Чехирчи ва шаир
Гьажимет Сафаралиеван 70 йисан юбилейдиз талукь яз
Уьмуьрда ихьтин кьисметрин инсанар тек-туьк гьалтда. Гьажимет Нурметович Сафаралиевни гьа жергедай я. Ни фикирдай, неинки Россияда, гьакI дуьньяда тIвар-ван авай чехирчи, Санкт-Петербургда Дагъустандин коньякрин заводдин чIехи пешекар гьахьтин дережадин шаир, гьикаятчини, хъуьруьнринни зарафатрин устад тамадани жеда лагьана.
Зани гьакI фикирнай. Сифте яз 1994-йисуз Махачкъалада, ктабрин туьквенда адан тIвар алай “Иксипаз винодела” ктаб акурлани, за им чехирар гьазурунин рекьяй меслятринди яз гьисабнай.
КIелайла акуна хьи, им чехирдилайни туьнт хъуьруьнрин, камаллу келимайрин кIватIал я! “Чехирчидин кхьинар”…
За кьатIана: чи дагъларивай яргъарани лезги рухвайри чпин руьгьдин хцивал, илгьамдин верцIивал, чIалан жанлувал квадарзавач! Аферин!
Гьажимет Сафаралиеван ктабда ам туькIуьрайди тир А.Матюшкин — Геркеди кхьенва: “Ам (Гь.Сафаралиев — М.Ж.), Дагъустанда цана, Петербургда бегьер гузвай къелем я. Пешекарвилел гьалтайла — чехирчи, Аллагьди гайи алакьунрал гьалтайла — зарафатчи, михьи, экуь хъуьруьнин иеси.
Гьакьван къени ва камаллу руьгь я. Гьажиметан гзаф затIар журналризни газетриз акъатнава. Гзаф кIватIалра адан эсерар чапнава. Россияда ва адалай къецепатарани. Кьилдин ктаб сифте яз акъатнава…”
Гьа и ктабдин сифте гафуна къейднавайвал, са 20-25 йис идалай вилик са чIехи мярекатдал Дагъустандин халкьдин шаир Расул Гьамзатова Гьажиметаз вичин “Сонетар” ктаб багъишдайла икI кхьенай: “Къуй вахъ, чи уьтквем чехирчи, яратмишунрани Дагъустандин коньякринни чехиррин туьнтвални дигмишвал хьурай!”
За ктаб кIелна, кьатIайвал, а дережадив Гьажимет Сафаралиеван хатI, илгьам фадлай агакьнавай. Ктаб за са нефесдалди кIелнай ва хуш хьайи затIар гъиле-гъилди лезги чIалаз таржума авуна, газетдани чапнай. (“ЛГ”-дин 1994-йисан 2-сентябрдин нумра).
Гь.Н.Сафаралиев чи машгьур революционер ва нарком, вичиз вичин вахтунда “Дагъустандин рекьерин Шагь” лагьай Сафаралиев Гьажиметан гъвечIи стхадин хва я. ГъвечIи стхади чIехи стхадин гьуьрметдай вичин хцел адан тIвар эцигнай. Хтулди имидин тIвар генани машгьур авуна. Чахъ гила неинки хъсан чехирар, коньякар гьазурунин, гьакI чIалан ядигарар кхьей устаддин ирсни ама.
Гьайиф, кьисметди ам чавай фад къакъудна, 60 йисни тамам тахьанмаз, 2001-йисуз.
Сафаралиеврин чIехи сихилдин ирс (алимрин, общественно-политический деятелрин, духтуррин, экономистрин — тешкилатчийрин, шаирринни публицистрин ва икI мадни) са девирдани квахь тийирди я. Абурун чпин хьиз, чпикай кхьенвай хейлин эсерарни (лезги, урус, маса чIаларал) чи халкьдив гума. Чна авунвай таржумаярни гьа жергедай я.
Мердали Жалилов
Сифте гафун чкадал
Рекьевайди, къваз са гъвечIи,
Акъуд ял.
Гьиниз я ви тади къачун?
Къвазва къвал!
Акъваз-акъваз, ша зи патав, хьухь секин,
Ша, чи суьгьбет жеда гурлу ва ширин.
Вун ктабдиз гьахь, хьана са шад мугьман,
Закайни ваз хьурай рикIиз хуш дарман.
Зунни, вун хьиз, и дуьньяда я гъарикI,
Акъатзава са квехъ ятIа хурай рикI.
ИкI рахазва лугьуз, вазни къвемир хъел,
Вун патал зи рикIе авач чIуру шел.
ВикIегьдаказ ахъая зи кIвализ рак,
Зи ниятрин михьивилел гъимир шак.
Ана вазни жагъида ял ядай муг,
Анжах гежмир, я акъудмир тадиз руг.
Им рикIериз кIанзавай чи гуьруьш я,
Хъуьруьхъ, гъимир чинал къайи бириш на!
Гафар — гьиссер, гьиссер — гафар, кваз ялав,
Кун лазим я, гуз рикIериз хуш къилав.
Жуьгьенар хьиз, чи рикIерни жеда куз,
Ша чун гьа икI мугьманар жен гьар юкъуз…
Кавказдин куьруь тост
Тост лугьуз зи ачух я хур,
Тост, игитар ийир машгьур!
Тост, ван хьайи заз ватанда —
Арифдаррин Дагъустанда!
Ана кIвалер — рагал мукар,
Пагь, шикилар вуч я аквар!
Агъсакъалри чуру рехи
Лагьанай заз и тост чIехи.
Тикрарзава гила за квез,
Гьевес аваз рикIе екез:
— Ажеб тушни хьунухь итим,
Вафасуз са лам жедалди!
КIанид хьурай кIвале даим,
ТакIандакай гъам жедалди.
Сагъламвал я чIехи девлет,
Кьведни санал — мад я гьуьндуьр.
Кесиб тахьуй, акъатна мет,
Кесиб хьайи югъ я пехир.
Камаллу яз хьурай уьзден,
Камалсузрин хан жедалди.
Жуван чилел руг жен декIен,
Яд чилерал къван жедалди.
Аллагьдилай хъсан Аллагь
Авайди туш, валлагь, биллагь!
Хъсанвилер гзаф хьурай,
Писвилин тум квахьрай чиляй!
Аяздилай рагъ хъсан я.
СанкIардилай чагъ хъсан я.
Кьил-кьилик кваз гьар межлисда
Чанни жуван сагъ хъсан я.
Шампанский цуз, тамада!
Шадвилер чи кьатI тахьурай.
Эрекьдилай кьулухъ хъвадай
Маса усал затI тахьурай!
* * *
Дишегьлияр кIанни я заз, такIанни.
Гагь кваз кьадач, гагь эцигдач чилерал.
Эй, зи Худа! Яб це на зи имандиз:
— Вуна хуьх зун дишегьлийрин хъилера…
* * *
Итимди ваз кIанзаватIа гана яб,
Мукьвал-мукьвал хъсан тIуьн це адаз, паб.
* * *
Итим гьатда даим чIехи къиметда,
Паб жегьил яз амай кьван гагь гьуьрметда.
Гьажимет Сафаралиев,
«ЛГ»-дин 2018-йисан 23-нумра
