Руьгьдин сувар
Къе зи хайи халкьдин руьгьдин сувар я,
Дидед чIалан сифте диктант кхьизва.
Квезни, белки, зи рикIикай хабар я,
Гагь къайи мурк, гагь рагъ хьана ифизва.
Чархи-фелек, вилерин нур къакъудай,
Агъур тирни зани диктант кхьин ваз?
Им тирни ви мурад кьилиз акъудай?
КIусни гьайиф атаначни рикIин ваз?
За дидедин чIалазни, гьам лай-лайдиз
Вафалувал хвена вири уьмуьрда.
АмачтIан гьай зи сузадиз — гьарайдиз,
Амазма зун дидед чIалан суьгьуьрда…
Зи уьмуьрни кьиляй-кьилиз диктант я,
Гьакьван гзаф кхьенва за теснифар.
Бязибуру лугьуда: “Им талант я!”
Бес гьикI жеда, ятIа кьуру тарифар?!
Къе зи руьгьни ава халкьдин арада,
Агакьзава Сулейманан варцел ам.
Руьгьдин сувар тешкилнавай тамада,
Кьару язва ви баркаллу тIварцIел ам.
Къе зи халкьдин руьгьдин экуь сувар я,
Дидед чIалан сифте диктант кхьизва.
Белки, квезни зи рикIикай хабар я,
Квез салам гуз, ам нур хьана куькIуьзва.
«Лезги газетдин» 2019-йисан 44-нумрадай.
_____________________________________________________________________________
Гьабиб муаллимдин дафтаррай
Жува чIехи авур бармак…
Гьабиб муаллимдин кхьинра “Ажайиб инсанар — ажайиб кьисметар” лишандик кваз теснифнавай макъалайри хейлин чка кьазва. Абуру чпин мана-метлеб чи йикъарани квадарнавач. Къе чна ахьтинбурукай сад газет кIелзавайбурун суфрадал гъизва.
Чи сифте танишвал за гьеле хайи хуьруьн гьакимвиле кIвалахзавай йисара башламиш хьана. Хуьруьн агьалийрин вири дердияр — вири кIвалера Ильичан эквер куькIуьн, радиояр рахун, хуьре гегьенш культурадин макан, медпункт, гьатта цIийи регъвни эцигун, яйлахриз автомашиндин рехъ тухун ва хейлин маса дердиярни тамамарна, бегьем хьанвай. Гила зи фикир хуьруьн мектебдиз муаллимвиле хтун тир.
Ингье, зунни Умудали ада “фазенда” тIвар ганвай бахчада ава. Вичихъ юкьван дережадин хуьруьн майишатдин пешекарвилин чирвилер авай Умудалиди арадал гъанвай бахчадал гьейранвал тавуна жедачир. Ина, шакъаяр атIана, жуьреба-жуьре тарар, садакай садаз манийвал тежедайвал, помидорар, афнияр ва хуьруьн чкада кьериз-цIаруз жедай маса майваяр цанвай. Умудалиди зав тарцел хьанвай тек пуд машмашдикай садан дад акваз туна. На лугьуди, зи сиве шекердин кIус цIразва! Гьа и бустанда за Умудалидиз, зи фикирни гьам тирвиляй, мектебдиз муаллимвиле хтун теклифна. И кар авун патал ам университетдик экечIун лазим тир.
“За бес сочинение гьикI кхьида?” — суал гана Умудалиди. За адаз лагьанай хьи, сочиненидай за ваз “кьуд” гузва. И кар авун патал чпихъ хъсан метлеб авай пуд сочинение вуна хуралай чира…
Зи теклифдиз яб гайи Умудалиди университетдик экеч Iун патал “Зи гуьзел ватан” темадай кхьей сочиненидай лап хъсан къимет къачунай.
Гележегда, дугъриданни, чаз санал мектебда кIвалахун, хизанрин арадани дуствал, гьуьрмет хьун кьисмет хьана. Иллаки зи хиве мектебдин директордин везифаяр гьатайла, Умудалидинни зи арада ихтибарвал мадни артух хьана. Мектебдин завучвиле кIвалахзавай дишегьли маса хуьруьз хъфинихъ галаз алакъалу яз, Умудали за завучвиле тайинарнай. Гила чи мектебдин тIвар районда, гьатта республикадани чешнелубурун арада гьатна.
Инсанрин кьадар-кьисметар гьар жуьреда жеда. Ингье зун яратмишунрин кIвалахал хъфейла, и кардал чпин вил алай маса ксарни авайтIани, за, райОНО-дихъ галаз меслятна, зи чкадал директорвиле Умудали тайинарна…
ГьикI ятIани, Майдин суварин йикъара жува кIвалахай мектебдин коллективдиз сувар мубаракзавай открытка рахкурнай. Гьа и йисан Октябрдин суварин йикъара зун мектебдал кьил чIугвазни хтанай. ГьалчIай гьава авай, куьчеяр кьаради кьунвай югъ тир. Пакамахъ фад мектебдиз атай заз адан вилик кьарада жуваз таниш са чар аваз акуна. КилигайтIа, им за Майдин сувар мубарак авур открытка тир. А чарни гъиле кьуна, мектебдиз гьахьай заз ина маса ажайиб шикиларни акуна. Умудалиди вичиз кабинет туькIуьрнавай. Ана зи вилериз патар-къерехар канвай, чаз ганвай яру пайдах, кабинетдин пипIе еке дапIар алай клетка акуна. Лугьумир кьван, и клетка Умудалиди надинж аялар патал туькIуьрнавайди тир . Зи гъилевай чиркин открытка акурла, Умудалидай гьарай акъатна: “О, уборщица!”
За адаз лугьузва хьи, и открытка за ви тIварцIел коллективдиз ракъурайди тир. Ина уборщицадин вуч чIурувал ава?!
Мектебдиз аялар кIватI хьайивалди, коридордай шад сесер акъатна: “Хтанва, чи Гьабиб муаллим хтанва!” Са руша мадни кIевиз гьарайзава: “Гьабиб муаллимди гила чаз “Дубровский” повесть ахъайда!”
Коридордиз экъечIна, аялар секинарна, за Умудалидивай пакамахъ фад зун райцентрадиз агакьарун тIалабна.Пакамахъ лагьайтIа, ада вични райондиз фена кIанзавайди малумарна. Анжах зи вилериз гуьзлемиш тавунвай маса аламатарни акуна.
Хуьруьн агьалийриз регьятвал хьурай лагьана, за совхоздин гараждилай куьгьне кьве чарх кваз гъайи рамадикай дуьзгуьн улакь туькIуьр хъувунай. Ингье хуьруьнвияр, адет тирвал райондиз физвай машинда акьахзава. Умудалиди гьардавай зур манат пул кIватIзава. Зи терефдихъ элкъвена, ада лагьана: “Вуна жибиндиз гъил яргъи ийимир — вун мугьман я!”
Зи бейнидал звал акьалтиз башламишна. Хуьруьнвийривай кIватIай пул шофер Атеман гъиле хтурла, завай мад жув акъвазариз хъхьанач. За, Умудалидин къуьнел капаш эцигна, лагьана: “Атем, садра вуна а пул вири хуьруьнвийрив вахце.
Исятда зун кузовдай эвичIда. Гьеле автомашиндин иеси зун яз ама!” Ажугъламиш хьанвай зун.
Азарлу-бизарлу хьанвай инсан амаз, я яшдиз хатур-гьуьрмет авай кас туна, зун садрани кабинада акьахайди тушир. Я садавайни пулни къачуначир.
Кабинадин рак агал хъувуна, Атемаз за, машин худда туна, рекье гьатун теклифна. Чна санал кIвалахзавай йисара зун маса терефдихъай чизвай Атем вилерин кIаникай заз килигзава. Зи рикIел лагьайтIа, и машин туькIуьрдалди, зи кьилел атай кьван мусибатар хквезва. Эхирни Атема лугьузва: “Гьабиб муаллим, Валлагь, вун ажайиб инсан я…”
— Бес Умудали? — хабар кьазва за.
— Умудали ажайиб, ажайиб инсан я, — жаваб гана Атема.
Райондин автобусар акъвазардай майдандал агакьайла, зи бахтунай хьиз, кьвед лагьай рейс ийизвай автобус гьеле хъфенвачир. Адаз хкаж хьайи зун акурвалди, зи дуст Идрис алай чкадилай къарагъна, вичин патавай заз чка жагъурна, лагьана: “Захъ галаз къвезвай дуст амукьна, и чка гила ваз кьисмет хьана”.
Автобус вичин мензилдиз фидалди, пакамахъ хуьряй атай зи хуьруьнвияр куьчеда акъвазна амай. Абур, заз килигиз, кьилер, гъилер юзуриз чеб чпив рахазвай… Хуьруьнвийрин арада Умудали авачир. Автобус вичин рекье гьатна...
Мегьамедшариф
«Лезги газетдин» 2021-йисан 12-нумрадай
___________________________________________________________________________
ЦIийи фаф
Уьмуьрда сифте сефер яз санаторийдиз фена, кIвализ хтай сифте декьикьайра телефонди зенг авуна. Бахтияр я! Зи нефес кьуна. И кардин себеб ам тир хьи, аял вахтарилай санал чIехи хьайи, чирвилер къачур, кIвалахарни авур дуст Бахтияра теклифна, зун са шумуд йис идалай вилик адан цIийи хизандиз мугьман хьанай. РакIарин кьве пата гъил туна, зи къаршидиз экъечIай цIийи фафа (чи патара цIийи сусаз икI лугьуда) зал гаф гьалдначир: “Де гьан, хийирар! Дуст авач. Жедач! Закай чинеба кIвале кIватI жез, куьне наши амалар мус бесарда?!”
Зи чинай цIайлапандин ялавар фена. Бахтияра “кIвалин аслан” лугьузвай каци, алай чкадилай къарагъна, зи кIвачериз къармахар сухна…
Кьве капашдив чин кьуна, катай зун, ингье гила 3-4 йисуз, рикI алай дустунивай, хата хьайиди хьиз, чара хьана.
Телефондай сес: — Фаф амач! Зун гъвечIи велед Рамизан патав гва…
Малаикдин гъил
Зи кьил акунмазди меселай къарагъай Бахтияра зун къужахламишзава. Ада суьгьбет башламишна:
— Ингье чун ихьтин дустар я ман. Зун ажалдин къармахра гьатнавайлани, ваз хабар хьанач. Реанимацияда хьайи пуд лагьай юкъуз заз ахварай чIехи буба аквазва. Ам, гъиле асани аваз, гьамиша къуьнерихъ жедай чухвани галачиз, акъвазнава. Ада лугьузва: “Теспача жемир, бала, ви пелел алай гъил малаикдинди я. За вилер ахъайна. Кьилихъ чIехи велед Гьафиз ацукьнава. Ада лугьузва: “Секин хьухь, къе вун общий палатадиз ахкъудда. И пуд юкъуз вири багърияр, вун авай чка вилив хуьз, куьчедал къекъвезвай…” Духтурханада цIуд юкъуз захъ гъвечIи велед Рамиз гелкъвез хьана. Ада духтурвилин, санитарвилин вири везифаяр вичел къачуна, гьатта, кьил зи хурал эцигна, йиферни акъудна…
Ингье къе зун, кьве стхадин арада меслят хьана, Рамиза вичиз захъ гелкъведай тежриба хьанва лугьуз, вичин патав хканва…
Къизилдин сят
И къизилдин сятда цIийи фафан вири сирер чуьнуьх хьанвай жеди. Профессор Захари лайихлу хьанвай и багьа ядигар заргарди гъилик акалдай, жибинда твадай, гьакI дишегьлиди хурудилай куьрсдай аманат хьиз, туькIуьрнавай. За сят сифте са жегьил заргардиз къалурна. Ам гъилерал элкъуьрна, и касди лугьузва: “Пис аманат туш. Завай идахъ 15 агъзур манат пул гуз жеда…”
За, шутхунна, адан гъиляй сят ахкъудна, килигун бесрай лагьана, ядигар жибинда хтуна.
Ахпа за и сят яшар хьанвай машгьур устаддин патав тухвана. Вилерал айнаяр алай заргар, сят гъиле кьуна, сив ацIана хъуьрена: “Огьо, багьа аманат зал хтана хьи!” Заргарди мукъаятдиз сятдин къалпагъ алудна, анай заз къуьн-къуьне авай профессордин ва адан рикI алай студенткадин шикил къалурна. “Профессор рагьметдиз фенвайди заз чизва, — лугьузва заргарди, — адан рикI алай студенткадин кьадар-кьисмет гьикI хьана?”
Зи вилерикай, ракIарин кьве пата гъилер туна, “дуст авач!” лагьай цIийи фаф мад сеферда карагна…
Магьир устадди вичи жегьил вахтунда туькIуьрай и багьа ядигардин къимет 100 агъзур манатни жедай, адахъ 75 агъзур манат пул гуда лагьана.
За и пул диде-бубайрикай магьрум хьанвай етим аялрин кIвализ профессор Захаридин тIварунихъай гана.
Ана директорвиле кIвалахзавай мегьрибан дишегьлиди, печатни гьалчна, къулни чIугуна, “75 агъзур манат пул аялрин дердийриз харж ийида”, гафар кхьенвай чар зи гъиле вугана…
«Лезги газетдин» 2021-йисан 17-нумрадай
