Государстводин гуьзчивалдай къурулуш тир прокуратура баркаллу рехъ фенва. Россиядин прокуратура пачагь I Петрди 1722-йисуз акъудай Указдин бинедаллаз тешкилнай. Ана, кьилди къачуртIа, икI лагьанвай: “…Сенатда генерал-прокурор  жен”.

Гьайиф хьи, Россиядин прокуратурадиз талукь тир гьуьжетар государстводин къурулушра мукьвал-мукьвал политикадин къугъунриз элкъвезва. 1917-йисан революция гъалиб хьайидалай гуьгъуьниз прокуратура буржуазиядин институт яз малумарнай ва ам кардикай хкуднай. Гуьгъуьнлай, яни 1922-йисуз, ам мад тешкил хъувуна. Гьа икI, 1995-йисан 29-декабрдиз Россиядин Федерациядин Президентди прокуратурадин югъ сувар яз къейд авуниз талукь яз акъудай Указдин бинедаллаз Россиядин прокуратура тешкилай тарихдин югъ тайинар хъувунай.

И лишанлу йикъан вилик зун республикадин прокурордин чIехи куьмекчи  Татьяна  Голубевадихъ  галаз гуьруьшмиш хьана. Агъадихъ  чи арада кьиле фейи суьгьбет гузва.

• Татьяна Игоревна, ЦIийи йис алукь­нава. Пака куь пешедин сувар я. Кьилди ваз ва вири работникриз суварар мубаракрай!

— Сагърай, за квезни (вири журналистриз, газет кIелзавайбуруз, адахъ га­лаз алакъа хуьзвай гьар садаз) алукь­­навай ЦIийи йис ва чи суварин гуьгъуьналлаз къейдзавай Россиядин печатдин югъ рикIин сидкьидай теб­рик­­зава. Куь къелемар мадни хци, ярат­­мишунрин рекье агалкьунар хьурай!

• Чухсагъул! Гила прокуратурадин кар алай везифайрикай, алатай йисан кIвалахрикай, нетижайрикай…

— Прокуратурадин органри вири министерствойрини ведомствойри ва государстводин маса органри законодательстводин истемишунрал гьикI амалзаватIа ара датIана гуьзчи­вал­зава. Гьа са вахтунда тахсиркарвилерихъ галаз женгина къайдаяр хуьдай ор­ганрин кIвалах сад-садахъ галаз кьадайвал тешкилзава, судра тахсирлу авунин макьсад кьилиз акъудун патал иштиракзава. Къейд авун лазим я хьи, прокуратуради гуьзчивалдай ва государстводин органрин везифаяр дегишарзавайди туш, ада ­абуру закондин истемишунар кьилиз акъудунал гуьзчивалзава. Гьа икI, гуьзчивалдай кьилин орган яз, прокуратура гражданриз Россиядин Федерациядин Конституциядин 2-статьядин бинедаллаз ганвай ихтиярар ва азадвилер хуьнин къаравулда акъвазнава. КьетIен фикир абурун сагъламвал хуь­нин, медицинадин, яша­йиш­дин зегьметдин рекьяй, гьа жергедай яз етимрин, тIимил таъмин тир хизанрин, инвалидрин… ихтиярар хуь­низ гузва. ИкI, ахтармишунрин нетижада дуьздал акъатнавай кимивилер арадай акъудун патал кьетIен серенжемар кьабулзава. Месела, Махачкъаладин агьали дишегьлиди меркездин 3-нумрадин аялрин поликлиникади вичин азарлу инвалид аялдиз герек дарманар тагайдан ва вич а багьа дарманар хсуси такьатрихъ къачуз мажбур хьайидан гьакъиндай шегьердин прокуратурадиз кхьей арза ахтармишна, РД-дин здравоохраненидин министерстводиз чар (представление) кхьена. Нетижада  тахсирлу кас жавабдарвилиз чIугуна. Инвалид аял чарасуз дарманралди таъминарна.

Избербаш шегьердин прокуратуради  “ДагЗЭТО” заводдин генеральный директорди рабочийриз 2015-йисан июлдилай инихъ мажибар таганвайди дуьздал акъудна. Завод 121 касдиз 17 миллион манат буржлу хьанвай. РФ-дин УК-дин 145-статьядин 2-паюнин бинедаллаз уголовный дело къарагъарнава.

Алатай йисуз республикадин прокуратуради федеральный законодательство чIурай 70 агъзур дуьшуьш дуьздал акъудна.

• Коррупциядиз талукь яз вуч лугьуз жеда?

— Алатай йисара хьиз, прокуратуради шазни коррупциядиз аксивалдай хейлин серенжемар кьабулна. Республикадин къайдаяр хуьдай ма­са органрихъ галаз санал государст­водин властдин ва чкадин самоуправ­ленидин органра жавабдар къуллугърал алай ксар дуьздал акъудна. Кьил­ди къа­чур­тIа, ДГПУ-дин виликан ректордин везифаяр тамамарзавайдалай къарагъарна тухвай уголовный дело (обвинительное заключение) республикадин прокуратуради тестикьарна. Ам РФ-дин УК-дин 286-статьядин бинедаллаз (къуллугъдикай менфят къачун) тахсирлу авунва. Си­лисдин делилрай аквазвайвал, ДГПУ-дин ректордин везифаяр тамамарзавайда 2013-йисуз студентриз куьмек патал чара авур  23 миллион ма­натдикай (кьве проректордал тапшурмишна, абурукай садахъ галаз икь­рар кутIуну­налди) студентриз гайиди 3 миллион кьван хьана. Уголовный дело килигун патал Махачкъала шегьердин Ленинский райондин суддиз рекье твазва.

Мадни, республикадин прокуратуради коррупциядиз аксивалдай законодательство Дагъустан Республикадин образованидин ва илимдин министерствода гьикI кьилиз акъуд­за­­ватIа ахтармишна. Малум хьайивал, 2016-йисуз жавабдар къуллугърал алай 14 касди справкайра чпиз къвезвай доходар дуьз къалурнавачир. Идахъ галаз  алакъалу яз прокуратуради РД-дин образованидин ва илимдин министерстводиз рехъ ганвай кимивилер арадай акъудунин тапшуругъ гузвай махсус чар (представление) рекье туна. Тарумовский райондин судди Асад Гьасанхановаз талукь яз приговор акъудна. Ам РФ-дин УК-дин 290-статьядин 5-паюнин бинедаллаз (гзаф кьадар ришвет къачун) тахсирлу авунва. Суддин заседанидал тайин хьайивал, Тарумовский райондин ОМВД-дин силисчиди са касдилай уголовный дело къарагъар тавун патал 500 агъзур манат истемишна. Ам­ма ришвет (450 агъзур манат) къачудай чкадал къайдаяр хуьдай органрин къуллугъчийри ам кьуна.

• Татьяна Игоревна, вилик йисарив гекъигайла, шаз тахсиркарвилер гзаф хьанвани, тIимил?

— Гекъигайла, вилик квай йисалай рекъемар тIимил ятIани, шаз санлай республикада 13,7 агъзур (7,3% тIи­мил) тахсиркарвал регистрация авунва. Гьа и девирда республикадин судриз 6700 уголовный дело рекье туна.

• Экстремизмдиз, терроризмдиз талукь тахсиркарвилерин гьа­къиндай лагьанайтIа, мисаларни гъа­­­найтIа пис жедачир…

— Алатай йисан ноябрдин варзни кваз республикада экстремиствилиз талукь 80-далай виниз (2016-йисан талукь вахтунда — 62) тахсиркарвал дуьздал акъуднава. Амма террориствилиз талукь яз шаз 500-далай виниз (2016-йисуз — 900-далай гзаф) дуьздал акъудна.

Месела, республикадин прокуратуради З.Дапаевалай, С. ва А.Калтуеврилай къарагъарна тухвай уголовный дело тестикьарна. Абур РФ-дин УК-дин 282-статьядин 1-паюнин бине­даллаз (экстремиствилин организацияр тешкилунай) тахсирлу ийизвай. Силисди тайи­нарайвал, винидихъ тIварар кьунвай ксари 2011-йисалай 2016-йисан мартдалди Да­гъус­танда ва Астраханда “Нурджулар” тIвар алай экстремиствилин объединенидин бинедаллаз законсуз тешкилатар арадал гъанвай.

2017-йисан 15-декабрдиз Мегьарамдхуьруьн райондин судди чкадин 2 агьали тахсирлу ийизвай приговор акъудна. Малум хьайивал, абуру, “Юж­ная” тIвар алай законсуз яракьлу тешки­латрик экечIуналди, боеприпасар, хъиткьинардай шейэр хуьзвай, гьа законсуз тешкилатрин иштиракчияр недай-хъвадай шейэралди таъминарзавай.

Прокуратурадин векилдин фикирдал разивал къалурун яз, судди абуруз садаз 10 йисни 6 варз, муькуьдаз 8 йисни 6 варз кIеви режимдин кар атIана. Алава яз абур жермени авуна.

Дагъустанда законлувал ва къайда-къанун мягькемарунин кIвалах РД-дин прокуратуради, гьелбетда, гележегдани давамарда.

Алаудин Гьамидов,
РФ-дин культурадин лайихлу
работник