Чи вилик Дагъустандин халкьдин шаир Ханбиче Хаметовадин цIийи ктаб —  цIийи савкьат ква. (М-кала, ДКИ, 2018-йис.) Лезги чIалал акъуднаватIани, за кьатIузвайвал, ам са лезгийриз авунвай шабагь туш. Ктабда къарагъарнавай ва веревирдзавай месэлайриз, зигьиндалди, руьгьдалди кьечIязавай деринризни дагьарриз фикир гайила, аквада хьи, шаир са гьихьтин ятIа гуьтIуь, гъвечIи майданрал сергьятламиш хьанвач, ада вири дуьньядин, каинатдин месэлаяр сафунай язава.

Вичин чка ва везифа тайиндаказ чирайдалай кьулухъ шаир несилрихъ, аямрихъ, къадим тарихрихъ, вахтарин къатарихъ галаз рахазва. Гьа яргъарай чи  халкьдин рехъ гьинай гьинихъ ва гьикI физватIа, ялав квай цIараралди, образрин къашаралди, тарихдин шагьидрал­ди эквералди раижзава, къенин ва къвезмай ­несилриз тарс, тербия гузва. Гагь ам кьепIинихъ галай свас, диде хьиз рахазва, гагь женгинин вилик жергеда авай мазан Къемер ва я пагь­ливанар магълуб авур руш Бахтавар хьиз рахазва, гагь адакай гьахъунинни батIулвилин ­сер­гьят атIузвай юрист-пешекар судья жезва… Санлай къачурла, ам чи чIехи шаир, чIехи руш, чIехи муаллим, ди­де я. И кардал чна дамахни ийизва.

ЦIийи ктабди халкьдин шаирдин дережайрин, иллаки шииратдин гуьзел чешнеяр (лап куьруь ва лап чIехи) яратмишунин устадвилин, хайи чIа­лан хазинада гевгьерар артмишунин жигьетрай кьетIенвилер хъсандиз лишанламишзава. Адаз сифте гаф кхьенвай Дагъустандин халкьдин шаир Арбен Къардаша и кар генани инанмишардай те­гьер­да къейднава: “Ханбиче Хаметовадикай регьятдиз кхьиз хьун мумкин туш, вучиз ла­гьайтIа, адан эсеррин дережаярни сергьятар масадбур, кьетIенбур, кьилдинбур я”.

Мад са къейд рикIел тагъана жезвач: “Ви­ри уьмуьрда Ханбичеди, иллаки шаиррин ала­­кьунриз къимет гудайла, вичин “терезрин терс­вал” къалурда. Вичин кхьинрив эгечI­дайла, адан  “терезар” генани “терсбур”  же­да…”.

Гьакъикъатдани, шаирди вичивай гзаф истемишунин нетижа яз, ада, чи милли эдебиятда Алирза Саидов, Ибрагьим Гьуьсейнов хьтин цIийи аямдин авторрин рехъ давамаруналди, лезги шииратда баллада, риваят, ода, сонет, сонетрин таж, поэма, драма хьтин жанраяр ва формаяр вини дережадиз акъудна. Ахьтин эсерар гьар нелай хьайитIа­ни, кIелна, руьгьдалди, ри­кIел­ди иливариз жедач. Абурун манадин деринра гьахьун патал кIелзавайди сифте нубатда хайи чIа­лал савадлуди, руьгьдин хцивал, зигьин­дин девлетлувал авайди хьун герек я.

А.Къардаша къейдзавайвал, гьеле ахьтин критикарни майданриз экъечIнавайди аквазвач. Им гьелелиг ачухариз тахьанвай сирлу сандух, кьетIен гъед хьиз амай гьакъикъат я.

Чна “Шарвили” эпос чи виридалайни къадим ва къиметлу  эсер я лугьузва. “Къванцин га­да”, “Бахтавар”, “Ашукь Лукьман” ва ма­са эсерарни гьа яргъарай чав халкьдин ме­целай агакьна­вай­бур я. Абуру чи руьгь, рикI, зигьин, къанажагъ къу­ватлу авунихъ га­лаз сад хьиз, чи чIалан къадимлувал, дев­лет­лувал, чIехи мумкинвилер раижзава. Ханбиче Хаметовади а ирс саки тамамвилелди вичин яратмишунра сижифламишнава, адаз цIийи уьмуьр, цIийи ва гегьенш майданар ба­гъишзава.

Зи фикирдалди, цIийи ктабда гьатнавай “Денедин тар”, “Ашукьдин нагъма”, “Кьебни мани хуьда за”, “Гъамуникай гъалзава за”, мад ва мад шиирар, “Асунар” баллада, “Лувар квай несил” ода, “Суватар”, “ЦIелхемни цIверекI”, “Лацу чинар” риваятар, “Гам”, “Несил къвезва”, “Чирагъ вацIун яд ава зи кварце”, “Дувулар” сонетрин тажар, “Афизат”, “Шегьре”, “Лекьерин жинс” поэмаяр чи  халкьдин къадим тарихар винел ахкъудзавай кье­тIен жуьредин эсерар я. Абурукай гьар са­да­кай кьилди рахун кутугнава, чарасузни я. Ча­вай  газетдин макъалада а кар ийиз жезвач.

Х.Хаметовадин чIехи жанрдин эсерриз санлай къимет гуналди, А.Къардаша къейднава: “Къванцин гадайралди” (шаирдин кьуд драмадикай  ибарат эсер — М.Ж.) Ханбичедиз къванцин рикIер авайбур авагъариз кIанза­вайди тайин жезва, чи алай аямдин тарихда цIийи Къванцин гада майдандиз экъечIдай макъамар гзаф хьайиди ва жезвайди къалурзава. Гьар са Къванцин гада шаирдин гьарайдин са ишара, са тарс я”.

Анжах абур адетдин тарсариз ухшар туш. Абурун алем гуьзелвиливни терсвилив сад хьиз ацIанва. И гафарин гъавурда акьун патал чна шаирдин эсеррай кIусариз яб гун.

Михьивал хас я дагъдин булахриз,

Чеб хайи чилин абур тирвиляй.

Тай жезвач бязи къаракъулахриз,

Гьар кьисметдин рехъ какур тирвиляй.

 

Ватан хуьдайла, валара чуьнуьх

Хьайи хаинри цавар къачузва.

Сухиз тарихдиз къеле ягъай мих,

Тапан авамрин капар къачузва…

( Ктабдин 66-чин )

* * *

Заз зур алаз наз гумир, лепе,

Зи бейкеф рикI вавди хъел я къе.

Я кIвачериз мез гумир, лепе,

Ви уькIуь яд хирез кьел я къе…

( 121-чин )

* * *

Зи женжел цIар къугъвазва

Къелемдин кIвенкIвел,

ЧIиж цуькверал къугъвадайвал,

Чепелукьар алгъадайвал

Векьерал…

( 146-чин )

Ханбиче Хаметовадин шииратдин алем адан лап куьруь жанрайри — кьуд цIарари, ру­баийри мадни кьетIендиз лишанламишзава.

Абуруз уьмуьрдиз дериндай анализ гун, фикиррин сафвал, тамамвал, чIалан къашарин къешенгвал хас я.

* * *

Бубад кIвализ хквезва сад, кIвал тийижиз.

“ЧIал-чIал” лугьуз, рахазва сад,

чIал тийижиз.

Цав сарарив кьаз алахъун авамвал я,

Бажит жемир, хайи чилин тIал тийижиз.

( 329-чин )

* * *

Умуд жемир лаш гъилевай халудик,

Лугьуз женни, хъицикь кутур далудик.

Акъвазара ялтахвилин рахунар,

Пару куьз я, вар галачтIа парудихъ?

(3 34-чин )

Ингье квез “гуьзелвилинни терсвилин” алемар шаирдин къелемдик гьикI рахазва­тIа…

Чна чи чIехи вахаз, чIехи шаирдиз къачун­вай цIийи арш рикIин сидкьидай тебрикзава.

КIелзавайбуруз ктаб къачун ва кIелун теклифзава.

Мердали Жалилов