Балададашни адан къари
Хуьруьнбуруз Балададашан кьезил къилих сейли тир. Вичин къаридиз ам кIандачир — адан амалдарвиляй. Мехъер авур варзни зуралай гъуьл дяведиз фейила, сифте яз вич алдатмишайди гьисснай къариди. Дяведилай кьулухъ, пуд йис алатайла, хтана ахкъатнай Балададаш хуьруьз. Фад алатай йисарин а агьвалат ихьтин шикилда тестикь хьанва хуьруьнбурун бейнида. Поездда аваз хквезвай Балададаш и кьиляй а кьилиз акъатиз хьана уьлкведин, а кьиляй и кьилиз. Вучиз? Урус чIал тийижиз, эвичIун лазим тир станция гьим ятIа, хабар кьаз тежез.
— Ву-у-у! — тIуб пIузаррив агудналдай адаз яб гузвай папа. Урус чIал чидай са лезги гьалтначирни вал а поездда?
— Сад авай, — жаваб ганалдай Балададаша. — Гьа зун хьиз, дяведай хквезвай сад. КIелунарни авунвайди тир, урус чIални вижеваз чидай вичиз.
— Гьан, ахпа?
— Сагъ тахьанвай хер алаз, зайиф тир ам. Икьрар хьана чун, зун адахъ гелкъведа, ада заз рехъ чирда.
— Гьан, ахпа?
— Ахпа а факъир кьена. Зун амукьна, урус чIал тийижиз, уьлкведин и кьиляй а кьилиз, а кьиляй и кьилиз акъатиз…
— Гьа-гьа-гьа! — хъуьредай гъенерални кимерал и агьвалат рикIел хкиз. Анжах Балададашан къари хъуьредачир.
— Гум атIайдай акъатай гаф таб я, — сир гудай ада къунши папарикай гагь садаз, гагь муькуьдаз. Квез ам, рехъ тийижиз, амукьайди хьиз яни?
Вуч лугьумир, пуд йисуз итим кIвализ хтун тавунихъ маса ери-бине авай кьван: са урус дишегьли гьалтна, амукьна Балададаш яргъара…
КIунтIал ала чи хуьр. Пуд патахъай кьакьан лацу танарал акъвазнавай пипин таму кьунва ам. Кьуд лагьай патахъай, къацу гуьне яз, авахьна физва къарасуяр чпи чан гъанвай кIамухъди. Ина уьмуьр сугъул тахьун патал халкьнавайди тир жеди Балададаш. Адан лекьрен хьтин нер, гьар легьзеда зарафат ийиз гьазур, кьелечI пIузаррал дуствилелди куьрс хьанвай. Буйдиз яхун ва шумал тир. Кьилел чIулав хъицикьдин кьакьан бапIахни алукI хъувурла, ам хуьруьн кьуьзуьдаз хас тушир тегьерда дамах гваз аквадай. Герек атайла урус чIалалдини, зун са шумудра шагьид хьайиди я, акьван пис рахадачир…
ЧIехи дяве куьтягь хьайидалай кьулухъ яхцIурни вад йис алатайла, Балададаш кьейи вахт заз хъсан чида. Сефердай хквезвай адаз рекье пис хьана. Къунши хуьре вичин хванахвадиз ада лагьана:
— Суфрадихъ ацукьдай вахт амач, тадиз кIвализ агакьара зун.
— Рекьизва, кьей къари, — лагьана ада кIвале къаридиз.
— Рекьимир, Балададаш, — тIалабна адан къилихъ ацукьай къариди.
— Вучдай вуна? Вил атIанвачни тахьайтIа?
— Сифте зун рекьин, ахпа вун, — меслятна къариди.
Балададашаз и жуьре кIан хьаначир жеди… Ам кучукна. КIвалелай инсанар алахьна, кIвал секин хъхьана…
Хуьруьз хтайла, башсагълугъвал гуз фейи заз Балададашан къари авайдалай усал яз акуна, на лугьуди, адан чандин са пайни къужади вичихъ галаз тухвана. Къунши папарихъ галаз гъенел суьгьбетарун адет хьанвайвал, рикI аладардай ихтилат и нянихъ ада захъ галаз авуна:
— Гьа кьиляй-кьилиз амалдар хьайиди я ам, чан хва. Эхирдайни ингье катна…
Марк эцигзавай къунши Умара, кьуьк векьера акIурна, гъилериз цуькIуьн гудайла, лагьана: — Я Пери — де, акI лугьумир, акI лугьумир! Къведа гьа ам йифиз, вунни хутахиз!..
— На вуч лугьузвайди я? — туьхвенвай вилер хкажна къариди. — Вичин яшинда акъат тавур акьуллу кIвалах адай гила акъатдани?
«Лезги газетдин» 2019-йисан 24-нумрадай
________________________________________________
ЧIаба
Чуьнгуьр кьезилдиз рахазва; мани язавай ашукьни, манини фадлай танишбур я, гьавиляй яб гузвач, ван агъузарнава. Амма суфрадихъ и ван галаз хъсан я. Межлисдин яцIа анжах гьатзава…
— ЧIаба рикIел къвезан?! Лацу ЧIаба?!
— Вуч ЧIаба?
— Жи ЧIаба! Лацу ЧIаба. Зурба… — шаддиз хъуьрезва.
— А! Ун, еке! РикIел къвезва…
— Еке, зурба, лацу!
— Ун. Ам зи дуст хьанай. РикIеллама…
— Ай ви чан сагъурай! — Пуд лагьайдаз: — Зурбаз хши хьаней Халилаз! Халилал военный алукIар алай…
— Ун, ам зи дуст хьанай… — алава хъийизва вичизни шад хьайи Халила.
— Виридал эликьзай, Халилал эликьзач, — гьевеслу жезва. — Масад кьазей, Халилаз куьтIни ийизач… Халилаз дуст хьанай, хчир хьанай ман. ЧIаба,ЧIаба! — шаддиз хъуьрезва. — Халисан чубанрин кицI. Зурба, лацу…
— Еке кьил гевей, — хълагьна Халила.
— Ун, еке кьил гевей… — Мад пуд лагьайдахъ элкъвена: — Халил кьадачир, отпускадиз хтей… — Ада кицIин юкьни кьазей, ам кьадачир. Им заз акурди я, гъавурда акьазан?
— Куьн аламат хьанай, ян? — пуд лагьайда.
— Гьелбетда, аламат хьанай… Вич лугьумир, абурун хуьряй яз хьана и кицI!
— Я-а!
Кьведни шаддиз хъуьрезва.
— Абурун хуьряй яз хьана и кицI! Валлагь, гьакI яз хьана…
Хъуьрезва.
— Аллагьди ви чан сагъуруй, къе чаз мугьман хьайи, Халил стха! Виридан чанар сагъурай, я Ребби, я Аллагь! Къуй гьамиша гьа икI хьурай: унез, ухъуник. Хъсан шадлухарук…
Галукьарай истиканри зивривна.
Чуьнгуьр кьезилдиз рахазва, ашукьди мани язава.
Са арадилай шад аламатдивди:
— Я-а, ЧIаба рикIел хтана е… Лацу ЧIаба! Еке, зурба! Халил военный училище куьтягьайдалай кьулухъ хтаней…
Гурарин кIане
Кьуланфериз мукьва геж йиф. Ам ишигълаван авуна, тарарин гьеле бегьем ахъа тахьанвай таза пешерал умун, лал экв къурзавай ацIай варз цавун юкьвал агакьзава. Багъдин вини кьилихъ, булахдал, кьве хъипре гьуьжетда гьатна, илигна гьарайзава.
Яргъалди суфрадихъ ацукьна, къарагънавай кьве хуьруьнви гурарин кIане чара жезва. Садан ван — интеллигентдин, белки, муалимдинди, муькуьдан, иесидин — ифей, гзаф пIапIрус чIугвазвай итимдинди.
— Просто айиб я, яда… Мад зун ви кIвализ гьич къведач!
— Ваз кIантIа ша!
— Ваз кIантIа ша, яни?
— Ваз за эверайтIа, ша!
— Ви кIвализ зун эверайтIа къведа, яни?
— ЭверайтIа, ша.
— Ахмакь я ман, ахмакь!
— Заз чизва, ахмакь вуж ятIа.
— Валлагь, ахмакь я!
— Заз чизва, ахмакь вуж ятIа.
— АкI хьайила, гьакI я, яни?
— ГьакI я.
— Валлагь, ахмакь я!
— Заз чизва, ахмакь вуж ятIа.
— Хъфида гьа зун!
— Ваз кIантIа, ахлад.
— АкI хьайила, гьакI я, яни?
— ГьакI я.
— Валлагь, ахмакь я!
— Заз чизва, ахмакь вуж ятIа…
Багъдин кьилихъ булахдал кьве къиб хъиткьинна физва. Ингье абурукай сад кисна. Ахпа — муькуьдини. Гьа легьзеда сад лагьайда мад ашкъидалди ван акъуд хъувуна. Муькуьдани вичин ван кухтуна. Цавун юкьваз акъатзавай варз-луту гуя хъуьрезва чилел кьиле физвай савдадал.
«Лезги газетдин» 2019-йисан 29-нумрадай
