КапI ая, чан хва
Хкажна кьве гъил,
Чуьхуьх беден, кьил,
Тахьана гъафил
КапI ая, чан хва.
Ви бурж я, гьелбет,
Тергун таб, гъейрет,
Мецяй къвез шуьрбет,
КапI ая, чан хва.
Зикр ийиз сиви,
Кудайвал иви,
Диндал хьухь кIеви,
КапI ая, чан хва.
Акъвазна тIарам,
Шак гъимир грамм,
Кутамир гьарам,
КапI ая, чан хва.
Гьарамдин девлет
КIватIун я зиллет,
Гъваш адал лянет,
КапI ая, чан хва.
ЧIулав гел тамир,
Гьардаз яб гумир,
Зи хатур хамир,
КапI ая, чан хва.
Хъваз эрекь-чехир,
ЧIурмир кIвални хуьр,
Рекьида эхир,
КапI ая, чан хва.
Иблис я душман,
КIевиз яхъ иман,
Жедач вун пашман,
КапI ая, чан хва.
Иблисдив сафа
Вугун я жафа,
Яхъ адан футфа,
КапI ая, чан хва.
Динсузриз кIур гуз,
Хуьх Исламдин жуз,
МискIинда гьар къуз
КапI ая, чан хва.
Гъуьлягъдин гардан
КIевиз яхъ, ширдан
Пад ая гьадан.
КапI ая, чан хва.
Астагьфируллагь,
ЧIехи я Аллагь,
Регьимда валлагь
КапI ая, чан хва.
Темен гуз вичиз
Яхъ Къуръан кIевиз,
Имандин гьавиз,
КапI ая, чан хва.
МискIин ви тур я,
Аллагьдин нур я.
Женнетдин хур я,
КапI ая, чан хва.
Аллагьдиз шукур
Гъваш вилиз такур,
Дуьайрин куркур,
КапI ая, чан хва.
Ви буба Лукьман
Хуьз ава иман.
Ша, чан зи дарман,
КапI ая, чан хва.
Шиирар
Салам алейкум, кIелзавай инсан!
Гьахьзава вун зи ктабдиз сифте.
Белки идалди къиметлу, масан
Пучзава жеди за куь вахт муьфте.
Вун патал гзаф чIугуна зегьмет,
Яратмишна за са гъвечIи тир багъ.
Мичурин вун я гудай заз къимет
Килиг, къелемар яни, тушни сагъ.
Жуьрба-жуьр жеда бахчада емиш,
Абрукай гьардаз сад аквада хуш.
Сада ашкъидив къачуртIа кишмиш,
Муькуьдаз цуру хутар жеда нуш.
ГьакI тирвиляй зун алахъна хейлин,
Куьн залай рази жедайвал ийиз.
ТIуьн патал майва, Жаферни Лейли,
Мадни гзафбур къведайвал ийиз.
Эгер гьалтайтIа вал инай тек-тек
Туькьуьл, гьам чIуру, дад галачирбур¬,
Къалура на заз абур авай ник
Тадач за ахьтин яд галачирбур.
1967
СтIал Сулейман кьейила
Лезги халкьдин чIехи шаир,
Вун чи гъиляй акъатна хьи!
Шад йикъара эл залан тир
ЧIулав ясдик акатна хьи!
Гафар дуьз гъиз жезвач завай,
Пад акъатна рикIин къавай.
Чи уьлкведин вили цавай
Ачух са гъед аватна хьи!
Им вуч я къе эй чуьл, эй дагъ!
Куьз тунач а чIехи кас сагъ?
Лезги чилин нур гузвай рагъ
Садлагьана алатна хьи!
Адан кьве гъил хьанвай къабар,
Хкажиз кIанз, элдин лабар.
Гьайиф шаир! Къайи хабар
Чи рикIерив агатна хьи!
1937
Са кар яхъ
Гагь и кIвалах, гагь а кIвалах
Шумуд кардив эгечIда вун.
Им хурх я хурх, и хурхвадай
ГьикI а патаз экъечIда вун.
И дуьньядал садалайни
Вири крар алакьдай туш.
Чахъ дуьньядал авай вад югъ
Вири патал акъакьдай туш.
Гьар са йикъа гьикьван крар
Къвез чи рикIиз кужумзава.
Абру, гьуьлуьн лепейри хьиз,
ДатIана чал гьужумзава.
Ийир-тийир чир тахьайтIа,
Абру чун лап эзмишарда.
Пехъи вацIук акатнавай
Аял хьтин батмишарда.
ИкI хьайила жуван гъиле
Тек са кар яхъ лап кIевелай.
Маса крар акуналди,
Ракъур мийир ам рикIелай!
1942
Багълар
Къалин таза къацу векьер экъечIна,
Гзаф хуш тир тегьер ава багълара.
Памбаг хьтин тарари цуьк акъудна,
Такур хьтин бегьер ава багълара.
Уьлкве тамам хунча хьтин чIагуриз,
Зегьметди чаз гудай бегьер къалуриз,
Гьар патахъди атирдин ни чукIуриз,
Агъзур жуьре цуьквер ава багълара.
ЦIи багъларай къачун патал бул бегьер,
Ширин хутар, къенси, машмаш, ич, чуьхвер,
Калхузчияр гьазур хьанва гьар тегьер,
Зегьметчийрин сесер ава багълара.
Билбил жеда мани лугьуз цуьквериз,
Гьикьван хуш я адан аваз рикIериз,
Гьар экуьнахъ мугьман я зун нуькIвериз,
АтIлас хьтин векьер ава багълара.
И еке чуьл вири чи багъ-бустан я,
Цуьквер алай тарар гьикьван хъсан я,
Алад, юлдаш, акун еке девран я,
РикIи чIугвар кефер ава багълара.
1946
МискIин
МискIиндин кIвал къав алай кIвал тушни бес,
Вучиз гадар авунва и дарамат?
ТIекьер, руквар тунва чиле къалин мес
Са чкани амач адан саламат.
КукIварнава илигна къван пенжерар,
Яд аватна къавар михьиз китIизва.
Санал — бушка, санал — хайи алерар
Чиле палчух, кIвач метIехъ кьван акIизва.
Тамаш садра куьн кьуд патахъ хъсандиз,
Къавун вири кIарасризни гулариз.
Мумкин яни арадал гъун инсанди,
Ибур еке гьекь тагъанмаз кIулариз?
ЦIийиз ама гьеле хъархъун харакар
Де ахьтин сад аку тIун чи чIуралай?
А кIарасар туш фекьияр, кулакар
Куь ажугъар къачу гьабрун суралай!
Акьуллу кар хьанвач, дустар, зеррени,
Им я анжах къадирсузвал, темпелвал.
Ихьтин кIвалер, чина, гьакI гьар хуьрени
Хуьн лазим я тавуна мад энгелвал.
1948.
Им яни инсаф?
Гатфар къвезва, югъ я секин
Зи гьал я урта.
Ацукьнава къужа хьтин
Айвандин муртIа.
Къекъвез жезвач, кIелиз жезвач
Илиснава зун.
Хъуьрез жезвач, кхьиз жезвач
ГьакI киснава зун.
Йикъар физва, йисар физва
Ара датIана.
Зи вилерлай накъвар физва
Чара атIана!
Гьикьван чимиз хуьрай за и
Жув ксудай муг?
Ацукьнава ктабрал зи
Са чипIинин руг.
Эй вафасуз, буьркьуь азар
Им яни инсаф?
ТIимил ая на зун бизар
Авачиз кар, гаф.
Кьвед, пуд авач захъ уьмуьрар
Лугьурвал пака.
Мус кхьида зи фикирар
ТIая зи чка?!
«Лезги газетдин» 2020-йисан 25-нумрадай
_________________________________________________________________
ХьанайтIа
Югъди-йифди кхьидай за,
Жувахъ сагълам чан хьанайтIа.
Саз къачуна, лугьудай за,
Хъсан ширин ван хьайитIа.
Текдиз эхиз жедач къулав,
Ава чанда къати ялав,
Жедачир хьи зи рикI чIулав,
Вазни заз хьиз кIан хьайитIа.
Ша чекмеяр алаз къекъвен,
Цацар тунва чи шад рекье.
Хъсан жедай фитнекар къе,
Гьа алайнал къван хьанайтIа.
Хьун патал чи кефияр куьк
Ви къуллугъда акъвазна тик,
Даим за вав гъиз тадай цуьк,
Вун — хилер, зун тан хьанайтIа.
Акьван харжун герек туш пул,
Ник къени я, гур къведа зул,
Бегьер жедай анай чаз бул,
Лазим чIавуз цан хьанайтIа.
Вучиз хьуй?
Зав рахамир лугьуз вуна,
Зун мез аваз, лал вучиз хьуй?
Ам ахьтин пис рекье туна,
КIвале даим къал вучиз хьуй?
Алат залай — минет я ваз,
Буш азабар гумир жуваз,
Гьахъ зи пата аваз-аваз,
Закай адаз кал вучиз хьуй?
Чи арада гьатна кьве вак,
КукIварнава гьуьрметдин рак,
Са тахсирни квачиз жувак,
Зал чарадан чIал вучиз хьуй?
Яб це вуна, я цIай квай цIукI,
Гьикьван хьуй вун фитнедин лукI,
Чин тийирла кардин кIан-кIукI,
Къене акьван ял вучиз хьуй?
Мад немир на гьич са чIавуз
Ихьтин ламран якIун савуз,
Ни ятIа ам яна лугьуз,
Ви хамуна звал вучиз хьуй?
Накьвар
Къизилдилай багьа затI
Авач лугьуз дуьньяда,
Вирибуру и ракьун
Тарифзава зияда.
Рази туш зун, инсанар,
Са кIусни и гафарал.
Эцигзавач дуьз къимет
Ада хъуьтIел, гатфарал.
— Чилин вири шар къизил
ХьанайтIа, бес вуч жедай?
— Инсан, гьайван, гьашарат
Каш алатна, пуч жедай.
Чи руьгь, чи як, чи уьмуьр
Гузва анжах накьвади.
Инсан патал адалай
ЗатIни авач багьа тир.
Къуллугъ ая накьвариз,
Абур кьилни-кьилева.
Вири кьадар-кьисметар,
Шаксуз, накьвад гъилева.
Келемар
Гьикьван за квел чIугван зегьмет,
Акъатна зи рад, келемар.
Квез амукьуй къуй куь девлет,
Залай элячI дад, келемар.
Апрелдин варз — тухум, гьарай!
Гатфариз лап жеда чал цIай,
Гатун юкьвар хьайи-тахьай,
Вач Бакудиз фад, келемар.
Шумуд сефер куьн дуьзарда,
Гьикьван куьне чун бизарда?
Пуд югъ тахьанмаз базарда,
Жеда куьн пад-пад, келемар.
ЭлкъуьрайтIа туьквенрихъ чин,
Генани рикI жедач секин,
Скидкайрай хъфида куьн,
Вишен кьилиз къад, келемар.
Чан акъатиз гьакI гьавайда,
Уьмуьр фена вири бада.
Айиб хьуй заз усадьбада
ХцайтIа куьн мад, келемар.
Туьтуьнихъ кьван ацIанва зун,
Акуна куь дад, келемар.
Вилеризни тахкурай зи
Мад куьн галай пад, келемар.
Столдиз
Ктаб еке девлет я
КIел ийирдаз атана.
За жуваз кIватI ийизва
А девлетар датIана.
Зегьмет чIугун кеф ятIа,
КIелун чаз я са шадвал.
Хкажнава лап виниз
Ада чирвал, чи садвал.
ГьакI хьайила, гьар юкъуз
КIелни ая, кIвалахни.
И карди, эхь, хуьзва чун,
Кутазва чак дамахни.
Хармандал чаз и стол
ТуькIуьрай кас сагъ хьурай.
ЦIийи хуьруьн инсанар,
Къуй куь кьилел рагъ хьурай!
Яру кIек
Эй яру кIек, вучиз вуна
Акьван къене твазва ялар?
Хабар тушни тахьайтIа ваз
Дегиш хьунухь чина гьалар?
Ви гьарайдихъ муьгьтеж девир
Гьеле фадлай алатнава.
Чаз вахтар чир авун патал
Ракьун кIекер акъатнава.
Зи кIек ала зи столдал,
Адаз чидач таб, я гьилле;
Дуьзгуьндаказ къалурда вахт
Гьа жув ацукьнавай кIвале.
Акьрабарни жуваз лазим
Тир чкадал гъайи чIавуз
Ахварайни авудда чун
Ада чаз кIан хьайи чIавуз.
Мад бес ая ви гьараяр,
Абурухъ гила къимет амач.
Гьикьван кьама туртIан ялар,
Ваз хъийидай гьуьрмет амач.
«Лезги газетдин» 2021-йисан 25-нумрадай.
________________________________________________
Тарихдин чIехи тарс
Бажарагълу шаир, чIехи ватанперес Хуьруьг Лукьмана и поэма 71 йис идалай вилик кхьенвайди ятIани, ада лап гьа къе хьиз ванзава. США-дин ва маса империалист ампайрин чIулав къастар, ниятар, иштагьар, чIуру фикирар кIусни дегиш хьанвач, аквазва хьи, гена къати, фендигар, ягьсуз хьанва. “9-Май рикIел хуьх!..” — дуьз тагькимарзава Хуьруьг Лукьмана.
Халкьдин кардиз алакьдайвал жувалай
Фикир гузвай инсанрикай сад я зун.
Чи Советрин Союз жуван хайи тир
Ватан хьунал бахтлу я зун, шад я зун.
Зи уьлкве я дуьньяда сад лагьайд яз
Азадвилин ракъинин нур акьурди.
Зегьметчийрин иви хъвазвай душманар
Сад амай кьван вири кукIвар авурди.
Истисмарни бейкарвал гьич чин тийиз,
Фяле, лежбер гьам къуллугъчи къе чина,
Гьар са касди вичиз кIандай кар ийиз,
Са хизан хьиз ава гзаф кефина.
Зулумкарар сергьятдилай а патай
Килигзава ажугъ квай пис кицIер хьиз.
Чи садвили, агалкьунри, гьевесди
Хъел кутазва абрук лап эх тежер хьиз.
Вучиз? — а кар себеб я хьи чун акур
Вирибуру чалай чешне къачузва.
Дяве тахвун, ислягьвал хуьн, азадвал
Вири халкьди къе санал икI лугьузва.
ИкI хьайила, бес тупарин королри
Миллиардар пулар гьинай хкида?
И рикI алай къазанжияр хуьн патал
Абуру кьилер кукIварзава вирида.
Гагь Антанта, гагь Врангель, гагь Колчак,
Гагь Деникин, гагь Вильгельм, гагь Юденич,
Гагь Бичерух, гагь Корнилов, гагь масад,
Амма куьмек садакайни хьанач гьич.
Пис фитнеяр туькIуьрдай кьван датIана
КIеви пелен яцIу хамар агажда.
Эхир абру вири умуд Гитлерак
Кутуна, ам гзаф цавуз хкажда.
Америкад ивид кьацIай долларар,
Англиядин стерлингар виш йисан
Шешелралди ракъур ийиз Берлиндиз,
Ингье хийир! Гьам ужуз я, гьам хъсан!
Са тIимил кьван вахтни фидач арадай,
И пул вири яракьрин цIуз элкъведа.
Рух вегьей хьиз, чиле — танкар, цавани,
Къаргъаяр хьиз, самолетар къекъведа.
РикIел хкваш чIакьракьралди абру гьикI
Шумуд уьлкве эзмишнайтIа секин тир.
Эгер тадиз кьуначиртIа вилик пад,
Ада дуьнья барбатI авун мумкин тир.
Акьван ягьсуз фурсар ийиз атайла,
Лагь адавай чи уьлкведиз вуч хьана?
Гьич са затIни, анжах вири планар,
ЦIайлапанди ягъайбур хьиз, пуч хьана.
Вири дуьнья лукIвиле тваз алахъай
Гитлеризм акъатна лап чIварахрай,
Шумуд уьлкве азадвилиз экъечIна
Уьмуьрлух яз капиталдин арайрай.
Чунни физва, кьулухъ элкъуьн чин тийиз,
Югъ-къандавай мадни гзаф виликди.
Чаз чарадан затIни кIандач. Чи крар
ТуькIуьрзава чна чи кьве гъиливди.
Виридаз икI ислягьвал кIан хьайила,
Бес тупарин королри вуч ийизва?
Абру мадни гьа Гитлеран зирзибил,
ТIуб хуькуьриз, гьевесдив кIватI хъийизва.
Виликдай а стерлингар, долларар
Рейхстагдиз авахьнайтIа юргъ хьтин,
Гила абур Бонидиз къвезва датIана,
Штраусан кIвачерикди хурх хьтин.
Папенарин, Шлейделар, Круппар —
Ибур халкьдиз фадлай таниш тIварар я.
Абру халкьдиз авур чIехи гужаркай
Дуьньяда къе гьар са касдиз хабар я.
Катындин там, Освенцимни Майданек
Гьич садрани чи рикIелай алатдач.
Тоннралди дишегьлийрин чIарарни
Фашистрин ад яз тарихдай акъатдач.
Ийизвайди и пис крар руьгьламиш
Америка я виликдай, гилани.
Гзаф яргъа акъвазна вич, ада тIуб
Авач хуькуьр тийизвай са чкани.
Акун патал адан вири мурдарвал
Анжах и кар рикIел хкун тамам я:
Гитлеризм, яракьар гуз, пулар гуз,
Тереф хвена хкажайди гьа-гьам я!
— Вучиз ада акьван вагьши кIвалахар
Авуна бес халкьдиз зиян гун патал?
— Рокфеллерриз, Дюпонриз, Морганриз,
Миллиардар къазанжияр хьун патал!
Къванцин рикIер авай и пис нахайри
Гьич садазни зерре инсаф авунач.
Тамам къанни вад миллион инсанар
Кьиникь абруз са куьнайни акунач.
Пул кIватI авун! Пул кIватI авун! — ингье им
Америкадин лап кьилин тир девиз я.
Пулдин къимет абур патал гьахъунлай,
Инсандилай, намусдилай виниз я.
Абрун план ихьтинди я куьрелди:
“Табни буьгьтен чукIур ийиз далбадал,
Маса халкьар, гьич са карни авачиз,
Душманар хьиз гьалдар ийин сад-садал.
Чун яргъа я, са касни чав агакьдач.
Къуй амайбур батмиш хьурай ивида!
Абур гьикьван гзаф кIеве гьатайтIа,
Чна гьакьван гзаф пул кIватI ийида”.
Дуьньядин гьар пипIез сухна къармахар,
Пи акъатиз целер хьтин кьамарай,
Гьа икI маса гьукуматрик цIай кутаз,
Уолстрит акъатзава хамарай.
И кар патал тIурфан, кьиникь гвай пехъер
Европадин са паюнал элкъвезва.
Агьни суза, мейитрин ни авачиз,
Къанлуйривай гьич сабур хуьз тежезава.
Тупар, танкар, пулеметар, ракетар,
Гаубица — рикIиз къайи ни галай,
Атомдинни водороддин бомбаяр —
Ингье адан ядигарар рикI алай!
Чаз кичIе туш куь шейтIандин ракьархъай,
Чахъни абур лазим кьадар авазва.
КIанзавач чаз дявеярни кьиникьар,
Гьавиляй чаз ислягьвални кIанзава.
КIевелай за куьн хабардар ийизва
И агъадихъ галайдакай куьруьдаз:
КIуьд лагьай Май рикIел хуьх, ам тарихдин
ЧIехи тарс я дявекарриз виридаз!
1951-йис
«Лезги газетдин» 2022-йисан 27-нумрадай
__________________________________________________________
Куьн я, куьн!
Америкадин пехъи азгъун нахаяр,
Зегьметчияр лап кузвайбур куьн я, куьн!
Виш пай лукIар ийиз, са пай агъаяр,
Инсанвилиз кIур гузвайбур куьн я, куьн!
Гъилевайди авач лугьуз, таб ийиз,
Фитнечияр гьа фитнедал желб ийиз,
Ачух фактар къастуналди къалп ийиз,
Лаз чIулав хьиз къалузвайбур куьн я, куьн!
Авачиз гьич кIусни эдеб-гьаядин,
ГъвечIи халкьар акI хура тваз паядин,
Вири пехъи дявекаррив дуьньядин
Гьа вагьши рехъ вугузвайбур куьн я, куьн!
Гун паталди кичIебуруз къурхуяр,
Вафасуз тир рикIе авай агъуяр,
Шпиунар, диверсантар, къанлуяр
Гьар уьлкведиз ракъурзавайбур куьн я, куьн!
Язух текъвез элдин багьа чанарин,
Инсафсуз тир рикIер аваз къванерин,
Азадвилиз, хушбахтвилиз халкьарин
Эсиллагь рехъ тагузвайбур куьн я, куьн!
Са зеррени чиниз регъуь тахьана,
Чиз-чиз гьахъсуз крар ийиз датIана,
Ингье ислягь Кореядиз атана,
Къанлу дяве тухузвайбур куьн я, куьн!
Яб тагуз гьич миллионрин гафариз,
ООН-дин кIвал, лум кутуна, ярхариз,
Шад уьмуьр ваъ, ягьсуздаказ халкьариз
Кьиникь, кьиникь лугьузвайбур куьн я, куьн!
1951-йис
«Лезги газетдин» 2022-йисан 30-нумрадай
