Ханбиче Хаметова - Лезги Газет

Несил къвезва

(Сонетрин таж)

Зи гъвечIи халкь, чIехи халкь, зи миллет,

Вахтунилай алакьна чун агудиз.

За алгъана беневшадиз, бубадиз,

Темен гузва, хайи чилиз яна мет.

Лап алаз хьиз ганачни кьван чаз муьгьлет,

ЦIийи несил гьахьзава дегь къапудиз.

Чи юргъунвал, чи гацумвал алудиз, —

РикIин цава умуд хуьдай цIийи гъед.

Гзаф кьуна чи вацIарал дегьнеяр,

Чаз кар кьадай фендер хьана руькуьнриз,

Сабур хвена, хкадарнач кьилихъди.

ТIимил яни гьалчдайбур чал тегьнеяр,

Амма на яб ганач харчи луькIуьнриз.

Вад агъзур йис яшар я ви тарихдин.

Вад агъзур йис яшар я ви тарихдин,

Агъайнивал кутугнавай тангъахдиз.

Шумуд несил атана ви къужахдиз,

Ви веледриз тарсар гана на гьихьтин?

Гьар бедендиз бахтлувилихъ къаних тир

Дидед лай-лай куьгьне тежер мани я,

Къадир авай гьар са касдиз вири я,

Шаксуз и кар чида гьатта йитихдиз.

Лай-лай течир куьрпедикай кас жедач —

И сифте тарс гьахьнава чи бейнида,

Тамарзлу сес, дидедин сес элифдин.

А сесина уьтквемвални наз жеда,

Кьебни мани хуьзвайвиляй вирида,

Къвез хъфизва несилар са къилихдин.

Къвез хъфизва несилар са къилихдин,

Къвазардайвал сифте чагъа тер-тердал,

Ахпа сифте кам къачудай тегьерда.

КIвачи чил кьаз фида несил виликди.

Аялдикай инсан жезва, килиг де

Сифте камар жедайди чиз татабар,

Кьун тавуртIа жез кичIела алабар

Диде къвезва кьве гъил, кьве лув виликна.

Кхур тийиз, хъвер къалуриз, яргъалай

Къуншийрини къуват гузва бицIеказ,

Герек хьайтIа гьазур жезва гуз куьмек.

Ният сад яз, къалурзава мукьвавал,

Къуй, бицIи хьуй, кам къачунва, я ам кас.

Нубатдалди гьялзавайбур чи кьисмет.

Нубатдалди гьялзавайбур чи кьисмет,

Ийидайбур пака чилин иесвал,

Къалурдайбур сада-садаз миресвал,

Ватан патал куькIуьрдайбур цIийи гъед.

Пайда хьайла вегьедайбур чал дегьек,

ХкатIдайбур чи багъри чил хитресрал,

АлтIумариз чпин тIварар меркездал,

Амалдалди туькIуьрдайбур чаз келек…

Гьар са эркек яракь хьурай яд алай,

Багьа затI я, эвез авач Ватандиз,

Хайи чилиз вафалу хьуй гьар велед.

Пак буйругъ гваз, сергьятдаллай ядаяр,

Акваз хьайла чи кам фида кIубандиз.

Зун ви руш я, кьабул ая зи гьуьрмет.

Зун ви руш я, кьабул ая зи гьуьрмет,

Ахъа я чаз ви къадирлу къужахар.

Эркек — диши… хьурай анжах къуччагъар,

Рухваярни рушар тушни ви девлет.

Лугьуз женни, яд-яланрай са “кьецIек”

Мад атайтIа, чапхунчияр, къачагъар

ЭкIягъиз чи чIурал кьацIай валчагъар,

Чириз чакай гьим канаб я, гьим ипек.

Къуй, душмандиз ашкара хьуй чи нифрет,

Чиляй къуват къачуз, чилиз къуват гуз,

Герек къвазин дувул авай тар хьтин.

Хци, руша сад хьиз хъванва дидед нек,

ЦуькIуьндилай алакьдачни суфат гуз?

Чи гьар са кам гаф патал туш тарифдин.

Чи гьар са кам гаф патал туш тарифдин,

“Диде” я чи гьардан сифте келима,

Ахпа чирна амай вири илимар.

Гьейранарна чун чи чIалан еришди.

ЧIалакай чи запаб хьана нехишдин, —

Дидедин нек туширвиляй гьалима.

Гьардан рикIел сифте лай-лай аламай,

Хуруда са гьайкал я чIал гимишдин.

Мез аваз лал тахьун патал алемда,

Булахдин яд тахьун патал рагъулар,

ЧIалан сирер чирна чна къанихдиз.

Акъудна чун шумуд четин уламдай,

Чи чIала чун, хвейивиляй дувулар.

Тарсар туна чаз вахтуни — арифди.

Гьуьлуьн къум къвез квахьда, лепе кьулухъай,

ЦуькIуьн ашдиз чIал чир жеда амукьай,

Ам аквада бязидаз яр-емишдай.

Гафуниз ей къимет гуз вун вердишда,

Куьрпени кваз лап чинихъди алукьай.

Фад къарагъда дидедин сес галукьай,

Къуват гуда, ви чIала вун саймишда.

Гаф, чIал-ибур руьгьдин турни къалхан я,

Сифте тарс я, кьепIинамаз гьар велед.

Ви кIвал, ви къул, ви багърияр, ви килфет.

Дидедин чIал гьар са касдиз масан я,

Садавайни къакъуд тежер ви девлет,

Хайивилиз чирна ада гуз къимет.

Хайивилиз икрам ийиз, чи пак тIварариз,

Вердишарна камалдалди кукIвариз,

Аруш хьайла чи кIвачера терс гъибет.

КIанид патал чанни гуда — туш къелет,

Гьелекда вун рикI ацукьай халади.

Амма Ватан квай легьзеда хатадик,

Кьилин буржи хайи чил хуьн я гьелбет.

АкI тахьайтIа ви къимет чат-кепек я,

КIанидазни жедач кIусни гьалади.

Хайи чилел душмандин кIвач къведайла.

Жуваз жувни, дуьньяни ваз кьегьат я,

Негь жеда лап жуван хайи баладиз.

Зил кьун герек кьилин мурад хуьдайла.

Зил кьун герек кьилин мурад хуьдайла,

Шарвили я кьилин мурад — азадвал.

Ам хуьн патал чарасуз затI я садвал,

Хура къвазун патал чи къаз гуьдайла.

Чи вацIун яд аждагьанри хъвадайла,

Хуьн тавуртIа чи дувулрин абадвал,

Хиве кьун я, хайи чилин баятвал,

ТуштIа, ятар кIватIин марфар къвадайла.

Вахтуни тахт кьунва алишверишдин,

Афни-келем, сал кутунва вирида,

Кепек-аллагь, хьурайни бес хьайивал.

Квахьрайни чин адлу багълар емишдин,

Вугудани чи мидяйрив кирида,

Гьиниз фена чи къастунал кIевивал?

Низ я суал, я ни заз жаваб гуда?

Зи пад хьайи сабурдиз ни раб гуда?

Миллет ятIа, хкядани шевривал?

Фер алай, за гьикI къалурин ферливал,

Я къалурдач — ни гафариз яб гуда?

Айиб авач, мидяйри заз себ гуда,

Бес жуванда куьз кьабулда сефилвал?

Пенжерни рак агалнавай регъве чун

Ацукьдани цIикен чраз руьхъверик,

Акваз-акваз вуж аватIа хъуьченра?

Я тахьайтIа шегьре галай рекье чун

Гьатдани къе шалам алаз ракьарин,

Рехъ квахьна хьиз, тежедайвал уьленра?

Рехъ квахьна хьиз тежедайвал уьленра,

Кьулухъ туна курбазардин савдаяр,

Чаз вахтуни къалурзава къайдаяр,

ЭкъечIдайвал чилерайни кеменрай.

Кьил акъудиз темен гудай иланрай,

Тахьун патал чун амалсуз чагъаяр.

Вахтуни кьаз русвагьзава къаргъаяр,

Пад акъудиз абурун чIуру планрай.

Бязибуру лугьузва чаз: “Секин хьухь,

Мегер филди кваз кьадани тулаяр?”

Яраб, мидяй, зун кьазватIа гьидай на?

Вахтуни чаз: хатлу я, эркин хьун,

Игьтият хуьх, гъилик ая жунаяр,

Кам кваз фин я, вахт са вацI хьиз фидайла.

Кам кваз фин я, вахт са вацI хьиз фидайла,

Чун тарихда юга тунва вири хьиз.

Виш йисарин муркIар цIраз гъери хьиз,

Инсаният, квел ихтибар гъида на?

ТIебиатди гагь хъуьрез, гагь шедайла,

Гагь теспача, нек алахьай къари хьиз,

Пул гьисабиз ацукьдани гъейри хьиз,

Гьуьлуь шегьер са легьзеда недайла?

Чин, касдин тIвар алай гьуьлни гъамлу я,

Амма туьнтвал квадарзавач хесетдин,

Инсан ятIа, квадар мийир къенивал.

Гьар легьзеда жув бажит хьун адлу я,

Винерава гьахъни батIул персенгдин,

Йигинариз чи хиялрин экуьвал.

Йигинариз чи хиялрин экуьвал,

Чаз мурадар эквер жеда эбеди.

Чун есирда аватIани вядедин,

ГьисабайтIан са уьмуьрдин куьруьвал.

Къалуриз кIанз къени рикIин чIехивал,

Пака эхир жеда лугьуз дуьньядин

Авай са хеб тукIуналдай Маллади,

Амма хас я чи вахтуниз рехивал.

Четин кар я уьмуьр тухун, асант туш,

Гьар девирди гузва вичин къурхуяр,

ГьакI ятIани хкягъ, зи халкь, уьзденвал.

Азадвал я виридалай масанди,

Несил къвезва, гуьнгуьна тваз къайгъуяр,

Касвал хуьдай гьам дагъда, гьам дуьзенда.

Касвал хуьдай гьам дагъда, гьам дуьзенда

Несил къвезва, уьмуьрдин гъал кьатI жедач.

Са чIал, са руьгь авай миллет сад жеда,

Жуьрэтлу я, амукьич яз дуьзена.

Вилив хуьзвай чуьллер ава куьцIена,

ЧIурухъанар, мус абур абад жеда,

Хци дергес галукьай векь шад жеда,

Хайи чили кьабулзава куьтенар.

Хъфизва чи бубаяр, таз чаз тIварар,

Садбур туьхуьз, муькуь гъетер куькIуьзва,

Ингье цавай аватзава мад са гъед.

Сейли хьанва кьепIер расдай устIарар,

Шаирдини цIийи лай-лай кхьизва,

Зи гъвечIи халкь, заз чIехи халкь, зи миллет.

Зи гъвечIи халкь, заз чIехи халкь, зи миллет,

Вад агъзур йис яшар я ви тарихдин.

Къвез хъфизва несилар са къилихдин,

Нубатдалди гьялзавайбур чи кьисмет.

Зун ви руш я, кьабул ая зи гьуьрмет,

Чи гьар са кам гаф патал туш тарифдин.

Тарсар гана чаз вахтуни — арифди,

Хайивилиз чирна ада гуз къимет.

Зил кьун герек кьилин мурад хуьдайла,

Гьиниз фена чи къастунал кIевивал,

Рехъ квахьна хьиз тежедайвал уьленра.

Кам кваз фин я, вахт са вацI хьиз фидайла,

Йигинарна чи хиялрин экуьвал,

Касвал хуьдай гьам дагъда, гьам дуьзенда.

Ханбиче Хаметова, «Лезги газетдин» 2018-йисан 26-нумрадай

_________________________________________________________________________________________________________________________________________

Хер

Хер ала чал, сагъ тежедай хер ала,

Такабурлу чинал гъамлу хъвер ала.

Шумуд несил… Сусарикай дидеяр

Жез алатна, дегиш хьана вядеяр.

Югъ-йиф лугьуз, алатзава асирар.

Бес нин хиве турай чна тахсирар?

Чаз кар кьурди гьим я, фалчи ицитIай,

Хиве кьурди ксай месик иситIа,

Каспи гьуьлуьхъ тухузва чи вацIу яд,

КIар илигай къажгъандин кIан лацу я.

КIар хадалди бязибуру кьуьлзава,

Лугьумир хьи за цекврекай филзава.

Сейли пеше далдамчивал хьурайни,

Хуьруьн мешреб къабачивал хьурайни?

Виш йисара муьрхъуь кьазвай туруни

Хуьшрекандин гъал кIватIзава гъамунин.

Са вахтара ам яд алай яракь тир,

Касвал чидай гьар игитдин суракь тир.

Цлалла тур, рикIиз гъам илифзава,

Далдамчийри кьуьл ийиз теклифзава.

ИкI хайи чил муьтIуьгъ женни кьарайдиз,

Шарвилини хквезмач чи гьарайдиз.

Эминан халкь, чла гадра, авагъа,

Бурж гьиссзамаз ягъ кIвачериз дулахар.

Гьейранвалмир къабачийрин кьуьлерал,

Тур яхъ, зи халкь, гуж кIватIна хьиз гъилера.

Русвагь хьана амукьдайвал кубутар,

Шарвилидин руьгь тирди вун субутра.

Серсер жемир, иес хьана тубадин,

Ядай хва хьухь, алукьмир гьич бубадал.

Сагъ тежедай чи Эминан хер хьтин,

Хер ала чал, магьрум хьана жерягьдихъ,

Хайи чиле кIун амай кьван фер гъайи.

Чи кьве жигер элкъвенва кьве куьлягьдиз.

Артух жезва гьар дердиниз даваяр,

Суза тунва и хире чаз гилани.

Югъ-къандавай дегиш жезва гьаваяр,

Гьи кьегьалди кIун акъудда, гьида, ни?

Лезги папар, къалура жуьрэтлувал,

Игитар хух, текдиз тамир Шарвили.

Хух эркекар-ивидин звал, жанлувал

Артухардай, вегьедайбур кам вилик.

Гьажи-Давуд тербиядин бине я,

ЭкъечIайди хци гапур гъилеваз.

Хайи халкьдал вегьедайла тегьнеяр,

Акъвазайди къачуз тежер къеле яз…

ТIварар хейлин: Гьажиярни Давудар;

ТIвар вири туш, кьетIен кар туш суьнетни.

Ватан патал масабур я харжияр,

Къарсурдайла денедин тар миллетдин.

Эминан хер чи миллетдин лишан я,

Я гьакI шартIни, мукъаятвал хуьн патал.

Кьисметдин пай ва чи руьгьдин игьсан я.

Фагьум галай кам виликди фин патал.

Игьтияж я яд алаз хуьн яракьар,

Кьилин яракь я къастунин кIевивал.

Мягькембур жен сергьят хуьдай турвакьар,

Кьилин турвакь я чи руьгьдин хцивал…

«Лезги газетдин» 2019-йисан 3-нумрадай

__________________________________________________________________________________________

* * *

Экуьн хийир, экуьн сегьер,

Риваятрин макан зи,

Умудрин сир, баладин хъвер,

Зи Лезги чил, ватан зи.

Артухарда руьгьдин бегьер

Къадир авай инсанди.

КуькIуьрзава цIийи гъетер

Чи несилрин вижданди.

ТупучIдин рехъ, зи хважамжам,

Инлай-анлай тIвал алай,

Лацу тIехвер, чIулавбур.

Багьа накъвар зи экуь гъам,

Бубайрин сур, кIвал алай,

Экуьн хийир, масанбур!

Асунар

( Баллада )

Эйбежер я лугьуз кIвалин акунар,

Туькезбана башламишна асунар.

Хуьквен тийир масад вичин ериндал,

Эминан цIар квахьнай кхьей цIивиндал.

Цал асунай хъурхъ гъамунин бедел я,

Туькезбанни хъурхъ гъилеллаз мягьтел я.

Гъилерикай стIал кIвахьиз чкIизва,

Гьи рекьи вил тухузватIа чаз чизва.

Артухариз чи рикIерин магълубвал,

Эминан цIар, чун даим вахъ магьрум я.

Магьрум я чун а цIар кхьей цIивиндихъ,

А цлалай аватай са бипIиндихъ.

Несилар къвез, хъфизва, руьгь секин туш,

Гьахъни батIул тайинарун мумкин туш.

Я хъурхъ амач, я цал амач, я цIивин,

Ама суза, чи экуь гъам, чи Эмин.

Цал асунай хъурхъ кьуразва жугъундал,

Я Туькезбан, гьикI гила цIар жагъурда?

Им суал туш, мусибатдин гьарай я,

Асунай цIар чи квахьнавай кьарай я.

Кьуразва хъурхъ, стIал кIвадриз, кьуразва,

“Чапла виле нагъв аваз” вун аквазва.

Авахьда нагъв бириш хьана, цIай хьана,

Вахтсуз хъфей муьгьуббатдин пай хьана.

Багьа бириш ашкъидикай са гъвел хьиз,

Аманат хьиз, чи Эминан гъезел хьиз,

Туькезбанан хъуькъвел кьурай нагъв я вун,

Муьгьуьббатдин векил я вун, сагъ я вун.

Я Туькезбан, кIани яр чи шаирдин,

РикI ифирдай асунай цIар цIивиндин…

Тилисимда тунва цIарцIи вири чун,

Цал асунай Туькезбанан гъили чун.

Элкъуьрнава са къуватдиз, са руьгьдиз,

КIелиз тахьай цIар гьахьзава тарихдиз.

Гьахьзава цIар чи кьисметдин тай хьана,

Чи камарин шаклувилин цIай хьана.

Шаирарни, кьияр къведай папар хьиз,

Гагь элекьиз, гагь дакIвазва, гъварар хьиз.

И чилелай хутахдалди ажалди,

Чун рекьева, чун рекьева закIалдин.

Эвел, эхир тайин туш а рекьерин,

Бес ятIа экв гъилеравай чикьерин?

Я Туькезбан, вак вуч тади акатнай,

Цал асунна — чи гъиляй цIар акъатна.

Гьайиф галай ви асунри, са гуж тир,

Серсерна чун, ягъайбур хьиз фалужди.

КIелиз тахьай цIар миллетдин гуж хьана,

Девирралди вахкуз тежер бурж хьана…

Лезги папа гъамлу гишир хразва,

Гамунилай, Туькезбан, вун аквазва.

Чи Эминан ашкъи хьана, цIай хьана,

Мусибат гвай, кIелиз тахьай цIар хьана.

Виш йисар я, гам кьилелай атанач,

А вахтунин мукIратIди ам атIанач.

Хразва гам лезги папа, хразва,

Мани лугьуз, ви тIварни тваз авазра.

“Чапла вилиз” нагъв акъатна гъамунин,

Лезги папа гишир гъизва гъамунин.

А гиширди шумудра чун иширна,

Гьи несилди ачухда, лагь, и сир на?

Каспи гьуьлуь, лепедикай къирзава,

За хтулдиз квакар къачуз чирзава.

Бягьсинава гамни лепе, кьевер хьиз,

Зарб лепеяр Туькезбанан гъилер хьиз.

Цла акьаз, яваш жезва кагьулдиз…

Гам кьилелай гъидатIа зи хтулди?..

Белки, белки… Умуд тушни инсандин,

Феникс хьана хкведа цIар — масанди.

Кьулухъ туна асунарни сувагъар,

Ачух жеда аламатдин суракьар,

Хкведа цIар, чи чилаяр алуддай,

А цIарцIи чи вири руьгьер агудда.

Эмин, Эмин, чи миллетдин тIвар я вун,

Эхирдалди кIел тавунвай цIар я вун.

Хкатда цIар чеперкайни лацаркай,

Хкат тавун патал чи пай цаваркай.

Зи хтулдал Туькезбанан тIвар ала,

Адан хиве цIар жагъурдай кар ама.

“Белки” галай шаклу аваз мецелла…

“Гьарай, эллер!” — шаирдин сес, меселла…

ЦIийи несил, экъечI цIарцIин суракьдиз,

Белки, квелай а цIар хкиз алакьда!

Касбадедин ажугъ

Лепедава къарасуяр, къубаяр,

Кур ашукьдин вилеравай курут хьиз.

Серсер хьанва къаралтуяр, ябуяр,

ЧIимел юкъуз ламу хьанвай барут хьиз.

Ни саймишда яд алачир яракьар,

Цав къачузва Касбадедин гьарайди:

“Эй, эркекар, жуфдиз кIевна турвакьар,

Вахт яни им ялар ядай къулайдин?

Нин буйругъ я, куь сабурдин сергьятар

Куьз табий я, табагънавай хамар хьиз?

Яд яландин къудурвийрин къелетар

Гьикьван хьурай чи куьчеда чамар хьиз?

Накьан тарар, къе жугъундин руькуьнар…

Имтигьан гуз тахьай велед — явакьан…

Хъфида куьн гуьгъуьнаваз луькIуьнар,

Куьн иес я несил пака агакьай?

Темен гана Шарвилидин туруниз,

Алпанвияр фенай пак чил хуьн патал.

Гишир хвена чи дидейри гамунин,

Туна чпин тIварни къилих чун патал.

Бала хазва, рикI кьве падна, дидеди,

ГъвечIи кьебни юзурзава лай-лайдал.

Уьмуьрдин чарх элкъуьрзава вядеди,

Жагъидайд туш лай-лайни кьеб гьавайда.

Гележегдин пак лишанар я кьведни,

Хуьз тахьайтIа, эхир жеда дуьньядин.

Азадвал хуьх, цава хьурай ви гъедни,

Азадвал хуьх — кьилин веси дидедин”.

* * *

Мукъаятдиз къвезва цIарар шаиррин,

Им вахтунин астIар яни, чин яни?

Вуч лугьузва дегь заманрин гиширри,

Табий хьунухь чи бубайрин кьин яни?

Вахт кардик ква, цIийи жезва несилар,

Чилни чIал хуьз, гьар са несил гужава.

Кваз такьурди чи бубайрин весияр,

Яшар хьана, акьул татай къужа я.

Авани ваз гудай жаваб хтулриз?

Метлеб авач къаткуналди кавалдик.

МуьтIуьгъ хьунухь кIарабравай кпулриз,

Чешне яни вуна хайи аялдиз?

Алчуд хьанва Чилин шардал карушар,

Рехъ къалурдай Касбубадин сес амач.

ТупучI я чил, терс рекьери арушай.

Аси сиве пайгъамбардин мез амач.

Гафун кьиле “валлагь” лугьуз рахуна,

Суваб авач, артух жезва гунагьар.

Къуват ава чка жагъай гафуна,

Пагьливан я, кьазвай руьгьдин кьуршахар.

Весийривай кьил къакъудай ажузар,

Латинар хьиз, квахьда вири сиягьрай.

Цаварилай атанва чаз пак жузар,

Кьил акъудун паталди чи панагьрай.

* * *

Аман-минет, сабурар гуз рахамир,

Алакьармир ламран кIвачни эх лугьуз.

Ягьанат квай гъил кьадани хахадин,

Бабли кIерец туькьуьмдани, хвех лугьуз?

Гафун кьилиз лугьумир заз “кваз кьамир”,

Зун ягълу туш, зун жикIи я цаз алай.

Ваъ, дуст кас, за хиве кьадач ви эмир,

Зи мукалди вилив хуьзвай къаз ама.

Айгьамзава чаз бубайри чиликай,

Килиг лугьуз кьве виликай кьуд хьана.

Виш чин алай ягъи физва виликай,

Дабан ядай гагь чукIул, гагь гъуд хьана.

Четин гьал я юкьва гьатун угърашрин,

Алахънавай ийиз чи кам явашар.

“Концепцияр” туькIуьрзава “къардашри”,

Лап “жувандав” вегьез тазва лапIашар.

Дагъ атIудай Чирагъ вацIун къилих гвай,

Къваздани бес уьленри кьур вир хьана?

Вахтунин кам агакьзава сирих гваз,

КичIе руьгь яз акъваздани сир хьана?

ГьикI ава хьи тIуб юзурдай къаргъайриз,

КичI акатна, къвазнава зун къах хьана.

Эминан тIал къекъвезва зи паргъайра,

Кьисмет хьана, къилих хьана, къаст хьана.

Туначни чаз экуь мурад веси яз,

“Заз сабур гуз, куьн куьз шеда?” — лагьайда?

Такурай зун Сад Аллагьдиз аси яз,

Вахт, ви перде къазунрай зи гьарайди.

“Гьарай, эллер!” зи япара тIурфан я,

Вахтар фида, куьтягь жедач, кис жедач.

Гьар са несил са вад йикъан мугьман я,

Руьгьдин тIурфан кьулухъ туна физ жедач.

Кваз такьадай дердер яни, лагь, зибур,

Вуч лугьузва чи дувулрин мижеди?

Къвез хъфизвай девирар я рехибур.

РацIамни кваз кьунва къе зи живеди.

Барут хьанва зи шиирдин цIараркай,

Ялзава за са экъисай кIул хьана.

ХкечIдани пай кумай кьван цаваркай,

Ацукьдани гьахъсуз чарчел къул хьана?

Хъуьредачни, “ухайш” лугьуз, къанлуяр,

Нагъв вегьейтIа, хвархвас фейи вил чухваз?

Гьиссзамай кьван жуван руьгьдин жанлувал,

Рази женни гьахъсузвилиз зил чIугваз?

Зи шагьдамар — Масан баде Алпандин,

Гьам яракьдин, гьам камалдин тай хьайи…

Уьмуьр женг я, къимет ава кIаламдиз,

Хабарсуздиз агакьда ам цIай хьана.

Агакьда ам декьикьа яз, легьзе яз,

Ишигъ хтай чи Саидан вилер хьиз.

Къанлудив бурж вахкузавай гуьлле яз,

Мяфе тухур хайи халкьдин гъилер хьиз.

Атайла чIав цIай яз, хар яз, къирме яз,

Бакар жеда ви барутдин жебеяр.

Къванцин гада жеда закай гирведал,

Зи гуьгъуьнай къведа цIийи невеяр.

Гафун кьилиз тикрармир заз “кваз кьамир”,

Зун ягълу туш, зун жикIи я цаз алай.

Ваъ, дуст кас, за хиве кьадач ви эмир,

Зи мукалди вилив хуьзмай къаз ама…

«Лезги газетдин» 2019-йисан 25-нумрадай

____________________________________________________________________________________

ЭгечIун

Къавкъаздин чил, ви ад ава виринра,

Вуч кхьенва ви тарихдин деринра?

Вужар хьана вун машгьурай игитар?

Рахух, ашукь, хурал — чуьнгуьр, гъиле — тар.

Вунни, шаир, жуьрэтлу яз вилик ша,

Хци къелем, лацу табагъ, гъилик ша.

Цавуз фенвай кьакьан дагълар себеб яз,

ТIебиатдин ишарайрин метлеб яз,

Цав кьаз, къав кьаз – вилаятдин тIвар хьана.

Кьве гьуьлуьн юкь, такабурриз дар хьана.

Цав кукIушрив кьуна Шарбус, Шардагъди,

Кьведни хьана бинеяр чи ужагъдин.

Алпанвийри къилав гана гафариз,

Чешне хьайи амай къунши халкьариз.

Девирар таз, вилик фена жанлу гаф,

Хкаж хьана дагълар, кьазвай цавун къав.

Къав кьаз — Къавкъаз, шумудан ватан я вун,

Кьил винизна килигдай макан я вун.

Къуй дамахрай кьакьанвилел вирида,

Чка кьунвай цавун аршдин синида.

Пехилбуру, рикI авачир килигдай,

Ажугълу яз, ленгеррал кIар илиграй.

Лугьуз женни ава гьахьтин кубутар,

Дуьньядик цIай кутаз кIани набутар.

Кьакьанвални такабурвал течирбур,

Гьахъсуз ксар, кьве кIвачелни кьвечIилбур.

Вилер чиле акIанвайбур, ажузар,

Туькьуьл рикIер, мецел алай агьузар.

ТIебиатдин къадир тахьай небгетдин

РикIе къадир женни диши, эркекдин?

Абрун кьадар дуьнья тирвал вири туш,

ГьакI ятIани махлукьатра кими туш.

Инсан тирда гьиссзава вич са твар яз,

Дувул гудай, бегьер гудай са тар яз.

* * *

Хайи макан, зи ужагъар…

Кьве гъиликай кьве лув хьана,

Ахъайзава за къужахар

Гьар гьалтайди “чан жув” хьана.

Бубадин кам хуьзвай куьче,

Зи сифте кам, эвел я вун.

Чирагъ вацIу чуьхвей Куьре,

Чи Эминан гъезел я вун.

Яр къекъифай ЯркIи магьал,

ЖикIид тарар атир галай,

ЧIугвазва за уьмуьрдин гъал

Далудихъ чIал-магьир галай.

Тай авачир, гекъиг тежер,

Зи дидедин чин я зи чIал,

Уьмуьрдин гич, патахъ тежер,

Зи бубадин кьин я зи чIал.

Дегь заманрин махар хуьзвай,

Зи бадедин чин я зи чIал,

Зи куьрпедин ахвар хуьзвай,

ЧIехи руьгьдин гимн я зи чIал.

Зи баркаван хайи чилел

Къвазнава зун, къужах хьана,

Хуьруьнбур зи хайи чIалал

Рахазва зав, булах хьана.

Кужумзава за гьар са гаф,

Зи булахдин стIалар хьиз.

Элкъуьрзава уьмуьрди саф,

ЦIарар къвезва дуьаяр хьиз.

Кхьизва за нубатдин цIар,

Гьиссерикай сачах хьана.

Захъ чIал ава, дуьнья туш дар,

Рахух, зи чIал, пачагь хьана.

1 кьил

XVII лагьай девир ала дарваздал,

Гургьагур я цаварни чил Къавкъаздин.

Сада-садаз рум гуз, халкьар бул хьана,

Ахмиш хьана, лап чIижерин кул хьана.

Лепедава гьуьлни, касрин тIвар алай.

Фалчи я вахт, алпанвийрал пар ала.

Дявеяр бул, чил патални дин патал,

Иви физва, бубайрин кьин хуьн патал.

Хуьн паталди Шарвилидин весияр,

Алпанвийрал ала чIехи азият.

Ялвардава кьилер рехи дидеяр,

Ялвардава есирдавай бикеяр.

Яраб чакай хъел аватIа цавариз,

Шарвилини фенвани бес ахвариз?

КIелед хивел чIулав булут-циф ала,

Шарван пата, кьибле пата йиф ава.

Персери чаз къалурзава къанлувал,

Пел-пелева кьве миллетдин айрувал.

Персерин къаст ашкара я виридаз, —

Къурхуйрин сес агакьнава иридав.

Са Шекини Шарван ваъ, гьакI

Куьрени

Чпинбур я лугьузва, дагъ-дерени,

Жегьил-жаван къажар патахъ ялзава,

Чи чилеркай туьремайриз кIвалзава.

Туьретмиш жез Рубасдални Самурдал,

Пайда хьанва, ягьанатиз абурдал.

План сад я — Алпанвияр кIударун,

Вилаятда “лезги” гафни квадарун.

Ахмиш жезва, гъиле пайдах шиийрин,

Агьузар я, гьим я жерге игитрин?

Шарвили!

Туьд ифена, гьарайзава дидейри,

Душманди рехъ дегишзава

невейрин.

Шарвили!

Ягъидин кIвач эхиз жедай кар яни?

ЛукIни есир чи жегьилрин тIвар яни?

* * *

Масан баде, на ханачни рухваяр?

Къе чи чилиз герек хьанва архаяр,

Гьа ваз хьтин гафни гапур яракь тир,

Герек чIавуз муркIад къаяб улакь тир,

Гимидал къвер лепедикай елкендай,

Вуж хкяда чи кьисметди эркиндиз?

Къвезва ягъи, чи чилин тIвар дегишиз,

КIанзавач гьич Алпандин цIай саймишиз.

Кфил ягъиз, халкьар кIватIдай чубандин

Адетдин сес акъатзамач кIубандиз.

Сабурлу я рехи дагълар, киснава,

ТIебиатди еке тIурфан гьисснава.

“Къванцин гада” тек хьанва дар жигъирда,

Вуч аватIа чи кьисметдин эхирда?

Адан кьисмет тикрардайди вуж жеда?

Чи гьарайдиз гьай тахьайтIа, гуж жеда.

Масан баде, чи гьарайдин хьуй ваз ван,

Легьзе кьуна, ракъура чаз хва жуван.

Вилив хуьзва ам дестейри жаванрин,

Кьарайсуздиз кек язава балкIанри.

* * *

Секин вахтар гуьзлемишмир,

Абур ахвар я.

Хкетрик квай ядкъадрияр

Тапан махар я.

Уьмуьр женг я, азадвал хуьр,

Руьгьдинни чилин,

А женгина гьар са жигъир

Ва гьар са къекъуьн

Важиблу я, дикъетлу я

Вегьезвай камар.

Элкъведай рехъ кваз такьуна,

Герек туш гамар.

Сифте нубат яракь-гаф я,

Физмай кьван ише.

Гаф кьезилдан яракь саф я,

КIукI текъвер киле.

Душман винел къведайла вин,

Гъуд хьана акъваз.

Пашманармир дидедин чин,

Жемир гьич даяз.

* * *

Гьажи Давуд!

ЧкIана хабар.

Вуж я,

Вуж туш?

Лезги хва я —

Душмандиз къабагъ.

Шарвилидин рикI хуравай

Ялда ам кашам.

Гьахъсуз ягъи кьаз хуралай,

Язава кашаб.

Лезги чилин паквал, садвал

Хуьз жедай аскер,

Чан хкидай руьгьдал, шадвал,

Ватандин нуьквер.

Къизилбашрин кавалрани

Гьатнавалда чIут.

Кьил акъудрай гила чпи,

Гьинхъай къведа гъуд?

Ахмиш жезва Шарван патахъ

Дестеяр лезги,

Кьил акъатдач гьим гьи патахъ?

КIек-верч я Шеки.

Шарбус, Шардагъ — чи кьве даях,

Кьве кукIуш вине,

Гьажи Давуд — виждандин дагъ,

КIуд тежер къеле.

Акъвазнава Гьажи Давуд

Кьушундин кьиле.

Акъвазнава Гьажи Давуд,

Тур аваз гъиле.

ЧIалал гъанва Муьшкуьрвиди

Тереф хуьдайбур:

ЦIахур, Къайтагъ, Къазикъумух —

Уртах жедайбур.

Ирандин шагь фендигар я,

Эгъуьндай дабан,

Гъана курдрив ацIурнава

Къадимлу Дарбанд.

Гьазур хьанва басрух гудай

Туьркверин чамар,

Пака геж я,

Къе я герек

Акъвазрун камар.

Вел атанвай къажгъан хьиз я

Жемят авай гьал,

Ягъи авай Мугъан куьз я,

Четин я агьвал.

Ирандин шагь,

Осман пачагь,

Яна хьиз гъилер,

Сада-садаз гъуьлягъдин пIагь…

Виш йисан хъилер

Вахтуналди туна кьулухъ,

Хьанва чаз акси.

Гьар са легьзе къиметлу я,

Вахт дили, биши.

Шагь рахазва: “Зун саймишна,

Саймишна зи тахт,

Рехи дагъди тIвар дегишдай

Алукьнава вахт”.

Къаст чIурубур рекьерамаз

Герек я пару.

Туьнт кьушунар гьекьерамаз,

Рахана айру.

Туьтуьх кьуна алукьнава

Чил хуьдай макъам,

Каспи гьуьлуьн лепе хьурай

Камариз макьам.

* * *

Килигзава Гьажи Давуд

Жергейриз кьушундин,

Гаф лугьузва — далудиз кап

Жуьрэтлу кашамди:

“Зи аскерар, зи стхаяр!

Гьар сад Къванцин гада я куьн!

Чи къаст я хуьн бубайрин чил!

Кьазва чна вирида кьин!

Гьекьни иви кужумнавай,

Виш ягъиди гьужумнавай,

Чи бубайри чаз тунвай чил,

Кьегьалвилин тум цанвай чил.

Чиляй къвезва дувулрин ван,

Чи чил хвейи ругулрин ван,

Ван туш, руьгьдин дамар я ам,

Чи тарихдин чамар я ам.

Чи хайи чил,

Вун рикIера гуьлда чна,

Ардебилдин гьяркьуь цлал

Кьуьлда чна!

Шарбус дагъдал тахт кIанибур

Гьуьлуьз фирай!

Нефс къатибур чпин чилел

Чилиз фирай!

Эхдач лукIвал,

Чи гарданда кемен хьанвай.

Хкведа чун

Чи дидейрин темен хьана”.

* * *

Къуй лугьурай, сарар жакьваз,

Ягъийри чаз “кIурташар”,

Ханвалзавай къирмажар гваз,

Ийиз чи кам явашар.

“КIурташар” тир

Дарбанддин цал хкажайбур,

Машгьурайбур

Дагъдин къванцин абурар.

УстIарар тир

Адлу гъилер къакъажайбур,

Къариблухда

Гузвай рикIиз сабурар.

Ардебилдин —

Тариф авай меркездин,

Мензераяр,

Къалурзавай гьейранвал,

Дагъларилай къачуз чешне.

Хкаж хьанвай эвезда, —

УстIарвилин кIубанвал.

Гъилин гьунар къалурайбур,

Ятабраваз

Гьалай лезги ядаяр,

КьепIинамаз

Сенят гъиле хьайибур,

Чарх элкъвейла,

ЧIурай чилин къайдаяр,

Къариблухда

ЧIални умуд хвейибур.

РикIел хуьзвай эркекар

Хуьруьн гьар са хизанди,

Гьар са кIвалин цлакай

Куьрсарнавай терликар.

Элкъвенва пак лишанриз

Веледрин ни галайбур,

Йифди-югъди хиялра

Дидейрин вил алайбур.

Вил галамаз

Хайи хуьруьн гумадихъ,

Рехи жезвай

Алпан чилин рухваяр,

РикIел хуьзвай

Хайи куьче убадин,

Аквазвайбур

Дидедин чин ахварай.

Умуд квахьдач

Эхиримжи нефесдал,

Руьгь гъалиб я

Зинданрални кьефесрал.

* * *

МуьтIуьгъарна кашамди

Ардебилдин дарвазар,

Рехъ дегишна макьамди,

Къвезва лезги авазар.

Чизва Гьажи Давудаз,

Им вахтунин муьгьлет я,

Чип вегьенва шумуда,

Чил виридан гьуьжет я.

Кар вегьенач пакадал,

Гъилерани гуж амаз,

Каспи гьуьлуьн яхадал

Ачухна рехъ, руг алаз.

Хъфий хайи хуьрериз,

Къе тайин туш эхирар

Пака жедай сирерин.

Шемахидин лезгияр

Каспи гьуьлуьхъ зверзавай,

Хайи чилин мензилар

КIвачик кутаз хъверзава.

Къаних хьанва рухваяр

Шарбус дагъдин гьавадихъ.

Къизилбашрин чухваяр

Гадарзава бавадин.

Виликамаз низ чида

ТIебиатдин къанунар,

Гьи патахъди физ чида

Чилин шардин акунар.

* * *

Рехи жезвай, гъурбатдавай эркекар,

Мехъер такур, чин такурбур сусарин…

Иски жезвай хкараллай бармакар,

Дидеярни, ялварзавай гъуцариз…

Бубаярни са-сад чилик хъфизва,

Чпиз такур, пака къведай хтулриз

ТIварар туна, умуд хвена, рекьизва;

Чилик фена, элкъвезава дувулриз.

Чизва абуруз тIвар хуьдайбур бубайрин

Хкведайди сагъ амай кьван чIварахар.

Лекьерин жинс муьтIуьгъ женни тубайриз,

КIудда абуру паланарни парахар.

АкI туширтIа, уьмуьр давам жедачир,

Чилни квахьдай, чIални квахьдай, миллетни.

АкI туширтIа, бубадин тIвар хуьдачир,

Эх жедачир гъурбат, патан зиллетни.

Къастлубурун тIарам жеда дамарар,

Къуват кIватIиз гъутарани, мефтIеда.

Алач чилел руьгьдиз ядай дапIарар,

Рекьиз жедач, тваз жедач ам магьфеда.

Тади квачиз элкъвезва рагъ дуьнедал,

Даим я ам, дегишзавач рехъ вичин.

Нур иличиз гагь къуза, гагь гуьнедал —

Чизва адаз кьетIен кьисмет тек вичин.

Элкъвезва рагъ, гьар несилдиз чешне яз,

Чимни экв гур кIвалин регьбер буба хьиз.

Рагъ рикIевай кьегьалар чаз вине я,

ЧIехи руьгьер, хуьзвайбур чи зурба гьисс.

Абурун кьадар гзаф хьунал кар алач,

Кьадардал ваъ, кар алайди ери я.

Ни лугьуда игит касдал пар алач,

Халкь вацI ятIа, игит вацIун фири я.

Вахтунални гьалтда бязи макъамар,

Къекъуьнар гвай, фири квахьай вацI хьана,

Къариди хьиз вегьир эгьли къадамар,

Чуьнуьх жедай мичI булутрик варз хьана.

Гьа легьзейра агакьзава игитар,

Им цаварин къарар ятIа, сир ятIа?

ЦIайлапанри чан хкидай мейитар…

Цаварин гуж умуд хуьдай гъил ятIа?..

«Лезги газетдин» 2020-йисан 6-нумрадай

_________________________________________________________________________

“Лацу руьгьерин рехъ” эсердай чIукар

Агъзур несил, яргъал вахтар уьмуьр яз,

Виш йисарай хкведайбур куьмир яз,

ТIебиатни, кьисметарни, руьгьерни

Тикрар жезва Сад Аллагьдин эмир яз.

ЦIай жез, гум жез, куьмир кузва пичери,

Рекьин течир руьгьер жеда куьчери.

ЧIулав, лацу булут фида цаварал —

Агьузарар агъзурринни вишерин.

Квахьдач затIни, тIурфан хьана, хар хьана,

Къвада чилел, хуьдач цава пар хьана.

Чилиз фейи туракь нурар ракъинин

Хкаж жеда, хважамжамдин зар хьана.

Вири жеда каинатдин гьалкъада,

Гьар несилдиз аламатар аквада.

Кьуьзекар жез, кIул экъисна хъфида,

Мад уьмуьрар гьат хъийида чагъада.

Хъфин туш, им юзун я са гьавада,

Мармар падна, рагай булах ричада.

Авачир хьиз чеб алемдин яхада,

Цавар падна цIайлапанар рахада.

Эй, инсан, на кьуналди вун кьетIен яз,

Уьмуьрдин рехъ аквамир ваз дуьзен яз.

Сир я гьар кам Сад Аллагьдин бендедин,

Руьгь амай кьван гьиссайтIани уьзден яз.

Дувул кьурай тар элкъведа хъвалахъдиз,

Гьаваян кар, цав сада кьаз алахъмир.

Кьил акъудиз алахъналди къарардай,

МуьтIуьгъсуз вахт кIан жемир ваз алакьриз.

Вахт сабурдин тарсар гудай алим я,

Амма тарсар чирай девир, лагь, гьим я?

Лацу руьгьер — кьит гьалтзавай сухтаяр,

Амай вири са гьава я, са гьуьм я.

Яргъалбур я а гьавадин рагъденар,

Къат-къат ийиз куьмир жедай беденар,

Тади квачиз рагъул гьава юзада,

Къведа несил — руьгьер гьахьдай бендеяр.

Чи уьмуьрар — Сад Аллагьдин эмирар,

Эй, инсанар, гележегдин куьмирар,

Чун паталди ялвар ийиз Халикьдиз,

Цава жеда лацу руьгьер — Эминар.

Гьарай галаз цавуз гадриз бармакар,

Шаирдин роль къугъвазавай кьаракар,

ТIегъуьн хьанва шаирвал — акатдай азар,

Югъ-къандавай гурлу я, кьаракрин базар.

“А”, “Б” чирна, кхьенвай савдадин цIарар,

Кьве манат я кIукI алай са бедре чIалар.

Ишезва яр Эминан — чапла виле нагъв,

Эхир нефес мукьвал я, легьзе ама сагъ.

ЭрчIи виле гъам ава, шиирдай Куьре,

Гьи терездал алцумда, кьаракар, куьне?

Эхиримжи декьикьа, Эминан ялвар,

Кьакьур хьана туьд кьадай шаирдин цIарар…

Гьуьжеткарар, минет туш, буйругъ я уртах,

Пак чIалариз тIуб сухун къадагъа яз яхъ!

Рахух, магьал, зил кьадай, чи масан ери,

Миллетдин мез — чи Эмин вири я, вири!

* * *

Эмин я вири несилрин арха,

Лацу руьгь — шаир, чи къени пака.

Вири я ам чи, авачир авай,

Багъри я ам чаз атанвай цавай.

Тикрардай дуьа, кхьизмай кагъаз,

Чи запабдин чар, чи гъамлу аваз.

Сад Аллагьди гай инсанвилин пIир,

Ахъайналди гьич куьтягь тежер сир.

Эмин я, Эмин, авач адаз тай,

Шукур, Сад Аллагь, чаз акъудай пай.

Саймишна На чун, тунач яз магьрум,

Шаир гана чаз — чи зигьин, кьатIун.

Рекьин течир руьгь, миллетдин векил,

Чаз и чилни цав ийизвай эркин.

Пак, багьа савкьат, шукур хьуй, эмир.

Чи рикIел нехиш — Эмин я, Эмин.

Чи чилин шар я са къушни къари,

Вахтарни чIавар акунвай сейли.

Анжах Эмин я гекъиг тежер сад —

Экуь гъам рикIин, авай туш масад.

Шад гьиссни пашман, ширин нагъв вилин, —

Ам Эмин я чаз, Эмин я, Эмин.

“Чапла виле нагъв” аватиз кIвачин,

Къуй, авахьрай ам, кьежириз чи чин.

Сефил весини, чи шаирдин кьин,

Ялварни минет Эмин я, Эмин.

Чи “фана дуьнья” хуьз алахъай Нуьгь,

Агъзур несилар санал кIватIай руьгь,

Уртах ярж багьа, виридаз замин —

Ам чи шаиррин я пайгарни, сим,

Чи бубайрин ким, шелни, хъверни, гимн

Вири Эмин я, Эмин я, Эмин!..

Къе экъечIзава майдандиз вишер,

Шаирвал хьанва хкядай пеше.

“Шаирар” чебни — 2 манат киле,

Авач муьштери “къенин къан къене”.

Авамвал субут, тухузва зегьле,

Къундарма ийиз гьуьжетар куьгьне,

Кутазва гьар са кимел са сегьне,

Кьабулиз лянет, кьабулиз тегьне.

Рахадайбур бул, гьуьжетар куьлуь,

Арифни кубут — рахазва вири…

Гъизва кимерал гекъигдай тIварар,

Музейрай жагъай гичинар, кварар…

Абасияр гвай ламарин десте,

Виш йисар я куьн “Багъдаддин рекье”,

Къалурнач квез лам гьич яргъалайни,

Мусалай я куьн икьван агъайни?

ЦIарар гьисабдай тапан “пешекар”,

Вакай мусалай хьанва гьуьжеткар?

“Ахчуна бекье, гьат жуван рекье”,

КIудиз жерид туш чи руьгьдин къеле.

Хкаж жезва ам Эмин яз бине,

Масад авай туш, фидай къуьн-къуьне.

Уьмуьр амай кьван миллетдин бакар —

Цавал кхьенва чи Эминан тIвар.

III

Хам гадариз, “пешекар” жез алахъмир,

Шаир тахьай, на жувакай кьаракмир.

Шиират — им руьгьер авай гьава я,

Кткайдавай чIугваз тежер жафа я.

Галтадар жез ахъа хьанвай кьветIелни,

Паб галачиз физ тежербур къецелни,

“Пешекарар”, чавдарар яз рахамир,

Квез текъвезвай чкаяр кьаз кимелни…

Ханвалзавай вахтуни чун ялзава,

Чун теспача, къарачиди фалзава.

Къуни-къунши, уьлкве, магьал къалдава,

Вахт рази я, тIвалар хгуз, гьалзавай.

Вахтунинбур я фалчидин къелетар,

Нив гва тарих, нин гъилева къиметар?

Вуж рахазва Сад Аллагьдин векил яз,

Карагзава Эминан чин сефил яз:

“И дуьнья са фана багъ я,

Куьне квез гьуьрмет ая тIун.

Гваз фидайди вад юкI агъ я,

ШейтIандиз лянет ая тIун…

Я Сад Аллагь, я Пайгъамбар,

Дуьнья са женнет ая тIун!”

Дуьа — цIарар, багьабур чаз куьрпе хьиз,

Яр къекъифай, лаз иличай Куьре хьиз,

Хушуналди гьатнава чун есирда,

Гъамлу нефес чIугваз и дар дуьне хьиз.

Несил къвезва, гъавурдавай дуьнедин,

Пакдиз хуьдай хандакIдин къван бинедин,

Чи миллетдин руьгьдин къеле Эмин яз

Чидай несил, руфунамаз дидедин…

«Лезги газетдин» 2021-йисан 44-нумрадай.

__________________________________________________________

Намусдин къаябар

(Драмадай са перде)

Перде ачух жезва. Хуьруьн майдан. Кимел кьуьзуьбур ацукьнава. Са патахъай жегьилар акъвазнава. Виридавай са тIимил къерехда хьиз, кус такабурлуз кьуна, фурс кваз, багьа парталар алаз, кIвалин ашукь Керем акъвазнава. Адан чуьнгуьр лацу седефрив чIагурнава.

1-къужа

(Гада галай “буьркьуь” ашукь къалуриз).

Дерди-бала акун патал жемятдин

Важиблуди сифте рикI я, вилер туш.

И ашукьдин чуьнгуьр кьунвай

адетдин

Мурад-метлеб маниярни

кьуьлер туш.

Вилер буьркьуь, гьуьжет алач,

рази я,

Амма чида халкьдал алай азият.

2-къужа

(Гъилин ишарадалди Керемаз вичин патав эверда, амни агъайнадаказ къужадин патав къведа).

Сив ахъая терс межер.

Керем

Вучиз?

2-къужа

Вучиз, вучиз? Суалар…

(буьркьуь ашукь къалурна).

Им кIерец я хаз тежер

Гьар кткайдан сарарвай.

Ви сарар чаз акурай.

(Керем бейкеф хьайи жуьреда къерех жеда).

Сулейман

Фекьиди хьиз аш-плов

Незвай сарар чидачни?

2-къужа

Сулейман, на лугьузва дуьз,

ДакIур хирез фирай гуьндуьз.

КичIе жеда буьндуьгуьрдиз

Гьахъ рахадай гафунихъай.

Алцумна на шумуд чилер,

Хъсан чида чаз ви гъилер,

Гъейри касдин авур гьилле

Гъал галатда рапунихъай.

Керем

(Сулейманаз)

Де хъсан я, гила кис,

Пине ягъай чухвад иес,

Вуч дилавар я къе ви мез,

Кьуьчхуьр Саид рикIел хкваш.

Ваз зи меслят, ивидал вел

Гъиз алахъмир, хъуьруьрмир эл,

КIвах тавунмаз вилериз кьел,

Жув са дуьзгуьн рекьел хкваш.

1-къужа

Эй, гьуьрметлу хуьруьн жемят,

КуькIуьрай куь гьиссер жумарт!

Бакуда, гьам Дагъустанда,

Гьар кIвале чи Лезгистандин

Машгьур ашукь Дили-Гьасан

Мугьман хьайи югъ я масан.

Вуж я, экъечI, акурай чаз

Акъажунриз экъечIдай кас?

Дили-Гьасан

(Чуьнгуьрдин симер тIарамариз, сесни ачухариз).

Мел-межлисдал къведа мешреб,

Гьар ашукьдив чуьнгуьр хьурай.

Муьгьуьббатдин кIелай мектеб,

Сусан чина дуьгуьр хьурай.

Бязи фугъараяр ава

гьам-хажалатиз,

Бязибурув кьунавачни вун

хупI дуьз,

Бязибуру атIлас, дере, диба куьз,

Бязибуруз я вун девран,

дуьнья гьей!

Сесер

Сагърай, ашукь, сагърай!

Дили-Гьасан

Алчахар хамир, абурун хаинвал

Туькьуьл жеда квез хъвайи хьиз

агъу.

Дидеяр, куьне игит хайитIа,

Адан кьиникьни жеда квез агъур.

Сесер

Сагърай, ашукь, сагърай!

1-къужа

Вуч кис хьана, ашукь Керем,

Вахъ нубатдин таб амачни?

Гъилибанвал ийидай кьван

Вахъ гудай жаваб амачни?

Маса кеспи чиз амачтIа,

Ви ханарин тариф ая.

Хандин тавда тазамачтIа,

Хуьруьн кимел са йиф ая.

Керем

(МацIахайвилелди)

Ха-ха,

Гишин къекъверагрихъ галаз зун

Акъажунриз мус экъечIай ашукь я,

Тавханаяр чIагуррай зи авазри,

Зи тIвар чирди вири дуьнья,

махлукь я.

Машгьур Дербент, Къуба, Ширван,

Шемахи —

Седеф-чуьнгуьр гъалиб хьайи чкаяр

Я майдандал гьарайдани куьне

хьиз,

Регьят хадай кIерец туш зун, акIа я.

Зи манийри чан хкида гъетерал,

Йиф чукурдай зи сесинихъ гуж ава.

Магълуб хьана, акъвазна лап

метIерал,

Зи гъилериз темен тагай вуж ама?

Султан, Осман, Аслан, ийин

гьисаб за,

Ашукь Тарлан, тIвар кьурай за

шумудан,

Ацукьарна тумунихъди са-сад за

Дербентдани, Къубадани, Бакуда.

Ашукь Фаргьад и буьркьвецрин тай

хьунухь.

Хуьруьн кимел акъажунриз

экъечIна,

Кутугнаваз аквазвач заз, тIвар

хуьнуьх

Чарасуз я, абурдалди эгечIна.

Дили-Гьасан

Туьнт жемир вун, акъваз, Керем,

Ви тIвар хъсан заз чида.

А дуьшуьшар, табдач зерре,

За ви рикIел хкида.

Мегьамедбег-хандин межлис

Гурлуди тир, якъинни.

Темен гана на кIвачериз,

Кьадани за са кьинни?

Агъалар-хан вичин тавда

Мягьтел хьана амукьнай.

Русвагь хьана, чуьнгуьр гадрай,

Вун чинихъди алукьнай.

Девлетхандин мертебаяр

Кьакьан яз, вун верем тир.

Пенжеридай хкадрайди

Вун тир, ашукь Керем тир.

Керем

(Вич вичивай квахьна)

Ваъ!

Жедай кар туш!

Мумкин туш!

Ам вун яни?

Дили-Гьасан

Эхь, зун я.

Аслан, Султан, ашукь Тарлан,

Дили-Гьасан —

Аку, тIварар жезва аруш,

Зун генани гьазур я.

Фикирмир хьи за вун патал

Дегишнай тIвар, луькIуьнар.

Чилина гьат тавун патал

Инсафсузри туькIуьрай.

Амма къилих дегишнач за

Халкьдин кьисмет рикIеваз.

Тавханаяр саймишнач за,

Къени зун гьа рекьева.

Яб акала, жемир тешвиш,

И мани ваз яни таниш?

“Пехъ рахазва сурарлай мад,

МефтIер тIуьна кIубандиз,

Аман гуж!

Куьз чIуру я хуьруьн суфат

Килига куьн хъсандиз,

Аман гуж!

Мегер чахъ авачни къуват

Келле хадай и хандин?

Аман гуж!

Вуна чаз каш гьикьван гуда?

Никни авач, туьрезни.

Аман гуж!

Чаз гунагьар, буьгьтен гуда,

Ви гьахъсуз тир терезди,

Аман гуж!

Дуванбегди суд авурла,

Гьахълувилел вил жемир,

Аман гуж!

Кьве виликай кьуд авурла,

Гьакъини ви кьил жеда,

Аман гуж!”

Сесер

— Ачух жезва гуьгьуьлар!

— Ихьтинбур жен векилар,

— Пел кутуна ядайбур!

— Халкьдин кьисмет пайдайбур!

— Сагърай, игит!

— Сагърай, лекь!

Дили-Гьасан

Уф, акъатна пелез гьекь.

Керем, вуна заз кьур фенд,

Хкваш рикIел, лагьайла

За и мани, за и бенд.

“БалкIан дагъдиз хкаж жезва,

Агакьда жал кукIушдив?

Аман гуж!

Чин лянетрик агаж хьурай

Мурсал-хандин — байкъушдин,

Аман гуж!”

Керем

(Са патахъ)

Им вуч я заз аквазвайди, аламат,

Сура турбур амукьдани саламат?

Мумкин яни къейибурал чан хтун,

Кимел атун ва манидик ван кутун?

Дили-Гьасан

Зун, жемят, квез чир хъхьурай,

Квекай чиндай сир тахьурай.

(Кьилел алай парик алудна, виридаз михьи, кьакьан пел авай, рехи чIарарин кьуьзек аквада).

3-къужа

Тажубвилихъ амач мажал,

Яраб Лезги Агьмед я жал?

Дили-Гьасан

Регьимлу кас, ягъалмиш туш,

Зун гьа Лезги Агьмед я, дуст.

Девлет кIватIиз даданмиш туш,

Гьа ваз акур кьисмет я, дуст.

Ашкара хьуй керчекни таб,

Зи манидихъ акала яб:

Ханди межлисдал вичин

Мани лугьун теклифнай.

Ажугъ атай хандин чин

Чугъундур хьиз кьекъифнай.

Геж тавуна, къуллугънай

Хандиз адан невейри,

Мурмурдалди буйругънай,

Эвер гана нуькерриз.

“А ягьсуздин атIутI мез,

Яб гуз тахьуй тубайриз,

Вергерикай хьурай мес,

Гадра пехъи тулайриз!”

Пуд нуькерди лукIвилин

Дадмишнавай туькьуьлвал,

Гьарайна заз: “Вач вилик!

Жуван мезни туькьуьнна!”

Къакъатайла хуьруьвай,

Зун дагьардиз авуднай.

Сад рахазвай, муькуьбуру

Гъилерлай еб алуднай.

Шукур, Аллагь, мад сефер

Иес тахьай азабрин.

Майилдавай пуд нуькер,

Кьин кьаз туна азаднай.

“Кам жедач и магьледа”, —

Кьин кьур ашукь и зун тир.

Ахъайнай зун кьегьалди,

Регьимлу кас, ам вун тир.

(3-къужа къалурда)

(КIватI хьанвайбурун кьулухъай са гъвечIи жендекдин, вилерал айнаяр алай кас экъечIда. Ам Къази я).

Къази

(Тайин тушир жуьреда са гьиниз ятIа яргъаз килигиз)

ЭкъечI тадиз, эй члахъ,

Энгел мийир, и кас яхъ.

(Лезги Агьмед къалурда. Дестедин юкьвай залан камаралди яцIу гардан, яру, куьрс хьайи хъуькъвер авай са бузукь экъечIда. Ам кавха я. Инсанар инихъ-анихъ ийиз, ам Лезги Агьмедаз мукьва жеда. Сарар сарарал илисиз, Сулеймана атана кавхадин вилик пад кьада)

Кавха

(Сарарикай хьиз).

Эй, тулайри чухвай шардан,

Вуна вуч тик кьунва гардан,

Кьуьруькчийриз зил хьанватIа,

Ви къармахрихъ вил хьанватIа?

Сулейман

Къармахризни мерезриз хуш

Я пиди кьур гарданар.

Зун вердиш я туьрездиз гуз

Зи сегьерар, рагъданар.

Къази

Яхъ лугьузва за квез тадиз

ЦIай кутазвай футфачи.

Сесер

— Сулейман кьаз кIанзава низ?!

— Жуваз килиг, къабачи!!!

Сулейман

(Жезмай кьван секиндиз, абур хвена. Агьмедахъ элкъвена)

Багъишламиш ая, устад,

Зун кисайтIа, хур жеда пад.

Лезги Агьмед

Ажугъдилай, ша, кьенерар алуд на,

Гьахъсуз ксар ажугъдалди гатут на!

(Сулейман гъалаба кваз кьакьан къванцел хкаж жеда. Кавхадихъ элкъвена, лугьуда).

Сулейман

Жафад хьана и кент-худа,

Кьве кепек пул туртIа гъута,

Жемятарни маса гуда,

Инсафсузвал вуч я рикIин.

Итим лугьуз, вич я хаса,

Эхир на чун гуда маса,

Гъиле кьуна хъукьвад аса,

Им чи винел хьана кескин.

1-къужа

Вуч туькIвей чIалар я, зи хва!

Валлагь, вун халис устад я.

Сулейман

Шиир емиш хьтин затI я,

Дигмиш хьайла, кьаз хъжедач.

Цанар — гатфар, бегьер гад я,

Кьил гъайила, кьаз хъжедач.

Къази

Гьм-м-м!

Хва бубадиз я лап ухшар,

Нерин хиляй аватай хьиз.

Дили жеда, хьайла яшар,

Акьул кьиляй акъатай хьиз.

(Сулейманаз къванцелай эвичIиз кIан жеда, амма Агьмеда вилин ишарадалди ам акъвазарда)

Лезги Агьмед

Гьикьван хьурай, галатнава

Чун уьмуьрдин дилмажрихъай.

И касдихъни галукьара,

Зи хва, а ви къирмажрикай.

(Къази къалурда).

Сулейман

(Хъел кваз).

Авач кьван куь чанда инсаф,

Са зерре мирвет, судуяр.

Гьич кьабулич кесибдин гаф,

ТагайтIа ришвет, судуяр.

Квез жедайвал за лугьуда,

Шумуд факъир куьне куда,

Стха куьне маса гуда,

ТахьайтIа ришвет, судуяр.

ТакIандахъ элкъуьрда далу,

Кепекдихъ маса гуз халу,

Ахьтинбурал жибин дулу

Жедайд туш девлет, судуяр.

Сесер

— ГьакI ман!

— Сагърай!

— Сагърай, ашукь!

— Гьикьван хьурай агъузна юкь!..

«Лезги газетдин» 2022-йисан 22-нумрадай.

Разведчикрин десте

(«Къванцин гадаяр» тIвар алай, прологни эпилог галаз кхьенвай кьуд драмадикай ибарат тир тетралогиядай «Лигимвал» тIвар алай кьуд лагьай драмадай са перде)

КицIер элуькьдай, тфенгар ядай, немсер рахадай сесер акъатда. Яваш-яваш экв малум жеда.

Накь советрин разведчикар алай чкадал къе немсерин офицер акъвазнава.

Немсерин офицер

Пагь, кьисметди хкуддачни зарафат,

Декьикьада дегиш жеда са бубат.

Разведчикри спирт хъвазвай накь инал,

Шадвал ийиз чна кутур бигъинал,

Къе кьисметди ягьанатдин хъверзава,

Эхь, советрал сагъ тежедай херзава.

(кицIер элуькьдай сесер къалин жеда.

Сегьнедал немсерин солдатрин вилик кваз чи разведчикар къведа)

О, бубадиз рагьмет, ибур вужар я?

Къекъверагрихъ галаз рахун… гужар я.

Немсерин солдат

Ибур кьуна «Малкамутдин вирерай».

Немсерин офицер

Кьил акъудиз алакьначни сирерай?

Немсерин солдат

Ваъ, жанаби, кьил акъатнач парталрай,

Я чпяй гаф акъатзавач – шаталрай.

Немсерин офицер

Документар?

Чарар-цIарар гвачни бес?

Немсерин солдат

Ваъ, жанаби,

Абурув мад затIни гвач.

Разведчикар хьиз я, аквар гьаларай.

Немсерин солдат

Ваз вуч чида?

Акунайни ахварай?

Я тахьайтIа кхьенвани пелерал?

Немсерин офицер

(разведчикрихъ элкъвена)

Куь эсил-бине?

Чайка

Советрин Союз!

Немсерин офицер

О, такабур ксар я хьи,

Рахана вуч винерай.

Немсерин солдат

За, жанаби, лагьанайни,

Гуя гьар сад генерал.

Немсерин офицер

(айгьамдалди)

Лагь, азизбур, гьихьтинбур я буйругъар,

Куьз къекъвезвай «Малкамутдин вирера?».

Белки, куьне кьазвай жеди балугъар,

Куьн гьатнани, куьне вегьей чилера?

Хабар тушни, армияди немсерин

А вирер накь къачурди квез чидачни?

Таза балугъ гуьзлемишиз мецери,

Балугъчийриз маса хабар амачни?

(солдатдихъ элкъвена лугьуда)

Тади гьалда полковникдиз хабар це

Урус разведчикрин десте кьуна лагь.

(разведчикриз)

Гила куьне яб акала дикъетдив

Куьн, квез чир хьухь, пехилвалдай гьалдавач.

Алемда машгьур арийрин миллетдиз,

Армиядиз, куьн нехир хьиз гьалзавай.

Къуллугъ авун кьве патазни хийир я,

КIанзаватIа кьиникьикай къутармиш.

Терезрал къе алайди куь уьмуьр я,

Я рекьида, я жеда куьн яшамиш.

Рази ятIа Германия далу я,

Адлай кьулухъ ЧIулав гьуьлуьн

къерехра

Девран гадрун анжах квелай аслу я.

Квез чир жеда гьим чекме, гьим тIирих я.

Къулайвилер, тавханаяр, адетар

Гьахьтинбур я чи къадирар, къиметар.

Иван

Гьамни мумкин кар я жеди,

Амма аквар гьаларай.

Квез хаинвал тIвар я жеди.

Куьн рахазва цаварай.

Чун гьинай, и гафар гьинай,

Акъатзавач кьил инай.

Немсерин офицер

Ви авамвал за чирда ваз,

Зегьле тухуз алахъмир.

Декьикьада за ширда вун,

Даданмиш жез алахъмир.

Рахадайла меслятдалди

Ваз ви чка чиз хьурай.

Квез амайди и сят тирди

На фикирда хуьз хьурай.

Квелай хъсан чида заз куьн,

Уюн-буюн герек туш.

Куь делилар герек туш, кьин

Зун офицер я, пек туш.

Куьн накь гьинал алайтIа, къе

Чи гъиле гьикI гьатнатIа,

ЧидачтIа яб акала, де

Квез а ашкъи аватIа.

(немсерин солдатдиз ишара ийида)

Немсерин солдат

Куьн гваз атай самолет квай

Сифтедлай чи лишандик.

ЦIай гайила минометдай,

Элкъвенай ам ямандиз,

План туькIуьрай цавара

Гьайиф, кьилиз акъатнач.

Гьавиляй куьн икI авара

Хьана чилел аватна.

Немсерин солдат

Куь рагьметдиз фейи юлдаш

Чаз командир яз чида,

Квез важиблу тир якъадаш,

Чи, немсерин, чIал чидай.

Куьн аватай чкадин сир

Чирна гьалкъа чIугуна.

Чнани тIач хъвазвач эхир.

Немсерин солдат

Радиограмма, квез куьмек

«Кард» къведайди якъин тир.

Вилив хуьзвай ам куьне,

Ам куь Аллагь, мискIин тир.

Немсерин офицер

Куь кинойрай, ктабрай чун

Сефигьар яз аквазва.

Куьне гузвай жавабрай куьн

Гьа фикирдал алазва.

Къуй, гьакI хьурай, гьелелиг чаз

Чун авай гьал муьфте я.

Лап абдалривни гекъиг чун,

Им гьелелиг сифте я.

Чна герек тир къайдада

Куь «Кард мугьман» кьабулна.

Ам герек тир чаз савдада,

Квезни чи кард ракъурна.

Куь юкьва ам ацукьнава,

Тахьай хьтин са карни.

Кас

(кIвачел къарагъда)

Хайль Гитлер!

Немсерин офицер

Ариец я ам лап хъсан,

Хана Прибалтикада…

(разведчикриз чеб алдатмишайди ва гел чуьнуьхун, хиве такьун гьакIан кар тирди чир жеда)

Чайка

Къалура чаз кард халисан

Куьне дуьз лугьузватIа.

Немсерин офицер

Ам исятда квез аквада,

Чишни квез, дуьз лагьайтIа,

Авач ам дуьзгуьн къайдада,

Гьуьжет кьуна гьавайда.

(кард гъида. Ам ивидай ктад хьанва, хирери кьунва; гуж-баладалди кIвачел акъвазнава. ГьакI ятIани вичин такабурвал квадарнавач. Разведчикриз ам таниш туш)

Немсерин офицер

ГьикI хьана, квез таниш яни?

Иван

Аквазва чаз сифте яз.

Немсерин офицер

Ам хьтинбур са виш яни,

Ам са дугъри гьиллебаз

Туш. Дуьньяда кьуд-вад кас я

Адав къведай шпионар

Куь къиметар пуд абас я,

Абурун къимет миллионар.

Кас

Къуллугъдикай хабар яни

Квез зи тIварцIин стхадин?

Ая-яй! Бес им кар яни,

Кьилел къведай хахадин?

Куь советрин разведкадин

Я отделдин начаник.

Им вад йис тир чна кьаз кьин,

Ам гьат тийиз сакIани.

Гила, аку, са семе хьиз

Гьатнава чи ракьара.

Куь гьал къалурдай живе хьиз

Къведа ам чаз бакара.

Сергей

Таб я! Квехъ вуж жеда чIалахъ?

Я адетдин лагълагъар.

Таниш тушир а куь ахлакь,

Авач ахьтин ахмакьар.

Разведкадин начаник куь

Кьилив къвер кьван кими жеч.

Кутуналди гьачаяр, куь

РикIер, акъваз, чими жеч.

Немсерин офицер

Гьуьрметлуяр, квез чидачтIа

За куьн гъавурда твазва.

Куь дестедин, икибаштан,

Важиблувал аквазва.

Куьн гъавурда гьатнатIа дуьз,

Гила кардив эгечIин.

Гьикьван хьурай жигъиррай физ,

Ша, шегьредал экъечIин.

(векъи сесиналди)

Жаваб це кван, мурад вуч я

Куьн чи чилел атунин?

Булат

(ажугълу яз)

КьатI сивемаз мана квахьна

Вуна лагьай гафунин.

Яраб кефер патан Кавказ

Мусалай куь чил ятIа,

АкI хьайила, минет хьуй ваз,

Лагь и зи чил гьим ятIа?

Берлин яни, Гамбург яни?

Зун гъавурда акьурай.

Немсерин офицер

Агь, дагъвийрин туьнтвиликай

Суьгьбетнай заз шумудра.

Аквадач гьич куь къилихар

Урусрай ва чувудрай.

Вун гьинай я, лагьа кван?

Булат

Дагъустандай.

Немсерин офицер

— О, Дагъустан! Гьажимурад,

Чида СтIал Сулейман.

Немсерин солдат

(сумкадай ктаб акъудна)

И пад кайи ктабдин пад

Чаз танкунай жагъана.

Немсерин офицер

(ктаб къачуна, са акатай чкадилай ахъайна кIелда)

«Ацукьмир душмандин къвалахъ,

Жемир гьич адан чIалахъ.

ЧIуруди я адан ахлакь,

Адахъ дуьз ният жедай туш».

Завай, ваъ, и келлегуьздин

Гафар кIелиз жезмач дуьзгуьн.

Булат

(гъалаба кваз хуралай)

«Адахъ галаз рекье звериз,

Вегьимир жув а кIевериз,

Яб гумир адан эвериз,

Адан рикI вав сад жедай туш.

Душманрив чIугваз тур агь,

Акъудна гъилевай дезгагь!»

Халис кард

(кIеви, векъи ванцелди)

Азад Ватан амукьрай сагъ,

КичIе руьгьер чахъ жедай туш!

Немсерин офицер

(кIевиз хъверда)

Аман, кьена зун, кьена,

Гузвачни хупI кичIерар,

И куьн яни, лагь гена,

Руьгьдиз кьакьан кьегьалар?

Килиг садра, минет хьуй

И такабур кьегьалриз.

Алатай вахт муьгьлет хьуй,

Фад, жаваб це суалдиз!

Чайка

Чи сад лагьай командир

Пучна куьне цавамаз.

Кьвед лагьайди и квез чир,

ТуштIа эгер ярамаз.

Тапшуругъ квез чир жедач.

Куьн патал ам сир жеда.

Немсерин офицер

Гьуьрметлуди! Чи къанунар агъур я,

Яргъибур туш.

Адан вилер акъудда!

(солдатди Чайкадин вилер акъудда)

Немсерин офицер

И урусрин вакIар сад я,

Метлеб авач рахунихъ.

Дагъви, види вуч макьсад я,

Гъал хьиз галай рапунихъ?

Булат

Сад лагьайди, чи Ватанда

Квахьнавач куь са карни.

КIуф экъуьриз чи бустанда,

Куьн жезава вакIарни.

Кьвед лагьайди, зун урус туш

Ни лагьана? Урус я.

Гьа ваз чидай Дагъустанни

Россиядин са кIус я.

Квевай япар атIуз жеда,

Жеда вилер акъудиз,

ЦIай яна лап зун куз жеда,

Жеда къуйдиз авудиз.

Амма хаин жедач закай,

Заз кичIе туш, сефил я,

Амма садни шедач чакай,

Чахъ авайди са чил я.

И накьварал шумуда кьил

Эцигна ви рухвайри.

Чанни гана, чи хайи чил,

Хвена Къванцин гадайри.

(Куьруь авуна гузва).

«Лезги газетдин» 2025-йисан 25-нумрадай.

ЦIИЙИ НУМРА