гьалалдин авадандиз… И зи чIехи хва акьалтIай жаллатI, гьа халкьди лугьудайвал, халис «къучи» я. Адан къулав заз кьена кIанзавачир… Завай уьмуьрда гунагькарвилер гзаф хьана. Абур, залан пар хьана, зи далудал ала. Анжах пуд дуьшуьшди заз а дуьньяда секинвал тагудайди заз якъин я: зи кайвани кьегьал, мергьяматлу дишегьли тир, ам вахтсуздаказ дуьньядилай ракъурунин себебкар зун я… Адан кьвед лагьай дишегьли велед бахтсуз авурдини зун я, къе вирида адаз «леле» лугьузва…
__________________
«Жуьгьенар» циклдай
Яратмишунрин кIвалахдал рикI алай, илгьамдикай пай ганвай инсан яз, Гьабиба редакцияда кIвалахун кьетIна. Виликамаз хабарар кьурла, адаз чир хьайивал, редактор гзаф саламат кас тир: гьар кьве вацралай ада цIийи работник, бакара татана, кеспидикай азад хъийизва.
Гьабиба редактордив санал кьве арзани вугана: кIвалахдал кьабулдай ва азадни хъийидай…
Ада вичин эхиримжи нефесдалди редакцияда кIвалахна.
***
Шаир Жамидин акьалтIай зарафатчи, фад акахьдай хесетрин инсан тир. Им гьахьтин инсанризни азар-бизар жедай дуьнья я. Жамидин духтурханада акур адан дуст профессор шад хьана:
— Аллагьдиз шукур, вун иниз аватай, чун гьикьван сугъул хьанвай…
***
Профессор Агьмедуллагьа илимдиз талукь интервьюйрин суаларни, гьакI жавабарни вичи кхьидай. Гьабиба, икI вучиз ийизвайди я лагьана, суал гайила, алимди жаваб гана:
— Им за ви кьилиз, зи рикIиз регьят хьурай лагьана ийизвай кар я…
***
Шаир Лукьман вири уьмуьрда япарал агъур, камаллу кас тир. Эхирни адаз шегьерда кIвалахзавай мергьяматлу духтурди сес жедай аппарат багъишна. Япарал акьалжайтIа, дуьньяда авайди са мусибат я: кицIер элуькьзава, ламарал ар ацалтнава, инсанри сада-садаз экъуьгъзава…
— Огьо, куьн кармаш хьанва хьи, инсанар! Зун авай лал дуьнья хупI къешенг я, — лагьана, Лукьмана аппарат жибинда чуьнуьхна.
***
«Къуруш» кафеда хъвана, суст хьанвай Мерд Алидин къвала Гьабиба гъуд эцяна:
— Къарагъ кIвачел, я кас, туй чкIанва…
— Чи юбилярдин сагълугъдай вирида, кIвачел къарагъна, хъвада! — адет тирвал гъил хкажна Мерд Алиди. ИчIи зал акуна, ам алайвал ахцукьна.
Гьабибан камаллу насигьатар» циклдай
= Кайваниди ярхарай итим мад къарагъ хъийидач.
= Кесибдин гъил девлетлуда ваъ, Аллагьди кьазвайди я.
= Гьарайиз рахадайдахъ яб акалдай кас жедайди туш.
= Лап экуь вилеривайни кьилел къведай бела кьатIуз жедач.
= Эгер уьмуьр хъсан хьана кIан ятIа, адав хъсан рафтарвал ая.
= Жибин ичIи я, дуьнья мичIи я — гьавайда лугьузвайди туш.
= Жибинда пул хьайила, харждай чка жагъида.
= Гунагьар чилерал ийиз, куьмек цаваривай кIанзава.
= Бахт гайида ам вахчунни мумкин я.
= Аллагьдин суд садавайни инкар ийиз жедайди туш.
«Лезги газетдин» 2025-йисан 32-нумрадай
