Къе чи ихтилат, гьуьрметлубур, кIелзавайдаз регьятвал, хъвер-хъуьруьн багъишдай «Паб чуьхвей дустар»  ктаб яратмишай касдикай кьиле фида, амни вичин тIвар милли эдебиятдал рикI алайбуруз фадлай сейли тир рагьметлу Гьамзет Гьамзатов я.

Бажарагълу журналист, таржумачи ва писатель Гь.Гьамзатован яратмишунриз чIалан михьивал, къешенгвал ва девлетлувал хас я. Адалай вичиз лугьуз кIанзавай гаф жезмай кьван куьруьз, гьа са вахтунда метлеблудаказ лугьуз алакьна. Гьамзет, автор хьиз, вичин эсерра гъвечIидахъ галаз гъвечIи я, чIехидахъ галаз — чIехи. Адаз абурун кьведан чIални, гьа сад хьиз, абурун психологияни, хесетарни чизва. ИкI тирвиляй, ада чIехибур ва гъвечIибур патални теснифай эсерри кIелзавайдаз гьа са жуьреда таъсирзава. Им адан бажарагъдин са чIехи агалкьун я.

Гьайиф хьи, Гь.Гьамзатов чавай фад къакъатна. Эхиримжи йисара ада «Лезги газетдин» редакцияда отделдин редактор яз кIвалахнай. Къе чаз чи къелемдин дуст рикIел хкиз кIанзава ва агъадихъ газет кIелзавайбуруз адан ктабдай къачунвай бязи эсерар тек­лифзава.

Зульфикъар Къафланов

_______________________________________________________

Каф гьекьедиз элкъвейла

Рагъ авай базардин югъ тир. Итимар­, жегьилар Небидин пивнушкадихъ цIиргъи­на акъвазнавай. Яру рангунин куьпдик кутурди хьиз, чин яру Неби бугъ алахьиз худда авай: «Бокалар жагъура, гадаяр, бока­лар жагъура, пиво туш, мед я гьа. Фад, фад! Исятда куьтягь жедайди я». Бокалар ла­гьайтIа, кьилел каф алаз, яни са кьатI ацIурзавай, абас вугайла хквезвай 2 кепек вахкун адан рикIелай фад алатнавайди тир.

ЦIиргъина акъвазнавай юкьван буйдин жегьил гада Небидин кIвалахдиз дикъетдивди килигзавай. Нубат жегьилдал атана. Небиди гьадазни, гьа вичиз адет хьанвайвал, пиво цана. «И бокал заз вичин къайдада ацIурна це», — лагьана жегьил гадади. Неби ахварай аватайди хьиз кягъ хьана акъвазна, вилерин тумарай гададиз килигна. «Яда, вун гьи вилаятдай атанвайди я? Вуна заз, Небидиз, пиво цадай къайдаяр чирзавани? Вун хьтин гада-гуьдуьяр ништа гьикьван… Къала къерехдиз кван садра  инлай», — ажугъламиш хьана Неби.

Жегьил гадади вичин къултухдай акъуд­на, Небидиз удостоверение къалурна. Ки­лигайтIа, ам ОБХСС-дин цIийиз хтанвай инспектор тир кьван, Небидин чинин рангар михьиз дегиш хьана.

— Дугъриданни, валай къвезвай шикаятар дуьзбур я хьи.

— Гьи… гьи… гьихьтин шикаятар, юлдаш инспектор?

— ГьикI гьихьтин? Пиво кьатI алаз гузва, 2 кепек вахкузвач, пиводиз яд язава. Идалайни гъейри, векъи  рафтарвилерни ийизва лугьузва вуна. Ваз пиво гудайла, и бокалдин винидихъ галай цIарцIив кьван ацIурна, вичин дуьз къиметдай гана кIанзавайди чизвачни, им ви бубадин хсусият туш хьи, туьнбуьгьна инспекторди Небидиз. Юлдаш инс­пектор, за и кар жуван менфят патал ийизвайди ятIа, завай инлай хъфиз тахьуй. И чи хуьре авай жинсинин инсанар сад-вад­­ бокал хъвана акъваздайбур туш. Гьа гъваш ибуруз, гъваш, гъваш! Руфунра гьакьунни­ еке мусибат я. За лугьунни ийида­: «Тамаш­, кьадар хъухъ». Яб гудайбурни кIан­дачни ваз. Са ара фида, аквада ваз ибур галтад­ жез, сеперар гуз, кикIиз башламишда. Идалайни гъейри, кIвалериз хъфейла, гьанрани къал акъудда, папар, аялар гатада­. Абурни къвез захъ галаз рахада, закай хъилер къведа. ГьикI ийида, вуч ийида, кенеф квахьна зи. За фикирна: эгер за ибуруз тIимил-тIи­мил гуз ва са тIимил кьван ядни хъия­гъиз хьайитIа, абур акьван пиян­ жедач, зи кьил тIардай касни амукьдач. Лап гзаф хъвайитIа, пиян жеда гьа, амма за винидихъ лагьайвал туькIуьрнавай пиво гуз хьайила,­ гьамиша хъвазвай касдин жибиндихъ лух же­далди хъвадай рябет амукьдач­ эхир. Гьа иниз килигна зун алишверишдин къайдаяр­ тIимил кьван чIуруниз мажбур хьайиди я, юл­даш инспектор. Ан 2 кепекни вахкузвач лу­­гьузвайни абуру? Ни фикирдай кьван, хиз­ан сагъ хьайиди, 2 кепекдикай рахадай итимарни жедатIа. 2 кепек аку, итим лугьудай тIвар.

Заз, юлдаш инспектор, тапарар авун кIан­дай кар туш. Ингье за ваз вири михьи рикIелди, авай-авайвал ахъайзава. Агь, ши­каят авуна лагьайла, зун сифте гьич чIа­лахъ­ни хьаначир. ГьикI чIалахъ жеда кьван, зун гьамиша ибурун къйгъуда: ибур куьчейрин патара баят тахьурай лугьуз, амма чпи залай  шикаятзава, зун маса гузва. Хьурай ман, хъсанвилин къадир авачирбур. Гила чир хьана куьн заз, шкьакьар. Инлай кьулухъ мад килигда зун квез. Гьа  алахьиз-алахьиз ца­да за квез, 2 кепекни пелел алкIур хъийида, мад вучда кьван, хъсанвилин буба кьий лагьанвайди я. Амма, эгер куьн сивяй гъер авахьиз мад и ракIарихъ ярх хъхьайтIа, туьтуьнал кьуьл гьалчда за куь, пиянискаяр­. Зав кIвализ хъфейла са кьас фу недай мумкинвални вугузвайди туш гьа. Ибур аку сад­ра, агь. Мад заз лугьудай гаф къажгъанач.­ Куьне заз, юлдаш инспектор, тIимил  кьван туьнт хьана лагьана багъишламиша. Гьабуруз­ кIан­дайвал ийида за инлай кьулухъ. Зи зегьме­тар чпин хийир патал тирди гьич садаз­ни чир хьанач.  Мад сеферда багъишламиша.

— Вири инсанриз ви бокалдалди алцумиз къимет гун дуьз туш хьи, юлдаш Неби.

— Я, юлдаш инспектор, зи гъиле авайди, бокал хьайила, за вуч ийида бес?

— Вуч ийидатIа чин тийидайвиляй, чна ви гъилевай бокал «вуч ийидатIа чидайдав» вугуда.

— Юлдаш инспектор, я юлдаш инспектор, бес…

Пиво цанвай бокалдин къваларилай каф хьиз, Небидилай гьекь алахьзавай…

*  *  *

— Я стха, ма им къайда хьанач хьи. – Гьар сеферда вуна пиво заз кьатI алаз гузва, и бокал дуьз ацIурайтIа жедачни?

Бес, виридаз бес хьана кIандачни, я чан мирес. Амайбурукайни фикирна кIанда эхир.

*  *  *

— Ма вахчу, Идрис буба, ибур фицакьра мехъерик ягъай куь шикилар я.

— Сагърай, чан хва, — лагьана ам вилер агажна шикилриз тамашиз акъвазна. – Виринра вири хьурай, чан бубадин, и юкьва авай чинер хьтинди вуж я? – хабар кьуна ада вичел тIуб туькIуьрна.

*  *  *

— Кефияр аваз аквазвач хьи, дуст?

— Чидач, валлагь, им са шумуд югъ я, михьиз жендек тIазва.

— Духтурдин патав феначни бес?

— Ада вуч лугьудайди хьиз ава ваз, кхьида са къачуз тежедай дарман, я къай гумир хълагьда. Дарман заз чизва-е, амма жагъизвач.

— Ам вуч дарман я?

— КIвале авайда са язух чIугун, дуст кас, пелел гъил эцигна гьалдикай хабар кьун.

*  *  *

Селиман салаз къуншидин кали еке зиян ганвай. Ажугъди кьунвай адаз кикIидани-чухвадани, вуч ийидатIа чизвачир. Экъуьгъна, вичин хъел аладаризни адавай жезвачир. СакIани тахьайла, ада лугьуда:

— Гьажи, тамаш, и сеферда за ваз, ламран хва лам, кицIин хва кицI лугьудач. Мад ихьтин крар тикрар хьайитIа…

*  *  *

— ГьикI я, кьуьзуьвилери тадияр гузвани?

— Гьелелиг пис туш, чан стха, кIвачел алазва. – Куьн гьикI ава, хтулар, птулар гьикI я, кIвалахрик квани?

— Са гьал я, валлагь, абурни бизрабутнияр я, биржада ава.

— Хьурай, хьурай, чан стха, жуванбур виринра аваз хьурай, садра тахьайтIа, маса сеферда са куьмек жеда.

*  *  *

Хийир хьурай, няник кутуна вун гьиниз физва?

— Сефтеран тарифариз.

— Ам гьикI лагьай чIал я? Вични ам ахьтин тарифрик…

— Хайи югъ ялда, чара авани?

*  *  *

Драмтеатрдин нубатдин тамаша гьазурдайла, са итимдин ролдиз килигай буй-бухах авай кас авачир. Эхирни, режиссерди къекъвена гьа ихьтин сад жагъурна. Адани лагьана кIанзавайди «вири сагърай» лугьудай гафар тир.

Ингье, тамашада суфрадихъ ацукьна, хъивегьдай макъам атана. Тамадади тост хкажна, вирида чпин гъиле авайбур кьилел акьалдарна.

— Кьей рухваяр «козелар», эрекь лугьуз, яд вучиз цанвайди я? – лагьана, «цIийи артист» истиканни чилел эляна, къарагъна хъфена ва залда ацукьнавайбуру адаз яргъалди чIугур капар яна.

*  *  *

— Чиляйни, цавайни жагъура, ам зи патав гъваш, — эмирна башчиди галайбуруз.

Са акьван вахт арадай фенач, чиник ивидин бензе кумачир тахсирлуди хкана, башчидин вилик акъвазарна. Кардин кIан-пун чирна, башчиди лугьуда:

— Яд кIан жедалди гатут а кепеюгъли!

Жегьиларни чпин кардив эгечIна ва са кьве  гъуд галукьайвалди, чилел экIяй хьайи факъирди гьарайиз башламишна:

— Фад яд гъваш, фад яд гъваш, заз яд кIанзава, къарих хьана зун, фа-а-д.

*  *  *

Дуьшуьшдай рекье таниш хьайи кьве кас, са кьадар вахт алатайла, гьикI ятIани, Къубадин базарда сад-садал гьалт хъувуна. Пара хвеши хьана къубавидиз:

— Я хванахва, вун гьинай, и чкаяр гьинай, хъша кван кIвализ, фад-фад садра.

— Пара сагърай, дуст кас, валлагь, исятда мажал авач, лап атайдай яхъ, бейкеф жемир.

— Ваъ, ваъ, вуна вуч лугьузвайди я, санизни ахъай хъийидайди туш. Исятда къаридив са хинкIар ийиз тадайди я.

Маса чара амукьнач, хъфена санал абур кIвализ.

— Къари, фад са ви гъилин хинкIар ая чаз, рикI алай хванахва я атанвайди.

Кайваниди авуна хъсан куьк вечрен хинкIар, авай-авачирди вири гъида суфрадал. Амма са шей къвезвач. Куьн гъавурда акьурвал, гьа зегьримар хьайи шуьше.

Яваш-яваш нез башламишна, амма­ къведай затIни авач. Папаз вилеринбурни авуна, амма ада япалайни авунач. Умуд атIай къубавидин иштягь квахьна. Гила адаз хъел акъуддай са багьна жагъуриз кIанзавай.

— Инал ша кван!

— ГьикI хьана?

— Им вучтинди я, кьел квачир, лагьана ада, — хинкIардал тIуб туькIуьрна.

Квайди я, я итим.

— Квач лугьузва за ваз.

— Квайди я, я чан итим.

— Квач.

— Ква.

Квач.

И гаф сиве амаз, садра вуч акуна, папа вичин гъиле авай кавча итимдин пелелай чIугуна. Садлагьана пелен юкь, гъуд хьиз акъатна, ивидай хьана.  Геляна ракIарни, паб экъечIна фена кIваляй. Пелел яйлух эцигна, муькуь гъиле шиш кьуна, къубави хинкIардив эгечI хъувуна.

Мугьман лагьайтIа, серсер хьана амукьнавай. Са бегьем вахт хьана садайни гаф акъатзавач. Эхирни, мугьмандивай эхи хьанач.

— Яда, вавай акI лугьун тавунайтIа жедачирни?

— Яъ, куьн гьихьтинбур-е, хва кьей тавурдан ксар, папарихъай кичIе. Чна чаз кIан хьайила, уьцIуьни я лугьузвайди я, кIан хьайила, шитни.

— Я кIвал чIур тахьайди, я залум кас, кIан хьайила, икIни лугьудайди я лугьуз, бес жува жув рекьиз тадани папав.

— ТIарзава-е.

*  *  *

Автобусдин шоферди эвичIзавай итимдиз 15 манат пул це лагьана.

— Яъ, хуьруьз кьван гьамиша 5 манат къачузвайди тир, гила им гьикI хьанвайди я?

— Бес вав гвай кьве шешелни сумкаяр вуч я? Гьабурни цIуд манат.

— Магь, гила тамаш, зун гила ваз гьа и шешелрикни, сумкайрикни квач лугьуз кIанзава ман! Валлагь, за ви…

— Акъваз, я халу, 10 манат вун хьурай, 5 манат гьабур.

«Лезги газетдин» 2023-йисан 49-нумрадай