Мугьман
Новелла
Михаил Лакербай (Лакрба Миха Ахматович, 1901-1965) — абхазрин советрин девирдин писатель, драматург, сценарист ва журналист. Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчи, муракаб кьисметдин инсан. Абхазрин советрин литература арадал гъайи ва а литературадихъ галаз санал чIехи хьайибурукай сад. М. Лакербаян и куьруь, туьнт милли рангарин эсерда къалурнавайди абхазрин уьмуьр ятIани, абурун игитар Кавказдин гьар са халкьдин арада гьалтдай хьтин къилихринбур, вири дагъвийриз мукьвабур я.
Михаил Лакербай
Кьуьзуь Ханашв Цугбади, вичин гьаятда цIун кIвалив ацукьна, авай са хциз — жаван Темираз — тIушуннавай лидикай чивекар цвазвай.
КицI элуькьна. Кьил хкажай кьуьзуьдаз таниш тушир жегьил итим акуна: жаландив агакьдалди эхиз тахьана, ада жугъундилай хкадарна — гьакьван тади ийизвай. Кьуьзуьди акур жегьилди адавай, абхаз гафар чIурукIа лугьуз, вич са чкада чуьнуьхун минетна. Гафар акъатзавай тегьерди ам черкес тирди къалурзавай.
— Зи гуьгъуьна ава, — къалабулух кваз лагьана ада. — Зун къутармиша, кIева! Эгер агакьарайтIа, абуру зун рекьида.
— КIвализ ша, — гьасятда лагьана Ханашва, мугьман цIун кIвализ тухвана.
Цлав гурар агудна, ада къавун тIеквен къалурна:
— Акьаха, гада. ПипIе сар ава, гьана ацукь. Секин хьухь: зи кIвале вак садани кядач.
— Рагъ алайбур хьурай ви кьуьзуь йисар! — разивилелди кушкушна мугьманди ва ам тади гьалда къавук хкаж хьана.
Кьуьзуьди гьаятдиз экъечIна, ана касни авачиз акурди, кIвализ хтана. КIаник акъвазна, ада лагьана:
— Ваз кичIе жемир, гада! Аквадай кас авач. Садазни акунач жеди, вуна зи гьаятдиз гьикI хкадарнатIа. Де лагь кван, вуж я ви гуьгъуьна авайди? Вучиз?
— За итим кьена. Адан дустар кьисас вахчуз, захъ калтугна.
— Вуна ам вучиз кьена?
— Ада зи кефи хана: чамарра зи балкIандиз са къамчи вегьена.
— Вуж я вуна кьейиди? Адан тIвар гьикI я?
— Чидайди туш. Зун куь хуьруьз сифте яз акъатнава…
И арада мад, пехъи жез, кицI элуькьна. КичI акатна, абур кьведни къах хьана.
— Ван акъудмир! Зун фена килигин, — явашдиз лагьана, кьуьзуьди къецел экъечIна.
Яргъай хьиз гуьнедихъай са шумуд кас пайда хьана, абурун гуьгъуьналлазни сагъ са кIеретI къвезвай. Ракъиникай вилерал капаш кьуна, кьуьзуьди килигиз эгечIна. Гила адан кIвалихъди къвезвай инсанрин цIиргъ ачухдиз аквазвай. Абур тади квачиз, яваш-яваш юзазвай.
«Ибур гьадан, къанлудин гуьгъуьниз ятIа?» — фикирна кьуьзуьда ва ам, чанни эцигна, вичин мугьман хуьз гьазур хьана.
Ингье, амайбурулай вилик акатай са шумуд кас, жалан ахъайна, гьаятдиз гьахьна, абурун гуьгъуьналлаз — амай вири кIеретIни.
И арада Ханашваз акуна: инсанрин гъилерал, япунжидик кутуна, вири птарихъай кьунвай агъур пар алай. Таниш япунжидик вил хкIур кьуьзуьдан кьилел гьал акьалтна, адан рикI гуя гапурди атIана.
КIеретIдикай хкечIай кьуьзуьдан тай-туьш ва дуст, кьил рехи Ашвью Абиджа лагьана:
— РикI кIевиз яхъ, Ханашв! ЧIехи гуж хьана къе ваз. Дуьньяда са затIни авайди туш вахтуни сагъар тийидай. Вуна лугьудай чаз гьамиша: гьикьван инсан къилихдиз кIеви ятIа, гьакьван ам дурумлуни я. Са таниш тушир черкесди ви хва Темир яна кьена.
Кьуьзуьдан кIвачер гъуьргъуь хьана. Эгер инсанри кьуначиртIа, ам, рикI кьуна, ярх жедай.
Дишегьлийрин шелдини сузади гьаят къачуна.
Кьве юкъузни кьве йифиз адан чан кумачир хва цIун кIвале чарпайдал аламукьна.
И кьве юкъузни кьве йифиз, гьар жуьре багьнаяр акъудиз, кьуьзуьда, къавук хкаж жез, мугьман черкесдиз недайди тухвана.
Пуд лагьай юкъуз, кьейиди кучукна, Темиран юлдашар Ханашвни галаз гьаятдиз хтана. Геж йифелди абур кьуьзуьдахъ галаз ацукьна.
— Чаз чизва, — лагьана жегьилрикай сада, — Темиран виридалайни рикI хьайи, чеб чпихъ галаз къакъат тавур дустуни, — чавай виридавай санални ваз ви хва эвез ийиз жедач. Ви дерт чна вахъ галаз пайда. Чна гьар юкъуз, чи Темирал чан аламайди хьиз, вал кьил чIугвада, вири крара ваз куьмек гуда.
— Гаф гузва ваз: чна къанлудилай кьисас вахчуда, — алава хъувуна муькуьда. — Черкес хъсандиз чуьнуьх хьанва. Тама ам чи хурукай хкатна. Гьина авачтIани, ам гьа ина, мукьварал алайди я. Сада ам хъсандиз кIевнава. ГьикI хьайитIани, чна ам, жагъурна, рекьида. И мукьвара, лап мукьвара ваз и кардикай чир жеда. Белки, гьа чIавуз вун, са тIимил хьайитIани, секин жеда.
Зур гваз, гьелягь кьадай тегьерда лагьай и гафари цIун кIвале кIевиз ван авуна.
Ахпа Темиран дустар хъфена.
Секинвал амачир кьуьзуьда, кас-мас аватIа акваз, кьуд пата вил экъуьрна, рекьин чанта недайдай ацIурна, цлак гурар гутуна ва черкесдиз эверна.
— ЭвичI, зи мугьман! ЭвичI! Ина касни авач. Вири хъфена.
Черкес эвичIайла, кьуьзуьда зурзазвай гъилелди адал чанта яргъи авуна.
— Къачу, — лагьана ада. — Ина кьве йикъан недайди ава. КIвализ тади ая, гада! Тамай яна, гирведал мукьва я. Йиф мичIиди я, вун садазни аквадач.
Кьуьзуьдан вилик лап чилив агакьдайвал юкь къатай мугьманди адан чухвадин цен вичин пIузаррив агудна. Ахпа ам виниз хъхьана, мад са гафни лугьун тавуна, цIун кIваляй экъечIна.
Лезги чIалаз А. Омарова элкъуьрна
